محمد احمد عمران؛ از اذان فراسنتی تا وفات غریبانه در مصر

به گزارش ایکنا؛ محمد احمد عمران، ۲۳ مهرماه ۱۳۲۳ برابر با ۱۵ اکتبر ۱۹۴۴ در شهر «طنطا» از توابع استان «سوهاج» مصر به دنیا آمد. وی در یک سالگی چشمان خود را از دست داد و نابینا شد.

محمد عمران قرآن کریم را در 10 سالگی و نزد «شیخ عبدالرحیم المصری» حفظ کرد و پیش از 12 سالگی اصول و قواعد تجوید را نیز نزد یکی از علمای قرائت به نام «شیخ محمود خباز» آموخت.

او در سال 1955 در 11 سالگی به قاهره نقل مکان کرد و در آن شهر با شمار زیادی از قاریان و مبتهلان از جمله «شیخ محمد موسی» آشنا شد و در قاهره به عضویت آموزشگاه موسیقی ویژه روشندلان درآمد و در آنجا اصول قرائات، ابتهال، علم نغمات، مقامات موسیقایی و فن ابتهال را از «شیخ سیدموسی الکبیر» فراگرفت.

آغاز شهرت

در ابتدای زندگی عملی‌ خود به‌ عنوان کارمند در شرکت ریخته‌گری «حلوان» مشغول به کار شد و شرکت او را به عنوان قاری قرآن مسجد انتخاب کرد. وی در مدت بسیار کوتاهی در میان اهالی مناطق مجاور شرکت و همکارانش به شهرت بسیاری رسید.

محمد عمران یکی از مشاهیر قرائت مصر است که با نبوغ فراوان خود در تلاوت و با استفاده از دانش موسیقایی، توانست شیو‌ه‌ای منحصر به فرد در قرائت و ابتهال ابداع و با تلاوت خود همگان را مسحور کند.

در حقیقت نمی‌توان از تجوید، ابتهالات و سروده‌های صوفی حرفی زد، بدون اینکه نامی از احمد محمد عمران برده نشود، این در حالی است که وی با وجود توانمندی و ابتکار اعجاز‌آمیزی که داشت، نتوانست از نظر رسانه‌ای بسیار مورد توجه قرار گیرد.

این قاری و مبتهل روشندل مصری از نخستین مبتهلانی بود که در مراسم‌های شاد نیز اقدام به قرائت قرآن و ابتهال کرد. محمد همچنین در محافل خصوصی با هنرمندان و خوانندگان بزرگ نیز همراهی می‌کرد و در اجرای خود ابتکار به خرج می‌داد، به‌ طوری که مورد توجه وزنه‌های عرصه موسیقی و لحن قرار گرفت.

وی همچنین یکی از پیروان سبک ابتهال «شیخ علی محمود»، قاری و مبتهل برجسته مصر، به شمار می‌رفت. سید النقشبندی از دیگر استادان اوست. هنگامی که به شهرت رسید در اوایل دهه هفتاد قرن گذشته برای شرکت در آزمون به رادیوی مصر راه یافت و پس از برتری در آزمون، به‌ عنوان یکی از مبتهلان برجسته پذیرفته شد. بسیاری از ابتهالات شنیده شده از محمد احمد عمران در آن زمان در رادیوی مصر ضبط شده است.

شیخ علاقه فراوانی به موسیقی و ابتهال داشت، به صورتی که در خانه‌اش بیش از 10 هزار نوار کاست تلاوت و ابتهالات نادر قاریان و مبتهلان نگهداری می‌کرد. او همچنین علاقه بسیاری به سمفونی‌های «لودویگ فان بتهوون» (موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز آلمانی) و «آرام خاچاتوریان» (آهنگ‌ساز ارمنی ۱۹۰۳ - ۱۹۷۸) داشت و به نوآوری و پیشرفت هم مشتاق بود.

گفتن اذان به مقام هزام

محمد احمد عمران نخستین قاری و مبتهلی است که در مقام «هزام» (از مقامات فرعی تلاوت قرآن) اذان گفت و به این وسیله مقام‌های سنتی اذان‌گویی را کنار گذاشت.

او همچنین با بسیاری از قاریان برجسته مصری از جمله نصرالدین طوبار، سید النقشبندی، شیخ موسی الکبیر، محمود عبدالجلیل، سعید حافظ، صلاح عمار و محمود ابوالسعود دوستی و ارتباط عمیقی داشت.

هر قاری و مبتهلی مقلدانی دارد، اما محمد عمران از هیچ کس تقلید نمی‌کرد، بلکه او روش جدیدی در تلاوت ابداع کرد. وی یک آیه را چندبار در چند مقام می‌خواند.

