عدالت، تقوا و محبت برای جامعه، آموزه‌های امام رضا(ع) در حکمرانی اخلاقی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: از منظر امام، وقتی جامعه به حکمرانی اخلاقی می‌رسد که بتوانیم از یک روند عادلانه در جامعه سخن بگوییم؛ عدالت برای جامعه آرامش می‌آورد و باعث رشد می‌شود.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدکاظم سیدباقری؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شامگاه اول آبان ماه در نشست علمی «اخلاق سیاسی در عیون اخبار الرضا علیه السلام» که از سوی دفتر قم بنیاد علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد با بیان اینکه وقتی ما از اخلاق سیاسی سخن می‌گوییم یعنی از رفتارها و روش‌های سیاسی خوب و بد و راه تقویت و رهایی از آن‌ها سخن می‌گوییم، گفت: به تعبیر دیگر سخن از اخلاق سیاسی سخن از بایدها و نبایدهای اخلاقی و روابط متقابل شهروندان با دولت و یا یکدیگر سخن می‌گوییم نه تنها زندگی امام رضا(ع)، بلکه شبکه نورانی امامت مظهر اخلاق است؛ لذا از همکاری اخلاق و امامت، اخلاق سیاسی به وجود می‌آید.
وی با اشاره به بحث حکمرانی اخلاقی با بیان اینکه اگر این مهم ایجاد شود اخلاق سیاسی نیز ایجاد خواهد شد، اظهار کرد: در گذشته بحث این بود که قدرت در یک نگاه هرمی حکومت کرده و تعامل قدرت داشته باشد اما در حکمرانی اخلاقی، فرایند و روند اعمال قدرت روندی تعاملی و رفت و برگشتی است و حتی در منظومه متعالی امامت، محبت‌آمیز می‌شود و صرفا اعمال قدرت، دستور آمرانه نیست؛ بلکه رفتاری محبت‌آمیز میان امام و مأمومین، رهبری و شهروندان است. این رفتار متقابل اجازه ظهور و بروز استعدادها را به شهروندان می‌دهد و در این روند می‌توان سخن از حکمرانی اخلاقی به میان آورد.
سیدباقری با بیان اینکه از منظر کلام نورانی امام رضا(ع)، برای اینکه اخلاق حکمرانی به درستی در جامعه ایجاد شود، حضرت توصیه‌های مخصوصی دارند، گفت: از منظر امام، وقتی جامعه به حکمرانی اخلاقی می‌رسد که بتوانیم از یک روند عادلانه در جامعه سخن بگوییم؛ عدالت برای جامعه آرامش می‌آورد و باعث رشد می‌شود؛ ایشان فرمودند وقتی عدل و احسان فراگیر شد نعمت برای انسان پایدار خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه نمی‌توان از حکمرانی اخلاقی بدون عدالت سخن گفت، افزود: امام(ع) فرمودند: اولین کسی که وارد جهنم می‌شود حاکمی است که قدرت دارد اما عادل نیست و نسبت به عدالت بی توجه است؛ لذا حضرت امیر(ع) بین عدالت و امامت رابطه تمام عیار و برجسته مطرح کردند و فرمودند: اگر جایی قدرت باشد و امامت نباشد عدالت هم به دست نخواهد آمد. امام رضا(ع) در روایتی فرمودند: وقتی خدا امامت را به ابراهیم(ع) عطا کرد ایشان بسیار خوشحال شد، سپس از خدا درخواست کرد که آیا ذریه مرا را نیز شامل خواهد شد و خداوند فرمود: این عهد به ظالمین نمی‌رسد؛ لذا اگر امامت وجود دارد قطعا در کنار آن عدالت است و اگر عدالت بود حکمرانی اخلاقی نیز ایجاد خواهد شد.
سیدباقری با تأکید بر اینکه روی دیگر ولایت، عدالت است، تصریح کرد: امام رضا(ع) فرمودند: حاکم باید عادل، منصف، حکیم، رئوف، رحیم، غفور، صادق، مشفق، بار و امین و ... باشد؛ همه این صفات سنگ بنای حکمرانی اخلاقی است. اگر رهبری همراه با همدلی، عطوفت، شفقت و مهربانی نباشد، حاکم نخواهد توانست اعمال قدرت کند؛ امامت و حکمرانی که امام رضا(ع) مطرح فرمود دارای این چند ویژگی هست. رابطه سه‌گانه بین حکمرانی اخلاقی، عدالت، رحمت و محبت وجود دارد.
