نگاهی به نفوذ دینی کشورهای خارجی در قرقیزستان
شعب خارجی: از ویژگی‌های اصلی وضعیت دینی قرقیزستان این است که تقریبا تمام جریانات دینی که از خارج وارد این کشور می‌شوند، پیروان قرقیزی پیدا می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شعبه آسیای مرکزی، کتاب «امنیت دینی در قرقیزستان» نوشته امیل نصرالدین‌اف، استادیار گروه مردم‌شناسی دانشگاه آمریکایی در بیشکک و نورگل اسن امان آوا، استاد گروه فلسفه و علوم اجتماعی آکادمی حقوق قرقیزستان که در 383 صفحه در سال 2014 در بیشکک چاپ و منتشر شده؛ به بررسی نفوذ دینی کشورهای خارجی در قرقیزستان از نگاه کارشناسان پرداخته است.
در این کتاب آمده است: از ویژگی‌های اصلی وضعیت دینی قرقیزستان این است که تقریبا تمام جریانات دینی که از خارج وارد این کشور می‌شوند، پیروان قرقیزی پیدا می‌کنند. به نظر کارشناسان، موقعیت ژئوپلیتیک قرقیزستان در بسیاری از موارد تأثیر مستقیم در وضعیت دینی این کشور دارد.
در این کتاب، نفوذها و تأثیرات از نظر خاستگاه جغرافیایی آنها تقسیم‌بندی شده است. به عقیده قادر ملک‌اف، کارشناس قرقیزی، تقریبا تمام این نفوذها از جمله طرح‌های جهانی هستند و بسیاری از آنها را می‌توان در اقصی نقاط جهان مشاهده کرد. اما به هرحال این طرح‌ها ریشه‌های جغرافیایی مشخصی دارند و می‌توانند به شرح ذیل بررسی شوند:
سه شاخه اصلی نفوذ دینی ترکیه در قرقیزستان
مؤسسات «خدمت» پیروان فتح‌الله گولن، «نورجیلر» پیروان دانشمند ترکی سعید نورسی(از جمله شخصیت‌های تاثیرگذار ترکیه در اوایل دوران جمهوری) و «سلیمان‌جیلار» به‌عنوان سه جریان متفاوت از هم، سه شاخه اصلی نفوذ دینی ترکیه در قرقیزستان به شمار می‌رود.
مؤسسه «خدمت» بیشتر اسلام سکولار و مترقی را ترویج می‌دهد و مؤسسات دوم و سوم بیشتر بر آموزش و درک قرآن تأکید دارند.
«نورجیلر» جلسات و اجتماعات خود را برای آموزش قرآن با تفسیر سعید نورسی در خانه‌ها به صورت خصوصی برگزار می‌کند. تعداد این خانه‌ها در قرقیزستان در حال حاضر 120 خانه است.
«سلیمان‌جیلار» نیز آموزش قرآن و حدیث را هدف خود تعریف کرده؛ ولیکن بر خلاف گروه اول شرکت‌کنندگان در جلسات این گروه قرآن را به عربی می‌خوانند. به اعتقاد کارشناسان، این دو گروه خطری برای دولت و امنیت ملی ایجاد نمی‌کنند.
امروزه شبکه مدارس ترکیه «ثبات» که توسط پیروان فتح‌الله گولن تأسیس شده، محبوبیت خاصی میان مردم قرقیزستان پیدا کرده است. در این مدارس دروس دینی تدریس نمی‌شود.عذر لعل، کارمند سابق مدرسه ثبات می‌گوید که معلمان مدارس ثبات سعی دارند ارزش‌های اسلامی مانند تمیزی(نظافت)، احترام به پدر و مادر، میهن‌دوستی و پرهیز از مصرف مشروبات را در فراگیران خود تربیت کنند. معلمان که اکثر آنان اتباع قرقیزی هستند اسلام را با رفتار شخصی خود به دانش‌آموزان می‌آموزند. بسیاری از کارشناسان مدل ترکیه را نمونه کامل و ایده‌آل می‌دانند که مناسب قرقیزستان است؛ زیرا یک مدل مؤثر تعامل دین و دولت است. این مدل از نظر اقتضای زمان کارآمد است و تهدیدات در زمینه امنیت دینی را کاهش می‌دهد؛ زیرا تأکید اصلی این مدل بر آموزش سکولار است.