این قاری و مبتهل روشندل مصری، موسیقی عربی، ترکی، غربی و هندی را زیاد گوش می‌داد و همین باعث می‌شد تا سرعت و قدرتی عجیب در انتقال بین مقامات به دست آورد. چون سرعت زیادی داشت، می‌توانست برای هر آیه لحن خاصی را بیابد.

ویژگی‌های صوتی 

در واقع آنچه محمد عمران را از سایر قراء و مبتهلان متمایز می‌کرد صدای منحصر به فرد و توانایی لحنی فوق‌العاده وی بود و وی به همین دلیل آیات قرآن را به زیباترین نحو ممکن قرائت می‌کرد.

مرحوم شیخ مصطفی اسماعیل، قاری مشهور مصری، صوت و ادای او را مورد تمجید قرار داده و درباره او می‌گوید: «اگر با دقت به تلاوت شیخ محمد گوش دهید، او را قاری مسلط به مقامات صوتی و ماهر در این زمینه می‌یابید. من صوت او را در رادیو و جاهای دیگر و نیز ابتهالات و موشحاتش را گوش داده بودم و می‌دیدم که او از مقامی که در آن تلاوت می‌کرد هیچ‌گاه خارج نمی‌شد».

به گفته بسیاری از کارشناسان علم قرائت صدای وی یکی از کامل‌ترین صداها در میان قاریان گذشته و حال جهان اسلام است. صدای شگفت‌انگیز و عملکرد منحصر به فرد او چنان بود که می‌توانست معانی آیات را در ذهن انسان تداعی بخشد.

قدرت فوق‌العاده صوتی چه در نُت‌های پایین و چه در پرده‌های صوتی بالا همراه با قدرت تحریر بسیار و رنگ صدای دلنشین از ویژگی‌های صوتی این استاد بود. محمد عمران مرجعی برای موسیقی‌دانان ارشد زمان خود بود.

محمدرضا پورزرگری، قاری بین‌المللی قرآن از جمهوری اسلامی ایران، درباره صدای این قاری مصری می‌گوید: «مزاج لحنی محمد عمران با بسیاری از قراء هم‌عصر خود متفاوت است؛ چراکه ایشان جزء مبتهلان و منشدین نیز بود و با بهره‌مندی از توانایی‌های لحنی بسیار بالا و انعطاف صوتی فوق‌العاده‌ای که داشت و نیز طنین گرم و زیبا و در عین حال حجیمی که در صدای خود داشتند، تلاوت خود را انجام دادند».

محمد عمران از نگاه موسیقی‌دانان عرب

استاد محمد عبد الوهاب، موسیقی‌دان معروف عرب، که ارتباط خوبی هم با شیخ داشت و او را در مناسبت‌های مختلف به مجالسش دعوت می‌کرد، در معرفی جایگاه او می‌گوید: «فقدان محمد احمد عمران ضایعه‌ای برای موسیقی عرب به شمار می‌آید. همچنین مجالس او همیشه با استقبال گسترده مردم مواجه بود. قدرت او در برانگیخته کردن احساسات مختلف انسان بود».

بیشترین قاریان و مبتهلان بزرگ اهل تقلید بوده‌اند، اما مکتب محمد عمران مخالف تقلید بود و او روش جدیدی را در تلاوت وارد کرد که «آواز» است و سوره‌های قرآن را در مقامات متعددی قرائت می‌کرد و در آن‌ها ابتکار به خرج می‌داد.

این قاری و مبتهل مصری در بسیاری از برنامه‌های دینی و جشن‌های میلاد پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و محافل و مناسبت‌ها در خانه اپرای قاهره به اجرا پرداخت و ابتهالات زیادی از جمله «اسماء الله الحسنی» و «أدرکنا یا الله» با همکاری شیخ سعید حافظ از مهم‌ترین آثار ثبت‌شده وی در رادیو مصر است. در رادیو بحرین و رادیو ابوظبی نیز آثار خیلی خوبی را از وی ضبط کرده‌اند.

وفات غریبانه

یکی از حزن‌انگیزترین موضوعات در تاریخ ابتهال و موسیقی دینی کشور مصر، موضوع وفات محمد احمد عمران است. وقتی او در تاریخ ششم اکتبر 1994 از دنیا رفت، خبر وفاتش در هیچ روزنامه یا حتی رادیو و تلویزیون این کشور پخش نشد و برخی دوستان نزدیک او پس از گذشت هفته‌ها از وفات او مطلع شدند؛ چراکه وفات شیخ با سالگرد پیروزی‌های اکتبر عرب‌ها بر اسرائیل مصادف بود و پخش ویژه‌برنامه‌ها و جشن‌های این مناسبت از تلویزیون مصر، مانع پوشش خبری وفات او شد و رادیوی مصر نیز پس از گذشتن ۲۰ روز از وفات قاری و مبتهل روشندل مصر این خبر را رسانه‌ای کرد.

گردآوری و ترجمه: سعیده بیرجندی

انتهای پیام