نرخ سود در بانکداری اسلامی براساس سازوکار بازار تعیین می‌شود

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی گیلک‌حکیم‌آبادی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه مازندران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به پرسشی درباره رابطه تورم و تعیین نرخ سود در بانکداری اسلامی اظهار کرد: یک بحث کلی که در علم اقتصاد حاکم و ارتودوکس بازار رقابت وجود دارد این است که در بحث نرخ سود و تورم، قاعده معروف فیشروجود دارد که نرخ بهره اسمی، مساوی با نرخ بهره واقعی به علاوه نرخ تورم است؛ بنابراین تورم با بهره اسمی که به تعبیری معادل سود است رابطه مثبت دارد و در برخی جاه‌ها هم گفته‌ام اگر می‌خواهید نرخ سود را پائین بیاورید به صورت دستوری این کار را انجام ندهید بلکه باید تورم کم شود تا نرخ سود هم به صورت طبیعی پائین بیاید.

حاکمیت قدرت اقتصادی بر سایر مناسبات در اقتصاد متعارف

وی افزود: اما نکته‌ای که می‌خواهم در این رابطه اضافه کنم این است که دولت در شرایط کنونی همانگونه که نرخ سود سپرده‌ها را به بهانه اینکه تورم کاهش پیدا کرده، پائین آورده آیا از سوی دیگر می‌خواهد نرخ سود تسهیلات را هم با این عنوان پائین بیاورد؟ من از منظر دیگری معتقدم اگرچه در علم اقتصاد حاکم، بازار رقابت، منافع خصوصی و اجتماعی را نسبت به سایر ساختارهای بازار، حداکثر می‌کند ولی عملکرد صحیح بازار احتیاج به نهادهای قوی از جمله قوانین و زیرساخت‌های اقتصادی دارد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: همچنین در نظام‌های پیشرفته در اقتصاد پایه،عملکردی وجود دارد که به نظر هم می‌رسد صحیح عمل می‌کنند و آن اینکه قدرت اقتصادی بر سایر مناسبات اجتماعی و سیاسی حاکم است و به طور کلی تعیین‌کننده استراتژی‌ها و سیاست‌ها در سایر حوزه‌ها است اما در کشور ما به لحاظ ساختارها و ویژگی‌های آرمانی، به نظر می‌رسد که بسیاری از ابعاد اجتماعی عمدتا در چنبره سیاست هستند و در بین اقتصاددانان هم معروف است که اقتصاد در چنبره سیاست است. وقتی ما تحریم می‌شویم به یکباره قیمت ارز چندین برابر می‌شود، بنابراین ما در شرایط ویژه قرار می‌گیریم و به گونه‌ای عمل نمی‌کنیم که ارکان بازار عملکرد طبیعی خود را داشته باشد.

ضرورت کاهش نرخ سود تسهیلات

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران ادامه داد: به نظرمن در چنین شرایطی کنترل و دخالت هوشمندانه دولت لازم است. از طرف دیگر سیستم مالی ما بانک‌محور است که تحت سیطره بانک مرکزی است. وضعیت اقتصاد ما در چند سال اخیر و به ویژه شرایط کنونی تاحدودی توانسته توجه سپرده‌گذاران را به بانک جلب کند. با سیاستگذاری‌هایی که در پیش‌گرفته و سود سپرده‌ها را افزایش دادیم، متأسفانه به هر دلیلی رقبای بانک همانند بازار سهام مزیت‌های خود را برای سرمایه‌گذاران از دست داده‌اند و روز به روز هم ممکن است از دست بدهند؛ بنابراین بانک‌ها از رقبای خود جلو افتادند و یک استقبال نسبی برای سپرده‌گذاران به وجود آمده است.

وی افزود: همچنین دولت در حوزه اقتدار بانک مرکزی به معنای کنترل بر حجم پول، به خاطر اینکه حجم پول در گردش که مولد اصلی تورم است را کنترل کند حتی مؤسسات اعتباری را ساماندهی کرده است. به نظرم حال که چنین موقعیت مناسبی برای دولت به وجود آمده و هزینه‌های زیادی هم برای آن انجام شده به این سادگی آن را از دست ندهد و کاری نکند که سپرده‌گذاران، باز به بازارهایی برگردند که بعضا غیرمولدند و بیشتر سفته‌بازی و بورس‌بازی و امثالهم را در پیش می‌گیرند. بنابراین دولت باید نرخ سود تسهیلات را هم همانند نرخ سود سپرده‌ها کاهش دهد. کاری که من عنوان می‌کنم، هزینه‌بر هست اما به نفع اقتصاد است.

نحوه تعیین نرخ سود در بانکداری اسلامی

حجت‌الاسلام گیلک‌حکیم‌آبادی تأکید کرد: ضمن اینکه دولت و بانک مرکزی باید از سپرده‌گذاران استقبال کنند و به نظر من کاهش سود سپرده‌گذاران اگرچه در کوتاه‌مدت به ضرر بازار سهام هم هست که این مورد را باید به طُرُقی دیگر ترمیم کند باید سود تسهیلات را هم کاهش دهد و نه به صورت عمومی بلکه به صورت ترجیحی هم عمل کند که تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران واقعی هزینه‌هایشان را کاهش دهند. به نظرم این مورد، یک رویکرد مناسب است و هرچند خود این مورد هم آسیب‌هایی دارد و هنگامیکه ما از بازار جدا شویم  وبه سمت ترجیحات برویم به علت ضعف نظارت هزینه‌های دیگری هم در بر دارد که باید به آن توجه کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا در بانکداری اسلامی می‌توان نرخ سود ثابتی را تعیین کرد؟ گفت: در بانکداری اسلامی نرخ سود مشخصی وجود ندارد اما اشتباهی که برخی مرتکب می‌شوند این است که گمان می‌کنند این نرخ سود است که اسلامی و غیراسلامی بودن را مشخص می‌کند، درحالیکه در اقتصاد اسلامی، سود مطابق با سازوکارهای بازار عمل می‌کند و هیچ‌کسی مکلف نشده اگر کسی مثلا عقد مضاربه ببندد باید سود مشخصی دریافت شود بلکه این امر به شرایط بازار بستگی دارد و گاهی ممکن است بازار پُر‌ریسک یا کم‌ریسک باشد البته به معنای عام می‌توان گفت که نرخ سود بالایی که به مردم آسیب می‌زند از نظر اخلاقی با اهداف اصلی اسلام منافات دارد.