اظهار نظر آزادنه در پرتو عزت و کرامت
این پژوهشگر و نویسنده اندیشه سیاسی اسلام با بیان اینکه با حاکمیت اخلاق سیاسی می‌توانیم از کرامت انسان‌ها سخن بگوییم، گفت: در سایه عزت و کرامت شهروندان می‌توانند آزادانه اظهار رأی کنند؛ فرمودند: ان الامامه نظام الدین و ...؛ امامت نظام دهنده دین است. فلاح دنیا و عزت مؤمنین در پرتو امامت محقق خواهد شد. ما نمی‌توانیم دم از اخلاق سیاسی و حکمرانی بزنیم بدون توجه به عزت و کرامت مؤمنین، مسلمین و همه شهروندان. خدمتگزار امام(ع) نقل کرده است که یک یهودی از دنیا رفت و وصیت کرد اموالش در بین فقرا تقسیم شود، حاکم وقت نیشابور هم اموال را بین فقرای مسلمان تقسیم کرد؛ وقتی خبر به امام رضا(ع) رسید فرمودند: مرد یهودی برای فقرای مسلمان وصیت نمی‌کند، لذا دستور دادند به همان مقدار مالی که تقسیم شد به فقرای یهودی برگردد. این رفتار عادلانه برخاسته از حکمرانی اسلامی و اخلاقی است؛ این فلاح الدنیا و نظام الدین است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، بیان کرد: نکته دیگر در زندگی و کلام امام رضا(ع) تقوای سیاسی است؛ در واقع تقوا و عدالت در هم تنیده شده، با هم و در کنار هم هستند و کسی نمی‌تواند بگوید من با بی اخلاقی جامعه اسلامی را به اخلاق هدایت می‌کنم. حضرت خطاب به مأمون فرمودند: تقوای الهی پیشه کن؛ تو در این جایگاه نشستهای و امور مسلمین را ضایع کرده‌ای چون از خدا نمی‌ترسی و کسانی را گمارده‌ای که به غیر حکم خدا حکومت می‌کنند؛ امروز جامعه ما هم دچار کمرنگ شدن اخلاق سیاسی است؛ امام(ع) فرمودند: اگر تقوا نداشته باشی که نداری، امور مسلمین را ضایع کرده‌ای. از این تعبیر، شایسته سالاری نیز به دست می‌آید یعنی، شایسته سالاری فرایندی است که جامعه را به سمت شایسته پروری، شایسته گماری و شایسته گزینی و ...پیش می‌برد و اگر این گونه شد گروه گرایی، فامیل محوری، تنگ نظری، رانت و ... کم خواهد شد. وقتی افراد شایسته در سمت‌ها قرار گرفتند حکمرانی اخلاقی هم ایجاد خواهدشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اظهار کرد: امام رضا(ع) درپشت عهدنامه‌ای که به مأمون داد فرمودند: با خدای خود عهد بستم که اگر امور مسلمین را به دستم دهند نسبت به همه به خصوص با بنی عباس بر اساس دستور خداوند رفتار کنم و هرگز خونی را نریزم، اموال و ناموس مردم را حفظ کنم؛ مگر کسی که حدود خدا، خون وی را مباح کرده است. وقتی از عدالت در حکمرانی اخلاقی سخن بگوییم هم شامل حاکمان و هم شهروندان است؛ لذا اینطور نیست که فقط حاکمان وظیفه دارند بلکه شهروندان نیز باید مسائل و مواردی را رعایت کنند؛ مثلا وقتی از امام رضا(ع) پرسیدند: آیا ممکن است مؤمن ترسو و بخیل باشد، امام فرمودند: ممکن است اما وقتی پرسیدند آیا می‌شود مؤمن کذاب باشد؟ امام فرمودند خیر. غالبا ویژگی صاحبان قدرت این است که مغرور به قدرت شوند و چون تراکم ثروت و قدرت در نزد اوست احتمال تندخویی، تک‌روی و ظلم وجود دارد؛ لذا هرآینه ممکن است صاحب قدرت با خشونت با مردم مواجه شود اما وقتی وارد قلمرو حکمرانی اخلاقی می‌شویم امام و راهبر جامعه با حکمت، موعظه حسنه و حجت بالغه مردم را به سمت خدا دعوت می‌کند.
سیدباقری بیان کرد: مجموعه مناظرات امام رضا(ع) با مخالفان و معاندین نشان می‌دهد که امام(ع) گفت‌وگوی تعاملی و مداراجویانه با دیگران دارند و این مقوله در حکمرانی امامت نیز وجود دارد. سبک برخورد امام رضا(ع) با معاندین و دشمنان نیز الگوست؛ بسیاری از مشکلات جامعه برای آن است که فرایند گفت‌وگو در جامعه وجود ندارد و کسی حاضر نیست با دیگری سخن بگوید؛ لذا جامعه دچار خشونت ومشکلات جدی درحکمرانی اخلاقی می‌شود.
سیدباقری در پایان گفت: امام رضا(ع) با کسانی گفت‌وگو می‌کند که دین و امامت را قبول ندارند اما در جامعه ما همه در ذیل گفتمان انقلاب اسلامی هستیم اما حاضر نیستیم همدیگر را تحمل کنیم و گفت‌وگو داشته باشیم.
انتهای پیام
