حنان داور:
بازگشت به فطرت پاک قطب‌نمای روحی مسلمانان است
گروه دانشگاه: بر خلاف بینش مسیحیت که می‌گوید انسانها با انجام اولین گناه به این دنیا می‌آیند، بر اساس تعالیم اسلام، تلاش ما این است که به چیزی که در ابتدا بوده‌ایم بازگردیم، به فطرت پاکی که در بدو تولد داشته‌ایم، در واقع این یک قطب‌نمای روحی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «یکپارچه‌سازی مفاهیم و معنویت اسلامی در مدیریت اختلالات افسردگی» از سری برنامه‌های اولین همایش بین‌المللی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم امروز، چهارشنبه 18 اسفندماه با حضور حنان داور، اندیشمند و روانشناس مسلمان استرالیایی و همچنین فرامرز سهرابی، معاون پژوهشی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در محل دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی این دانشگاه برگزار شد.
حنان داور در ابتدای این نشست با ارائه مقدمه‌ای اظهار کرد: نمی‌توان نقش انسان را در روانشناسی انکار کرد، همچنین نمی‌توان نقش متون اسلامی را در چارچوب روانشناسی نادیده گرفت. با توجه به نقش مهم اسلام در روانشناسی، اسلام بر خلاف غرب، روانشناسی روح و معنویت را با یکدیگر ادغام کرده و در اسلام نمی‌توان این‌ها را از هم جدا کرد.
وی افزود: با توجه به تحقیقات اسلامی، این دو با یکدیگر یکپارچه هستند و بر خلاف روانشناسی غربی، معنویت در زندگی نقش دارد و ثابت می‌کند افرادی که دین‌دار هستند در زندگی راحت‌تر هستند تا کسانی که دین ندارند و مهم این است که این افراد دین را نه تنها برای خود بلکه برای خدای خود و خود دین می‌خواهند. اگر ما ارتباط این افراد را با خدا بررسی کنیم، قطعا به درک بهتری دست خواهیم یافت.
داور ادامه داد: این مسئله چیز جدیدی نیست، اما در کشورهای دیگری همچون استرالیا؛ بررسی این موارد سخت است، حال آنکه در ایران به خاطر دسترسی به منابع و متون اسلامی کافی و نیز ترجمه شده روی این موضوع راحت‌تر می‌توان کار کرد. روانشناسی دینی در ایران، در سطح خاورمیانه حرف اول را می‌زند و در این حوزه بسیار کار شده و خروجی بهتری دارد.
وی در ادامه با اشاره به فلاسفه ایران و اینکه آن‌ها علاوه بر فیلسوف، پزشک نیز بوده‌اند، خاطرنشان کرد: در روانشناسی غربی مسائلی مثل اراده و قلب که در اسلام بررسی می‌شود و چیزهایی درونی است، بر روی این موارد تحقیق نمی‌کنند، چرا که تنها چیزهایی را که قابلیت بررسی دارد تحقیق می‌کنند.
این اندیشمند مسلمان استرالیایی تاکید کرد: ارتباطی که بین بیماری روحی و معنویت وجود دارد، بسیار مهم است و در اسلام به این مورد و بین اخلاقیات و معنویات ارتباط درونی است. در این صورت روانشناسی کلی و روانشناسی معنوی از یکدیگر جدا می‌شوند. در روانشناسی جدید، روح و نفس را به این خاطر که نمی‌تواند بررسی کند، نادیده گرفته می‌شود.
وی با اشاره به اندیشمندان مسلمانی که در این زمینه کار کرده‌اند، یادآور شد: در گذشته درباره این نوع روانشناسی کارهای زیادی انجام شده، کسانی همچون فارابی، غزالی، رازی، ابن سینا و ابن رشد از جمله افرادی هستند که پایه‌گذار روانشناسی رفتاری در قرون ابتدایی اسلام بوده‌اند. در این خصوص نیز اولین بیمارستان روانی در بغداد تاسیس شد و محمدبن زکریای رازی مدیر اولین بیمارستان روحی-روانی بود. در قدیم به زبان عربی به کسی که مشکل روانی داشته مجنون می‌گفتند، به معنای کسی که روی آن چیزی پوشیده شده است.
حنان داور گفت: مشکلات روانی به معنای درک نکردن تفاوت میان واقع و غیرواقع است. در این زمینه زکریای رازی در بیمارستان روانی که در بغداد تاسیس کرده بود، تحقیقاتی انجام داده بود و درمان‌هایی نیز برای بیماران روانی پیدا کرده بود.
وی با اشاره به عالم ذر و فطرت خداجوی انسانها یادآور شد: در سوره مبارکه اعراف، خداوند می‌فرماید قبل از ایجاد جهان، یکپارچگی وجود داشته و پیش از آنکه به این دنیا بیاییم، شناختی داشته‌ایم و یک غریضه درونی باعث می‌شود از خدا پیروی کنیم. در متون سنی نیز همچون متون شیعه از فطرت صحبت شده و اینکه انسانها در بدو تولد روح پاکی داشته‌اند.
