Həqiqəti göstərmək üçün nur və qaranlığın müqayisəsi
İnsanların hamısı eyni ruhi və psixoloji şəraitə malik deyil. Bəzi insanlara əzab verən, bəzilərinə sevinc bəxş edən şeylər var. Ona görə də hər bir insanın əhval-ruhiyyəsinə görə tərbiyə üsulları fərqlidir. Həzrət İbrahimin (ə) bəşəri tərbiyə üsullarından biri də müqayisədir.
Tələbəsinin zehnindəki davranışları düzgün müqayisə edərək, insan tərbiyəçisi şagirdin avtomatik olaraq düzgün yolu seçəcəyi bir nümunə yarada bilər. Davranışları müqayisə edərək, zəif və güclü tərəflərini bilməklə insan özünə hörmətlə yanaşı, özünə inam da yarada bilər ki, bu da onun sosial statusunu bir neçə pillə yüksəldəcək.
İmam Əli (ə) “Nəhcül-bəlağə”də rəftarın müqayisəsini zikr edərək buyurur:
«شَتَّانَ مَا بَيْنَ عَمَلَيْنِ عَمَلٍ تَذْهَبُ لَذَّتُهُ وَ تَبْقَى تَبِعَتُهُ وَ عَمَلٍ تَذْهَبُ مَئُونَتُهُ وَ يَبْقَى أَجْرُهُ»
"İki əməl arasındakı məsafə nə qədərdir: Ləzzəti gedərək cəzası qalan əməl və əzabı keçib savabı daimi olan əməl. (Nəhcül-bəlağə: Hikmət 121).
İbrahim (ə) müşrikləri pis əməllərindən çəkindirmək istəyərkən onlarla rəftarda bu üsuldan istifadə edirdi. O, heç bir faydası olmayan bütləri ibadəti insanı xilasa aparan Allah ilə müqayisə edərək bütpərəstlərin zehni quruluşunu məhv edir:
1_ "(İbrahim) demişdi: “Onları çağırdığınız (dua etdiyiniz) zaman sizi eşidirlərmi? Yaxud sizə bir xeyir və ya zərər verə bilirlərmi?" (Şüəra, 72 və 73).
2_ "(İbrahim) dedi: “Elə isə Allahı qoyub sizə heç bir xeyir və zərər verə bilməyən bütlərəmi ibadət edirsiniz?" (Ənbiya, 66).
Ayətullah Məkarim Şirazi bu ayənin təfsirində yazır: "Danışmağa qüdrəti, ağıl və idrakı olmayan bu tanrılar nə özlərini müdafiə edə bilirlər, nə də bəndələri öz himayələrinə ala bilirlər. Ümumiyyətlə, onlar nə edə bilirlər və nə dərdə dəyirlər?! Bir tanrıya ibadət etmək ya onun ibadətə layiq olmasına görədir ki, bu, cansız bütlərdə belə deyildir. Ya da onlardan fayda gözləməyə görədir və ya onların zərər verməsindən qorxmağa görədir. Lakin mənim (İbrahim) bütləri sındırmağım göstərdi ki, onların mənfəət və ya zərərləri yoxdur.
İbrahim onlara bütlərin faydasızlığını bildirməklə, müqayisənin ikinci tərəfinə başlayır və növbəti sözlərində onlara Uca Allaha ibadətin (bütlərə ibadətdən fərqli olaraq) fayda ilə dolu olduğunu başa salır:
"(İbrahim) demişdi: “İndi nəyə ibadət etdiyinizi görürsünüzmü? Sizin və ulu babalarınızın? Aləmlərin Rəbbi istisna olmaqla, onlar (sizin bütləriniz) mənim düşmənimdir. Məni yaradan və məni doğru yola yönəldən Odur! Məni yedirdən də, içirdən də Odur! Xəstələndiyim zaman mənə yalnız O, şəfa verir. Məni öldürəcək, sonra (yenidən) dirildəcək Odur. Və qiyamət günü xətamı bağışlayacağına ümid etdiyim də Odur!" (Şüəra, 75-82).
Bu müqayisədən sonra bütpərəstlik üçün heç bir səbəb qalmayıb. O qədər inandırıcı və rasional idi ki, heç kim bunu inkar edə bilməz. Amma təəssüf ki, ürəyində xəstəlik olan, haqqı axtarmayanlar əməllərindən dönmürlər.