با این وجود، برخی کارشناسان نظرات خود را در مورد مدل ترکی و نفوذ ترکیه در قرقیزستان اظهار می‌کنند. آنها معتقدند که ترک‌ها هدف بلندمدت دارند و ثمرات نفوذ آنها نه اکنون؛ بلکه به مرور زمان و به محض بزرگ شدن فارغ‌التحصیلان این مدارس، خود را نشان خواهند داد. احتمال می‌رود این فارغ التحصیلان به مرور به مقام‌های حساس دولتی برسند و به شکل احزاب طرفدار ترکیه و احزاب اسلامی در آیند. به‌عنوان مثال، طیب اردوغان فارغ‌التحصیل مدرسه امامان خطیب و رهبر حزب عدالت و توسعه است (یک حزب اسلامی) که از نفوذ بالا در سیاست ترکیه برخوردار است.
عربستان سعودی و رواج سلفی‌گری در قرقیزستان
بیشتر کارشناسان نسبت به این موضوع که «سلفی‌گری» که از سوی عربستان اداره می‌شود، بزرگترین و جدی‌ترین خطر را برای قرقیزستان و تمام منطقه آسیای مرکزی دارد، اتفاق نظر دارند. پیروان این جریان علما و مذاهب بومی را قبول ندارند و به فتاوایی از شیوخ پرطرفدار اینترنتی از سایر کشورها عمل می‌کنند. روحانیون بومی برای آنان هیچ اعتباری ندارند و آنها دائم با دیگر جماعت‌ها بحث و منازعه دارند.
اروزبیک ملداعلی‌اف معتقد است که در حال حاضر بسیاری از عقاید و ایدئولوژی‌های تروریستی از شهرهای روسیه مانند یکاترینبورگ، آستراخان و ... به قرقیزستان نفوذ می‌کنند. همچنین این ایدئولوژی از قزاقستان نیز وارد می‌شود؛ زیرا در آن کشور سلفی‌گری بسیار رایج شده و در شکل‌های خشونت‌آمیزی خود را نشان می‌دهد.
به اعتقاد امان سالی‌اف(از کارشناسان حوزه سلفی‌گری) بسیاری از سلفی‌های قزاق حتی به تکفیرگران متقن تبدیل شدند و هم‌اکنون عملیات‌های تروریستی زیادی در قزاقستان اتفاق می‌افتد؛ اما اخبار آن در رسانه‌ها منتشر نمی‌شود.
وی محبوبیت سلفی‌گری در قزاقستان را این‌گونه توجیه می‌کند که در گذشته مدیران شرکت‌های بزرگ بودند که با عربستان رابطه اقتصادی داشتند، اکنون این مدیران در سیاست دینی این کشور تأثیر می‌گذارند. حکومت استبدادی و تبعیدهایی علیه جامعه مسلمانان در قزاقستان و روسیه بر نفوذ گروه‌های افراطی می‌افزاید و به‌نوعی تندروی و خشونت آنها را توجیه می‌کند. جذابیت افکار سلفی و حزب التحریر در روسیه و قزاقستان مانند قرقیزستان در سرکشی و رفتارهای معترض آن نهفته است؛ زیرا این گروه‌ها می‌توانند پاسخ سؤالاتی را بدهند که برای مثال مبلّغان معمولی قرقیز(دعوت‌چی‌ها) که در مسائل سیاسی دخالت نمی‌کنند از پاسخ دادن به این سؤالات ناتوانند.
