تغییر روش ترجمه قرآن نشانه تکامل ترجمه‌های فارسی است
گروه ادب: مدیر کمیته بخش مکتوب بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن گفت: تغییر در روش ترجمه‌های قرآن از تحت‌اللفظی به تفسیرگونه نشانه تحول و تکامل در ترجمه قرآن به فارسی است.
غلامرضا نوعی، مدیر کمیته بخش مکتوب بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به ضرورت و اهمیت ترجمه قرآن کریم گفت: هر چند در رابطه با ترجمه قرآن مخالفت‌هایی وجود دارد، اما این کار از دیرباز در حال انجام است. البته مخالفان ترجمه قرآن بر این عقیده‌اند که با ترجمه، این کلام قدسی تنزل معنوی می‌یابد.
دریافت پیام آیات الهی توسط مسلمانان ضرورتی انکارناپذیر است
وی افزود: با وجود این که اشکالاتی بر ترجمه‌های قرآن وارد است، اما فهم و دریافت پیام آیات الهی توسط مسلمانان که قادر به فهم زبان عربی نیستند، ضرورتی انکارناپذیر است. چنانچه این تنزل معنوی در آثار ادبی نیز وجود دارد و این دلیل قانع‌کننده‌ای برای ترجمه نکردن قرآن نیست.
نوعی با اشاره به تاریخ ترجمه قرآن بیان کرد: نخستین بار، دست کم به صورت شفاهی، بخشی از سوره «مریم»، در مهاجرت مسلمانان به سرپرستی جعفربن‌ابی طالب به حبشه، برای نجاشی ترجمه شده است؛ چرا که به احتمال قوی، نجاشی با زبان عربی آشنایی نداشته است.
وی ادامه داد: مشهور است که سلمان فارسی، سوره «فاتحه» را به درخواست برخی از ایرانیان – که احتمالاً مقیم یَمَن بودند و یمن، در روزگار رسول خدا(ص) در تصرف ایرانیان بود – به فارسی ترجمه کرد تا آنها وقتی این سوره را در نماز خود می‌خوانند، معنا را نیز بفهمند، حتی سلمان در این کار با رسول خدا(ص) نیز مشورت کرده است.
قرآن نخستین‌بار به طور کامل به زبان فارسی ترجمه شد
وی در ادامه گفت: همچنین، رسول خدا(ص) در سال ششم و هفتم هجرت در ارسال نامه‌های خود به سران کشورهای مجاور، برخی آیات قرآن را در متن نامه‌های خود می‌آوردند که معمولاً این آیات، همراه متن نامه، برای مخاطبانشان، به زبان‌های آنها ترجمه می‌شده است.
نوعی تصریح کرد: پس از گسترش اسلام در سرزمین ایران، بخش‌هایی از قرآن، به صورت پراکنده و غیررسمی، به فارسی ترجمه شد. نقل است در اوایل قرن دوم، مردم بخارا، در مسجد جامع این شهر نماز را به فارسی می‌خواندند و ابوحنیفه، ترجمه قرآن را به زبان فارسی و خواندن نماز را به این زبان، مُجاز دانسته بود.
مدیر کمیته بخش مکتوب نمایشگاه قرآن با بیان این که برخی از ترجمه‌های آهنگین به دست آمده از قرآن به زبان فارسی، مربوط به اواسط قرن دوم تا اواخر قرن سوم هجری است، گفت: ترجمه رسمی و حکومتی که از قرآن انجام شده، مربوط به دوره سامانیان است که متن قرآن به همراه ترجمه «تفسیر طبری» به اجازه علمای آن زمان، به فارسی ترجمه شد و به این صورت، زبان فارسی اولین زبانی است که قرآن به طور کامل به آن ترجمه شده است و پس از آن، در هزار سال گذشته، بارها و بارها به این زبان ترجمه شده که از قدیمی‌ترین آنها، می‌توان به «قرآن قُدس» (ترجمه فارسی قرآن به گویش سیستانی) اشاره کرد.
تحول در ترجمه‌های قرآن در دوره مشروطیت
وی ادامه داد: در دوره مشروطیت، تحولی در ترجمه قرآن به زبان فارسی پدید آمد و ترجمه‌های قرآن، از حالت تحت‌اللفظی و کلمه به کلمه، به سوی ترجمه عبارت و جمله (ترجمه مفهومی) کشیده شد. این تحول، تحت تأثیر فراوانی ترجمه‌های عادی از زبان‌های اروپایی روی داد و مترجمان قرآن نیز دریافتند که باید مقتضیات زبان مقصد(مثلاً زبان فارسی) را چه از نظر واژگان و چه ساختار و سبک، و چه دستور زبان رعایت کنند.
نوعی با بیان این که هنوز مترجمان قرآن، چنان که باید و شاید به استقلال زبانی در ترجمه نرسیده‌اند، بیان کرد: در پنجاه ساله اخیر، کم کم ترجمه‌ها از تحت‌اللفظی بودن، به روش تفسیرگونه یا توضیحی – معمولاً در داخل پرانتز – درآمده و متن ترجمه نیز به جای زیر سطری یا بین سطرها، به صورت صفحه مقابل شده که این امر نیز نقطه عطف و نشانه تحول و تکامل در ترجمه قرآن به فارسی است.
ترجمه محمدکاظم مُعزی؛ مشهورترین ترجمه تحت‌اللفظی
وی با اشاره به مشهورترین ترجمه تحت‌اللفظی قرآن افزود: مشهورترین ترجمه تحت‌اللفظی و کلمه به کلمه، از مرحوم محمدکاظم مُعزی است و از جدیدترین و مشهورترین ترجمه‌های نسبتاً روان از قرآن به زبان فارسی، می‌توان به ترجمه‌های عبدالمحمد آیتی، ابوالقاسم امامی، مسعود انصاری، ابوالقاسم پاینده، بهاءالدین خرمشاهی، محمد خواجوی، محمدمهدی فولادوند، آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم‌شیرازی، سیدعلی موسوی‌گرمارودی و طاهره صفارزاده اشاره کرد.
نوعی با اشاره به انتشار ترجمه‌های منظوم قرآن بیان کرد: همچنین، برخی شاعران فارسی‌زبان، ترجمه قرآن را به نظم در آورده‌اند که از آن جمله ترجمه و تفسیر صفی علیشاه، ترجمه امید مجد، محمد شائق و ابراهیم سجادی‌بروجردی را می‌توان ذکر کرد.
