عرصه تصویری مطابق با واقع در کتاب «کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، بیست و یکمین نشست خانه نقد کتاب با عنوان نشست کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی امروز سه‌شنبه، 9 دی‌ماه از ساعت 16 تا 18 با حضور کریمی‌نیا، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث در دانشنامه‌ جهان اسلام و بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، مهرداد عباسی، عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام، محمد حسین ساکت، نویسنده، مترجم و استاد دانشگاه و محمدکاظم رحمتی، عضو هیئت علمی بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی در سرای اهل قلم برگزار شد.

در ابتدای نشست محمدحسین ساکت، اظهار کرد: پژوهش درباره قرآن از برکتی برخوردار است. هرکس که به قرآن پرداخت از برکت‌های معنوی آن برخوردار شد. پردازش به پژوهش‌های قرآنی در بین غربی‌ها، خاورشناسان و اسلام‌شناسان بیش از پنج دهه تجاوز نمی‌کند.

وی افزود: کریمی‌نیا در کتاب کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی در زبان‌های اروپایی به گردآوری 8811 عنوان پژوهش اعم از کتاب و مقاله در این خصوص پرداخته است که این مقدار چشمگیری است و اغلب این منابع به زبان انگلیسی هستند.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: این پژوهش‌ قرآنی در کتاب کریمی‌نیا در واقع دستمایه و بن‌مایه پژوهش‌ها و ترجمه‌ها به ویژه در محیط های دانشگاهی است.

در ادامه نشست، مهرداد عباسی، با ارائه بحث‌های کلی پیرامون کتاب گفت: یک نکته مهم شکیل بودن و کم غلط بودن کتاب است. خود کریمی‌نیا کار حروفچینی کتاب را بر عهده گرفته‌اند انصافاً چشم انسان خسته می‌شود که دنبال غلط بگردد و پیدا کند.

وی افزود: از نظر شکلی کار واقعا نمره عالی می‌گیرد. ارزش افزوده و مخاطبانی که برای آن در نظر گرفته شده نکته مهمی است. دو ارزش افزوده یکی نمایه‌هاست که در انتهای کتاب تعبیه کرده‌اند و دوم هم ترجمه‌هایی است که خودش یک پروژه مستقل است.

عباسی عنوان کرد: مثلاً واژه ساده‌ای مثل Bible را گاهی انجیل، گاهی عهدیت و گاهی نیز تورات ترجمه کرده‌اند و این نشان‌دهنده تسلط ایشان به موضوع است. کتاب می‌تواند مخاطبان زیادی را پوشش دهد و این امتیازی برای آن است.

مطالعات قرآنی غربی‌ها پدیده‌ای نوین شناخته می‌شود
وی با اشاره به مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی به توضیح اهمیت و جایگاه این کتاب نسبت به آنچه که در غرب می‌گذرد، پرداخت و گفت: در مقدمه کتاب نوشته شده است که در سال‌های بین 2012-1500 این کتاب‌ها نوشته شده اما طبیعتاً درست است که از 1500 دغدغه این موضوع ایجاد شده است و می‌توان نوشته‌های قرآنی غربی‌ها را فهرست کرد اما نیمه اول قرن 19 را می‌توان نقطه عطف نام برد و می‌توان گفت مطالعات قرآنی غربی‌ها پدیده‌ای نوین شناخته می‌شود.

عباسی عنوان کرد: به نظر می‌آید مطالعات قرآنی در غرب از دغدغه کلیسایی و گفتمان جدلی فاصله می‌گیرد و بیشتر به سمت گفتمان علمی می‌آید. از سال 1850 به بعد با گفتمان خاص متمایزی و یک روح حقیقت‌جویی و حقیقت‌طلبی مواجه هستیم. بر این اساسا اگر این مطالعات این دو قرن را مطالعات ارزشمند و قابل بحثی بدانیم اهمیت و جایگاه این کتاب مشخص می‌شود.

وی افزود: در یک جمله می‌توان گفت این کتاب عرصه تصویری مطابق با واقع و انعکاس دقیق پژوهش‌های قرآنی انجام شده در غرب است. این کار پایان راه نیست بلکه آغاز راه است. کریمی نیا مصالح مورد نیاز برای ساخت بنایی در اختیار ما گذاشته است.