رحمت‌الله اگمبردی‌اف، مفتی سابق قرقیزستان معتقد است که اساس عملی جریان سلفی‌گری بیشتر بر ممنوعیت‌ها تکیه می‌کند. در ایدئولوژی سلفی نکات منفی به مراتب بیشتر از نکات مثبت است؛ آنها با زندگی سنتی مخالفت می‌کنند در واقع این گروه برای تخریب دین سنتی ایجاد شده است. ایدئولوژی و دکترین این گروه با اسلام سنتی رایج در آسیای مرکزی مغایرت دارد. شعار و پیام آنها حمایت از حکومت نیست؛ حال اینکه اسلام سنتی در آسیای مرکزی از دولت حمایت می‌کند.
مفتی سابق قرقیزستان معتقد است که در حال حاضر سلفی‌گری در قرقیزستان در شرایط موجود معتدل است و دو مکتب سلفی (تکفیری و خوارج) هنوز خود را نشان نداده‌اند؛ اما بیشتر نگرانی بر سر آن است که عمده جوانان قرقیز تحت تأثیر افکار این جریان مخرب قرار می‌گیرند.
سالی‌اف که تحقیقات میدانی در این زمینه انجام داده است می‌گوید که افکار سلفی بیشتر در میان جوانان اهل شهر و مسلط به زبان روسی و نیز میان اویغوران(اقوام ترک و مسلمان سنی) مقیم قرقیزستان ترویج می‌شوند. علت آن این است که با توجه به رشد روحیات ملی‌گرایانه قرقیزی، اقلیت‌های دیگر احساس راحتی و آرامش ندارند و روحیات معترض پیدا می‌کنند.
به گفته محمد شریف یکی از مسئولان اداره مفتیات قرقیزستان، امروزه سلفی‌های قرقیزستان قصد ندارند روی کار بیایند و فرمان حکومت را به دست بگیرند؛ ولیکن آنها تاکتیک قراردادن نیروی خود را در همه حوزه‌های کشور انتخاب کرده‌اند. علاوه بر این سلفی‌ها در بین زندانیان قرقیزستان فعالیت‌های گسترده‌ای دارند.
جمهوری اسلامی ایران و تلاش برای زدودن پدیده شیعه‌ستیزی
در حال حاضر ایران از نظر اسلام سیاسی در جهان اسلام پیش‌قدم است و به نظر کارشناسان، نفوذ ایران در قرقیزستان در حال حاضر بسیار کم بوده و خطر تلقی نمی‌شود. ایران در قرقیزستان به‌دنبال ترویج عقاید شیعی نیست.
به گفته عزیز اسحاق‌اف، کارشناس قرقیزی، هدف اصلی ایران در قرقیزستان و در منطقه بهبود وجهه شیعیان در میان دیگر مسلمانان(زدودن پدیده شیعه‌ستیزی)، جلب اعتماد آنها و ترویج برخی آئین‌های دینی بومی است.
بیناد کوثر و رایزنی فرهنگی ایران به‌عنوان دو مؤسسه فرهنگی ــ آموزشی در قرقیزستان فعال هستند. بنیاد کوثر از سال 2002 از مرکز اسلام‌شناسی دانشگاه ملی قرقیزستان حمایت می‌کند. در حال حاضر بیش از 100 نفر از این مرکز فارغ‌التحصیل شده‌اند که هزینه تحصیلی آنها به عهده این بنیاد بوده است. با توجه به اینکه شهریه یک سال تحصیلی در این مرکز 32 هزار سوم(واحد پول قرقیزستان) است؛ این کمک، کمک شایانی است. در بقیه موارد بنیاد کوثر و رایزنی فرهنگی ایران فعالیت‌های مشابهی دارند.
به اعتقاد کارشناسان، حضور ایرانیان در قرقیزستان خطری جدی تلقی نمی‌شود؛ چراکه در اعتقادات شیعیان مفهوم جهاد وجود ندارد و این گروه سابقه عملیات انتحاری ندارند. با این حال اسلام در ایران بخش بزرگی از سیاست است.