داور افزود: بر خلاف بینش مسیحیت که می‌گوید انسانها با انجام اولین گناه به این دنیا می‌آیند، اسلام می‌گوید هر انسانی در بدو تولد فطرتی پاک دارد و مهم نیست دین او چیست. بر اساس تعالیم اسلام، تلاش ما این است که به چیزی که در ابتدا بوده‌ایم بازگردیم، به فطرت پاکی که در بدو تولد داشته‌ایم، در واقع این یک قطب‌نمای روحی است. بر این اساس گناه بیشتر منجر به دوری از فطرت می‌شود و دوری از فطرت، دوری از خداوند را به همراه دارد. اسلام برای حفظ تعادل روحی است.
وی با تاکید بر یکپارچه‌سازی درونیات و بیرونیات انسان یادآور شد: با توجه به میزان ارتباط با خدا، ایجاد اخلاقیات و رابطه خود با جامعه، والدین و همکاران و ... و اینکه سهم ما در این دنیا چیست، می‌توانیم میان درونیات و بیرونیات خود یکپارچگی ایجاد نماییم.
روانشناس استرالیایی گفت: زندگی بیرونی ما بین خود، خدا و مردم است. حفظ فطرت در گروی حفظ آموزه‌های دینی است و در این صورت است که درهای رحمت از سوی خدا باز می‌شود. با وجود مشکلاتی که داریم، اما خداوند ما را تنها نخواهد گذاشت.
وی با اشاره به افسردگی و تعریف آن خاطرنشان کرد: در نگاه مردم، افسردگی مساوی با غمگین بودن است، در حالی که غمگینی یک احساس و بخش درونی هر انسانی است که نمی‌توان از آن دوری کرد، حال آنکه افسردگی مسئله‌ای تخصصی است و باید میان یک مسئله معمولی و مسئله‌ای تخصصی تفاوت قائل شد. افسردگی تا چندین روز و چندین هفته ادامه می‌یابد و یک غمگینی لحظه‌ای نیست و فرایندی طولانی‌مدت است.
حنان داور گفت: از جمله چیزهایی که در افسردگی تاثیر دارد و آن را تشدید می‌کند؛ کم‌خوابی، خستگی، احساس بی‌‌ارزشی و ... است و با این حالت‌ها کم‌کم ارتباط‌شان با افراد کمتر می‌شود و جامعه‌گریز می‌شوند، این افراد نسبت به خودکشی هم فکر می‌کنند، حال آنکه در اسلام تمایل به خودکشی کمتر است.
وی با اشاره به مراجعین و تاکید آن‌ها بر نقش دین در ممانعت از خودکشی اظهار کرد: در استرالی وقتی مراجعین به من مراجعه می‌کنند، می‌گویند دین تنها چیزی است که مانع خودکشی ما می‌شود.
روانشناس مسلمان استرالیایی افزود: مهم این است بدانیم میان افسردگی و ناراحتی و غمگین بودن ارتباطی نیست. غمگین بودن و ناراحتی یک چیز طبیعی است که خدا در وجود انسانها قرار داده، در این زمینه نیز احساساتی که شدت زیادی پیدا می‌کند بررسی می‌شوند. اضطراب و ناراحتی چیزی است که از محیط اطراف حاصل می‌شود پس باید ارتباط اضطراب و حالات درونی افراد را با محیط پیرامون آن‌ها سنجید.
وی با تاکید بر تفکر غالبی که در اسلام وجود دارد و افسردگی در اسلام را ممنوع می‌کند خاطرنشان کرد: یکی از بدفهمی‌ها در اسلام این است که افسردگی را محکوم می‌کنند، حال آنکه خداوند نمی‌خواهد ما انسانی بدون این احساسات باشیم، انسان به نسیان برمی‌گردد و فراموشکار است. مسئولیت ما این است که به دین خود بازگردیم و اگر اشتباه و خطایی نیز داشتیم، می‌توانیم توبه کنیم و بخشش از سوی خداوند وجود دارد. مهم این است انسان ایمانش را از دست ندهد.
حنان داور با اشاره به نقش معنویت در درمان افسردگی تاکید کرد: باید از افکار بد دوری کرد چرا که آن‌ها به ایده تبدیل می‌شوند، سپس به میل، بعد از آن به عزم و به عمل تبدیل شده و در نهایت به عادت تبدیل می‌شوند. انسان اگر بخواهد موفق شود باید میل به راضی نگه داشتن خداوند داشته باشد و این شما را به انجام کارهای خوب سوق می‌دهد.
وی گفت: از جمله درمان‌های روحی؛ دعا و نماز خواندن است و این نشان می‌دهد در درمان افسردگی علاوه بر مسئله شناختی، مسئله فیزیکی و حرکتی نیز اهمیت دارد، حتی حرکت انسان به مسجد اثر دارد و انسان را از تنها بودن جدا می‌کند.
داور افزود: نهایتا آنچه که در درمان افسردگی اثر به سزایی دارد و مزایای آن در تحقیقات بسیاری ثابت شده، مسئله بخشش است، طلب بخشش نه تنها از خدا، بلکه از مردم و این چیزی است که از تقوا و تزکیه نفس می‌آید.
