عبودیت، جوهره و هدف نهایی آفرینش انسان از نگاه قرآن و نهج‌البلاغه

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مروجی طبسی، عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، در تاریخ ۱۹ آبان‌ماه، در ادامه سلسله مباحث شرح نهج‌البلاغه، به تبیین موضوع هدف آفرینش انسان از نگاه این کتاب شریف پرداخت.

یکی از مشهورترین نامه‌های امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج‌البلاغه، نامه سی و یکم است که ایشان هنگام بازگشت از جنگ صفین، خطاب به فرزند گرامی‌شان امام حسن مجتبی(ع) (و بنا بر نقلی، به محمد حنفیه) نگاشته‌اند. این نامه پس از عهدنامه مالک اشتر، طولانی‌ترین نامه نهج‌البلاغه است و مجموعه‌ای از مضامین بلند اخلاقی، تربیتی و معرفتی را در بر دارد.

امیرالمؤمنین(ع) در بخشی از این نامه، به مسئله‌ای بنیادین در سبک زندگی انسان اشاره فرموده و آن، توجه به هدفمند بودن آفرینش انسان است. ایشان می‌فرمایند: «... أَنَّكَ إِنَّمَا خُلِقْتَ لِلْآخِرَةِ لَا لِلدُّنْيَا» فرزندم! بدان که تو برای آخرت آفریده شده‌ای، نه برای دنیا.

این فراز نورانی، نگاهی ژرف به فلسفه وجود انسان دارد که قرآن کریم نیز در دو آیه به روشنی به آن اشاره کرده است:

1- سوره هود، آیه ۱۱۹«... إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ...»بر اساس ظاهر این آیه، هدف آفرینش انسان، رسیدن به رحمت الهی و در نتیجه، نیل به سعادت واقعی است.

2- سوره ذاریات، آیه ۵۶ «وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ»در این آیه، به صراحت عبودیت و پرستش خداوند هدف نهایی آفرینش انسان و جن معرفی شده است. عبادت در این معنا، اطاعت بی‌قید و شرط از خداوند متعال و نهایت فروتنی در برابر قدرت مطلق و احسان بی‌پایان اوست.

انسان در پرستش حقیقی، خویشتن را نیازمند و وابسته به پروردگار می‌بیند و از رهگذر عبادت، به قرب الهی و اوج کمال انسانی دست می‌یابد. در حقیقت، مسیر رشد و تکامل انسان جز از راه عبادت و بندگی خداوند نمی‌گذرد.

عبادت، معنای حقیقی زندگی است و بدون آن، انسان دچار سرگردانی، خودفراموشی و بحران هویت می‌شود. ثمره عبودیت، برخورداری از رحمت خاص الهی و زندگی سعادتمندانه جاودانه است.

عبادت خداوند مصادیق فراوانی دارد: نماز، روزه، اعتکاف، امر به معروف و نهی از منکر، پرداخت خمس و زکات، جهاد در راه خدا، حج و عمره، و هر عملی که با نیت قربت و در مسیر رضای الهی انجام شود؛ مانند ذکر خدا، نیکوکاری و خدمت به مردم.

اگر انسان سبک زندگی خود را بر اساس هدف اخروی تنظیم کند، در حقیقت همه رفتارها، گفتارها و تصمیم‌هایش را با محور عبودیت خداوند سامان داده است. چنین نگرشی، زندگی را از آلودگی‌هایی چون طمع، خودخواهی، بیدادگری و دیگر رذائل اخلاقی پاک می‌سازد.

در ادعیه اهل‌بیت(ع) نیز این حقیقت الهی بازتاب یافته است. در دعای حضرت فاطمه زهرا(س) آمده است: «اللهم فرّغنی لما خلقتنی له» (مهج الدعوات، سیدبن‌طاووس) «خدایا! مرا برای آنچه که به خاطر آن آفریده‌ای، فارغ گردان».

همچنین امام زین‌العابدین(ع) در دعای مکارم‌الاخلاق می‌فرماید: «و استفرغ أیامی فیما خلقتنی له»و در دعای دیگری از ماه رمضان عرض می‌کند:«و فرّغنی فیه لعبادتک و دعائک و تلاوة کتابک» (الکافی، من لا یحضره الفقیه) «خدایا! مرا در این ماه از مشغولیت‌های دنیا فارغ گردان تا به عبادت، دعا و تلاوت کتابت بپردازم».

مجموع این ادعیه نشان می‌دهد که اهل‌ بیت(ع) از خداوند توفیق بندگی و عبادت را ـ که قرآن آن را هدف آفرینش انسان دانسته ـ مسئلت داشته‌اند.