کتابسازی در حوزه علوم قرآنی/6
داستان ارتقای اساتید و کتابسازی/ فقر کتب علوم قرآنی دامنگیر کشور است
گروه ادب: عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به فقر حال حاضر کشور در زمینه نشر کتب علوم قرآنی، گفت: مسئله کتابسازی عمدتا از دو عامل؛ یکی کسب امتیاز اساتید برای ارتقا و دیگری زمانمند بودن دفاع از رساله‌ها نشأت می‌گیرد.
محمدرضا موحدی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)
درباره کتابسازی در حوزه علوم قرآنی گفت: قدما و ادبا آموزه‌هایی را
درباره انگیزه نگارش کتاب به ما انتقال داده‌اند، از جمله سیدنصرالله تقوی
در کتاب «هنجار گفتار» به روشنی دلایلی را که یک فرد می‌تواند دست به قلم
برده و کتابی را به نگارش درآورد، نوشته است. به عنوان مثال کسی که دست به
قلم می‌برد یا باید ایده نو و جدیدی داشته باشد، یا درباره ایده کهن
باب‌بندی و تنظیم تازه‌ای داشته باشد، ایده ناقصی را تکمیل کند و یا بر امر
مجملی، حاشیه و شرحی بنویسد.
وی
افزود: آنچه سیدنصرالله تقوی بر دلایل نگارش کتاب بیان کرده، به هشت مورد
می‌رسد و غیر از این هرچه هست، نشان می‌دهد که نویسنده تعهدی برای تحقیق
نداشته و برای خودنمایی و یا اهداف دیگر دست به نگارش زده است. البته این
موارد 100 سال پیش عنوان شده و بسیاری دیگر نیز بر آن استناد کرده‌اند.
زمانمند کردن پژوهش‌ها مانعی بر سر پژوهش
موحدی
ادامه داد: در حال حاضر اغلب رشته‌های علوم انسانی از کتابسازی رنج
می‌برند، اما این امر در رشته‌هایی مانند ادبیات و علوم قرآنی حادتر شده
است و انگیزه‌ای که قدما به آن معتقد بودند، کمتر دیده می‌شود.
وی
با اشاره به پژوهش‌های انجام شده در حوزه علوم قرآنی عنوان کرد: در گذشته
به جای کتابسازی عناوینی چون جعل کتاب گفته می‌شد، اما به نظر می‌رسد
کتابسازی تعبیر درستی است و این بیماری به تدریج دامنگیر می‌شود، که شاید
بخشی از آن معلول فضای مدرن کنونی باشد؛ چرا که نظام آموزش عالی در کشورمان
به وجود آمده و دانشجو باید رساله بنویسد و این کار نیز در زمان خاصی
ارائه شود که این زمانمند کردن پژوهش‌ها تقریباً ما را به این سمت
می‌کشاند که پژوهشگر مجبور به اتمام پژوهش خود در زمان تعیین شده شود و چون
بنیه علمی لازم را ندارند، با چسب و قیچی کار خود را پیش می‌برند.
موحدی
در ادامه تصریح کرد: یکی از دلایل دیگری که به شیوع این بیماری دامن زده
است، امتیازگیری یا امتیازدهی برای اساتید در همه رشته‌ها است که باب شده و
استاد مجبور است برای امتیازگیری کتاب بسازد.
از ترجمه پژوهش‌های دانشمندان عرب و غرب غافلیم
وی
ادامه داد: اگر ریشه‌های پدیده کتابسازی سوزانده نشود، هیچ وقت این
گفت‌وگوها، همایش‌ها و... اثرگذار نخواهد بود و تا زمانی که برخی از اساتید
توسط دانشجویان با چسب و قیچی کردن و... زمینه انتشار کتابی را فراهم کنند
مشکلات حل نخواهد شد؛ چرا که عوامل کتابسازی هم در میان دانشجویان و
اساتید بسیار قوی است.
این
عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به راهکارهای حل این معضل بیان کرد:
شاید یکی از راه‌های رهایی از این امر روی آوردن به ترجمه کتاب‌های تألیفی و
پژوهشی پژوهشگران عرب و یا غربی در رشته علوم قرآنی باشد؛ چرا که به این
موضوع توجه نداشته‌ایم و در حال حاضر نیز در غرور نابجای علمی به سر
می‌بریم و تصور می‌کنیم هرچه هست، ما داریم و مدت‌هاست از پژوهش‌های حوزه
علوم قرآنی در میان دانشمندان عرب‌زبان و غربی بی‌خبر هستیم.
موحدی
یادآور شد: در صورتی که محققان ما یکی دو دهه به سراغ ترجمه این آثار
بروند و این نظریه‌ها را برگردانند و بعد در مقام نقد و بررسی آنها کتاب
بنویسند می‌توان امید رهایی از کتابسازی را داشت و می‌توان گفت که این
نویسندگان حرفی برای گفتن دارند، وگرنه کلیشه‌هایی مانند بهداشت در قرآن،
ورزش در قرآن و... باز شده و هر کس با طبع و سلیقه خود مطالبی را از دل
قرآن استخراج می‌کند و یا به آن متصل می‌کند.
وی
با بیان اینکه در ویترین کتابفروشی‌ها کار جدی در حوزه علوم قرآنی وجود
ندارند، اظهار کرد: کافی است ببینیم در آکادمی‌های علمی دنیا چه پژوهش‌هایی
در حوزه قرآن انجام می‌شود؛ چرا که سال‌های سال به دلیل عوارض اجتماعی و
سیاسی از این تحقیقات عقب افتاده‌ایم و خروجی این بحث زمانی خود را نشان
می‌دهد که آثار برای جایزه کتاب بررسی می‌شود و زمانی که کتاب‌های حوزه
علوم قرآنی مورد بررسی قرار می‌گیرد، نظر داوران درباره آنها منفی است و در
این زمینه فقیر هستیم.
مصادیق کتابسازی رد مجوز شوند
موحدی
با اشاره به راهکارهای دیگر این پدیده گفت: برای حل این مشکل نمی‌توان از
یک نهاد و یک شخص انتظار داشت. در این راستا باید کمیته‌ای از رشته‌های
گوناگون تشکیل شود و به بررسی آثار در دانشگاه‌ها بپردازد؛ از این رو بخش
اعظمی از حل این مشکل به وزارت علوم مربوط می‌شود و سپس وزارت ارشاد در
هنگام صدور مجوز باید مؤلفه‌هایی را برای بررسی کتاب‌ها تدوین کند تا
مصادیق کتابسازی رد مجوز شوند و از طرفی هم استاد دانشگاه و دانشجو احساس
کنند که برای کتابشان ارزش قائل هستند و یا اگر اثری مصداق کتابسازی است به
وی اعلام کرده و ناامیدش کنند تا کتابش را به چاپ نرساند.
وی
ادامه داد: سرقت مقاله و کتاب از پدیده کتابسازی فاجعه‌آمیز‌تر است و در
حال حاضر نیز با آن مواجه هستیم و برای این موضوع هم برخوردهای قانونی صورت
نمی‌گیرد و یا اصلاً راه‌حل‌های قانونی واضحی نداریم و با تغییر عبارات یا
فصل‌ها کتاب نوشته می‌شود و کتابسازی نیز رویکرد بسیار مدرن پیدا کرده است
و هیچ رفرنسی در اثر مورد نظر دیده نمی‌شود و تغییرات ماهوی در عبارات
سبب شده نرم‌افزارهای سرقت‌یاب هم گاهی اوقات نتوانند از پس آن برآیند؛ از
این رو این آثار باید از سوی اهل تحقیق بررسی شود.