عباسی در شباهت و تفاوت‌ کتاب‌شناسی و دایرة‌المعارف عنوان کرد: هر دو مدخلی است برای یافتن آنچه که در غرب مورد توجه است، این کتاب به ترتیب حروف الفبا ما را هدایت می‌کند اما دایرة‌المعارف ما را بر اساس موضوعی هدایت می‌کند و این دو مدخل هستند تا به جایی برسیم که بنای خودمان را کامل کنیم و دایرة‌المعارف قرآنی می‌تواند گام بعدی باشد.

محمدکاظم رحمتی، عضو هیئت علمی بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی سخنران بعدی این نشست، گفت: کاری که کریمی‌نیا کرده، خدمت آشکاری به قرآن است. ترجمه عناوین شاید از سخت‌ترین بخش‌ها باشد و عمدتاً در کار ترجمه می‌گویند مترجم حق دارد عناوین را تغییر دهد تا معنا را برساند.

وی افزود: خدمت پنهان این کتاب این است که سیر تطور مطالعات قرآنی در غرب را از حیث موضوع و روش نشان دهد. این روند شکل‌گیری مطالعات قرآنی را نویسنده به وضوح اشراف دارد. اولین باری که ناشری در ونیز تصمیم گرفت قرآن را چاپ کند تصور کرده بود که اعراب‌‌ها مهم نیستند و برای همه قرآن از حرکت فتح استفاده کرده بود که همه نسخه‌های آن را از بین بردند و اینکه کریمی‌نیا حتی تصویری از آن را در کتاب خودش آورده است، خیلی جالب است.

رحمتی با بیان اینکه اساساً نظرات نامتعارف می‌تواند حوزه مطالعات دینی را متحول کند، عنوان کرد: گردآوری این اطلاعات را ایشان زمانی شروع کرده که امکانات ارتباطی حال حاضر وجود نداشته است و واقعاً زحمت و انرژی بسیاری را برای به سامان رساندن این کار گذاشته‌اند. ایشان حجم عظیمی از اطلاعات مختلف را به صورت سربسته در این کتاب آورده است.

بنا بر این گزارش، در ادامه کریمی‌نیا با بیان اینکه ابتدا باید بگویم که کتابم چه چیزی نیست و از آن نباید چه چیزی را انتظار داشت، گفت: قصد کتاب، کتاب‌‌شناسی ترجمه‌های قرآن به زبان‌های اروپایی نبوده است و هر چیزی که پژوهش قرآنی در غرب محسوب می‌شده است در داخل این فهرست گنجانده شده است.

حوزه مطالعات قرآنی در ایران از حالت جزیره‌‌ای خارج شود
وی افزود: این کتاب برای افرادی است که نیاز به مطالعات علمی دانشگاهی دارند و برای اینکه محققانمان در داخل ایران از آن‌ها عقب‌ نمانند، است. آرزویم این است که حوزه مطالعات قرآنی در ایران از حالت جزیره‌‌ای خارج شود. وقتی محقق حوزوی و دانشگاهی در این فضا بزرگ می‌شود و وقتی به خارج از ایران می‌رود حتی اگر زبان را هم خوب بداند اما وقتی در چنین نشستی شرکت کند نم‌تواند بفهمد که در مورد چه مسئله‌ای صحبت می‌کنند، و «مسائل» مورد توجه در خارج از ایران را نخواهد شناخت.

کریمی‌نیا در مورد قدمت قرآن‌‌های تاریخی، اظهار کرد: ما در این بحث کمبود داریم، باید اینقدر استاد و دانشجو داشته باشیم که روی نسخه‌های قدیمی کار کرده باشند. در فضای دانشگاهی خودمان چنین موضوعی را اصلاً مسئله نمی‌دانیم.

وی افزود: دغدغه دانشگاه‌ها و فضاهای مطالعاتی ما یک نوع پژوهشی است که مشکل امروزش را حل کند، مثل طلاق و فضای علمی ما کاری ندارد که در کشورهای دیگر چه اتفاقی می‌افتد و قصد من شکستن این فضاها بوده است.

