بررسی مبانی و گونه‌شناسی مصلحت در کتاب «مصلحت در فقه سیاسی شیعه»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، این کتاب در چهار فصل به کلیات و مفاهیم، مبانی و منابع مصلحت، گونه‌شناسی مصلحت و مصلحت و نظام سیاسی پرداخته است.
بنا بر این گزارش، در فصل اول کتاب، مفاهیم اساسی تحقیق مانند مصلحت، فقه سیاسی، فقه حکومتی و حکم ثانوی و علاوه بر این‌ها مواردی همچون پیشینه و تاریخچه مصلحت، ماهیت مصلحت در فقه سیاسی و متعلق مصلحت به تحقیق گذاشته شده است.
در بخش دوم کتاب که به مبانی و منابع مصلحت اختصاص دارد، دو گونه منبع برای مصلحت برشمرده شده است. در حالی که در منابع مستقیم، از مواردی همچون کتاب، سنت، بنای عقلا، دلیل عقل و سیره اهل بیت(ع) استفاده شده است در ادامه از مواردی در ذیل منابع غیرمستقیم یاد شده است که در حقیقت همان قواعد فقه سیاسی هستند که با عنایت به این‌که مصلحت‌مداری و تطبیق ثابتات با متغیّرات را مد نظر قرار می‌دهند، لذا این قواعد و ادلّه آن‌ها، خود می‌تواند دلیلی برای مصلحت‌گرایی در فقه سیاسی شیعه محسوب شود که از آن میان می‌توان به قواعدی مانند لاضرر، لاحرج، نفی ضرورت و اضطرار، تقیه و اهم و مهم یاد کرد.
ضوابط به کارگیری مصلحت، از جمله فصولی است که در این بخش مورد عنایت قرار گرفته و مواردی همچون محوریت شریعت، به کارگیری فرایند اهم و مهم، زمان‌شناسی و مکان‌سنجی دقیق، دوراندیشی و همه‌جانبه‌نگری، غایت‌مداری، تقدیم جامعه بر فرد و ابتناء بر خبرویت و مشورت در ذیل این ضوابط جای می‌گیرند.
بخش بعدی کتاب، گونه‌شناسی مصلحت را مورد توجه قرار داده است که با توجه به اعتبارات مختلفی که برای تقسیم‌بندی لحاظ شده است، مصلحت گونه‌شناسی و طبقه‌بندی شده است. گونه‌شناسی مصلحت به اعتبار اعتبار و عدم اعتبار، درجه اعتبار، سعه و ضیق، دنیا و آخرت و احکام واقعی و ظاهری، معیار تقسیم‌بندی‌ها قرار گرفته‌اند. در ادامه نیز مصلحت در احکام ظاهری به اعتبار مصلحت جعلی، مصلحت واقعی، مصلحت سلوکی و مصلحت سببی، طبقه‌بندی شده‌اند.
با عنایت به این‌که مصلحت به کار گرفته شده در فقه سیاسی شیعه تمایز و تفاوت بسیار با مصلحت در فقه اهل سنت دارد، بلکه مصلحت در فقه سیاسی شیعه در مواردی در تقابل با آن، شکل می‌گیرد، از این روی، شناخت مصلحت در فقه اهل سنت ضروری جلوه می‌کند. لذا برخی از موارد اساسی در مصلحت‌پژوهی فقه اهل سنّت مورد تحقیق قرار گرفته و نقد شده است.
جایگاه مصلحت در احکام شریعت و گونه تأثیر مصلحت در فرایند اجتهاد از موارد مهمی است که در این کتاب، مورد توجه قرار گرفته است و با عنایت به گونه‌های متفاوت احکام، تحقیق شده است. جایگاه مصلحت در سه گونه احکام واقعی، ظاهری و امتحانی بررسی شده است.
تشخیص مصلحت دو مسئله اساسی این تحقیق را به خود اختصاص داده است. در حالی که از یک سو، مرجع تشخیص مصلحت در گونه‌های مصلحت مد نظر قرار گرفته است، مرجع تشخیص مصلحت مطابق گونه‌های نظام سیاسی شیعه در عصر غیبت مانند نظریه حسبه، نظریه ولایت عامه فقیهان و نظارت مطلقه فقیه به بحث گذاشته شده است و در مرحله دیگر شیوه تشخیص مصلحت در سه عرصه گستره موضوعات، استنباط احکام و اجرای احکام و اداره امور جامعه، مورد تحقیق قرار گرفته است.
در بخش آخر کتاب نیز که به بحث مصلحت و نظام سیاسی، عنایت شده است، در آغاز، مصالحی که به تشکیل نظام سیاسی، حکم می‌کند، پرداخته و در ادامه عرصه‌های مختلف حضور مصلحت در سیاست داخلی نظام سیاسی مانند عرصه سیاسی، اقتصادی، نظامی، قضائی و اجتماعی، مورد تحقیق و برررسی قرار گرفته و در نهایت، عرصه‌هایی از مصلحت‌ورزی در سیاست خارجی حکومت اسلامی مانند جهاد، قراردادها و پیمان‌نامه‌ها، تقیه، مسائل مالی و مباحث حقوقی، مورد بحث قرار گرفته است.
یادآور می‌شود، کتاب «مصلحت در فقه سیاسی شیعه» به قلم سیدسجاد ایزدهی با شمارگان 1000 نسخه، در 454 صفحه و با قیمت 200 هزار ریال منتشر شده است.