کریمی‌نیا با اشاره به مبانی مورد استفاده برای این اثر، گفت: برای من پیدا کردن منابع، حروفچینی اسامی و عناوین و رعایت استاندارد واحد بسیار کار دشواری بوده است. نزدیک 15 سال برای این کتاب کار کردم و بخش اصلی این کتاب تایپ آن است که باید همه حروف عربی و یا به زبان‌های دیگر به‌درستی به چاپ می‌رسید و خودم عهده‌دار این مطلب بودم.

وی اظهار کرد: دسترسی به منابع خوشبختانه الان ساده است اما قدیم‌تر این امکان وجود نداشت و من هم هر جایی که مراجعه می‌کردم چشمم به‌دنبال مطالعات قرآنی بود و بانک زیادی از کپی‌های مقالات قرآنی به فرانسه و آلمانی تهیه کرده‌ام در زمانی که اصلاً زبان فرانسه و آلمانی نمی‌دانستم. این بانک اطلاعاتی الان به بانک اطلاعاتی در قم منتقل شده است.

رشته علمی به مسئله‌اش زنده است
در ادامه عباسی با اشاره به وضعیت حال حاضر مطالعات قرآنی در جامعه خودمان نکاتی را مطرح کرد و گفت: این کتاب بستری برای تولید مسائل و حل برخی از آنها ایجاد کند. رشته علمی به مسئله‌اش زنده است. ما نیاز به مسئله‌سازی داریم. این کتاب می‌تواند نگا‌ه‌های جدید در تفکر انتقادی را نشان دهد و به ما ایده دهد. مسئله امروز یعنی دیدگاه‌های جدید.

به یک نهضت ترجمه در مطالعات قرآنی نیاز داریم
وی افزود: در فضای دانشگاهی می‌توانیم از این کتاب در مقاله‌ها و پایان‌نامه‌ها استفاده کنیم. این کار شروع خوبی است که از طریق این فهرست مقالات و کتاب‌های ارزشمند را برای ترجمه انتخاب کنیم. به یک نهضت ترجمه در مطالعات قرآنی نیاز داریم. جغرافیای مطالعات اسلامی را پیدا کنیم و در گام بعدی مقالات و کتاب‌هایی را در توصیف و تبیین این دیدگاه‌ها بنویسم. گام بعد نیز ارزیابی است که کسی که مقاله را خوانده است می‌تواند نظر به مؤلف را تبیین کند و حالا حق دارد که تحلیل کند. در حال حاضر اگر عنوان مقاله غربی باشد برای پایان‌نامه‌ها حتماً باید همراه با نقد باشد تا صلاحیت کار کردن و چاپ پیدا ‌کند.

عباسی اظهار کرد: رشته قرآنی آکادمیک دانشگاهی یک ویژگی‌هایی دارد و می‌توان در مورد تاریخش حرف زد. باید به‌صورت آکادمیک افرادی با اندیشه‌ها و ادیان مختلف بتوانند در مورد قرآن حرف بزنند. امیدواریم چنین کتاب‌هایی زمینه‌ساز این موارد شوند.

همچنین در ادامه کریمی‌نیا، عنوان کرد: نمایه‌سازی این کتاب دو سال طول کشید. از آندرو ریپین خواستم که تقریضی بر آن بنویسد ایشان پیشنهاد داد که برای آن پیش گفتار بنویسد و گفته بود که این کتاب منبعی برای غیر مسلمان و مسلمان است و همه جور جنس و متاعی در آن پیدا می‌شود.

وی افزود: این کتاب در نشریه مطالعات قرآنی انگلستان در شماره 2015 منشتر می‌شود و خیلی زود روی درگاه اینترنتی آمازون آمریکا، آلمان و کانادا بارگذاری شده است.

کریمی‌نیا در نقد کتاب خود گفت: یکی از چیزهایی که خیلی دلم می‌خواهد انجام شود این است که نمایه کامل‌تر شود، ریزتر و جزئی‌تر باشد و به زبان انگلیسی نیز منتشر شود. همچنین منابع پیش از 1850 اگر چه قدیمی هستند ولی ارزش تاریخی دارند و خیلی از مسائل را به ما نشان می‌دهد. این منابع در کتاب من با مقداری که من توان داشتم در آن زمان کار شدم اما به نظرم کامل نیستند. حتی در غرب هم این منابع خیلی دور از دسترس هستند.