در ادامه بعد از سخنان حنان داور پرسش‌هایی از سوی اساتید و دانشجویان حاضر در جلسه مطرح شد که وی به آن‌ها پاسخ داد.
حنان داور در ابتدای این نشست با ارائه مقدمه‌ای اظهار کرد: نمی‌توان نقش انسان را در روانشناسی انکار کرد، همچنین نمی‌توان نقش متون اسلامی را در چارچوب روانشناسی نادیده گرفت. با توجه به نقش مهم اسلام در روانشناسی، اسلام بر خلاف غرب، روانشناسی روح و معنویت را با یکدیگر ادغام کرده و در اسلام نمی‌توان این‌ها را از هم جدا کرد.
وی افزود: با توجه به تحقیقات اسلامی، این دو با یکدیگر یکپارچه هستند و بر خلاف روانشناسی غربی، معنویت در زندگی نقش دارد و ثابت می‌کند افرادی که دین‌دار هستند در زندگی راحت‌تر هستند تا کسانی که دین ندارند و مهم این است که این افراد دین را نه تنها برای خود بلکه برای خدای خود و خود دین می‌خواهند. اگر ما ارتباط این افراد را با خدا بررسی کنیم، قطعا به درک بهتری دست خواهیم یافت.
داور ادامه داد: این مسئله چیز جدیدی نیست، اما در کشورهای دیگری همچون استرالیا؛ بررسی این موارد سخت است، حال آنکه در ایران به خاطر دسترسی به منابع و متون اسلامی کافی و نیز ترجمه شده روی این موضوع راحت‌تر می‌توان کار کرد. روانشناسی دینی در ایران، در سطح خاورمیانه حرف اول را می‌زند و در این حوزه بسیار کار شده و خروجی بهتری دارد.
وی در ادامه با اشاره به فلاسفه ایران و اینکه آن‌ها علاوه بر فیلسوف، پزشک نیز بوده‌اند، خاطرنشان کرد: در روانشناسی غربی مسائلی مثل اراده و قلب که در اسلام بررسی می‌شود و چیزهایی درونی است، بر روی این موارد تحقیق نمی‌کنند، چرا که تنها چیزهایی را که قابلیت بررسی دارد تحقیق می‌کنند.
این اندیشمند مسلمان استرالیایی تاکید کرد: ارتباطی که بین بیماری روحی و معنویت وجود دارد، بسیار مهم است و در اسلام به این مورد و بین اخلاقیات و معنویات ارتباط درونی است. در این صورت روانشناسی کلی و روانشناسی معنوی از یکدیگر جدا می‌شوند. در روانشناسی جدید، روح و نفس را به این خاطر که نمی‌تواند بررسی کند، نادیده گرفته می‌شود.
وی با اشاره به اندیشمندان مسلمانی که در این زمینه کار کرده‌اند، یادآور شد: در گذشته درباره این نوع روانشناسی کارهای زیادی انجام شده، کسانی همچون فارابی، غزالی، رازی، ابن سینا و ابن رشد از جمله افرادی هستند که پایه‌گذار روانشناسی رفتاری در قرون ابتدایی اسلام بوده‌اند. در این خصوص نیز اولین بیمارستان روانی در بغداد تاسیس شد و محمدبن زکریای رازی مدیر اولین بیمارستان روحی-روانی بود. در قدیم به زبان عربی به کسی که مشکل روانی داشته مجنون می‌گفتند، به معنای کسی که روی آن چیزی پوشیده شده است.
حنان داور گفت: مشکلات روانی به معنای درک نکردن تفاوت میان واقع و غیرواقع است. در این زمینه زکریای رازی در بیمارستان روانی که در بغداد تاسیس کرده بود، تحقیقاتی انجام داده بود و درمان‌هایی نیز برای بیماران روانی پیدا کرده بود.
وی با اشاره به عالم ذر و فطرت خداجوی انسانها یادآور شد: در سوره مبارکه اعراف، خداوند می‌فرماید قبل از ایجاد جهان، یکپارچگی وجود داشته و پیش از آنکه به این دنیا بیاییم، شناختی داشته‌ایم و یک غریضه درونی باعث می‌شود از خدا پیروی کنیم. در متون سنی نیز همچون متون شیعه از فطرت صحبت شده و اینکه انسانها در بدو تولد روح پاکی داشته‌اند.
داور افزود: بر خلاف بینش مسیحیت که می‌گوید انسانها با انجام اولین گناه به این دنیا می‌آیند، اسلام می‌گوید هر انسانی در بدو تولد فطرتی پاک دارد و مهم نیست دین او چیست. بر اساس تعالیم اسلام، تلاش ما این است که به چیزی که در ابتدا بوده‌ایم بازگردیم، به فطرت پاکی که در بدو تولد داشته‌ایم، در واقع این یک قطب‌نمای روحی است. بر این اساس گناه بیشتر منجر به دوری از فطرت می‌شود و دوری از فطرت، دوری از خداوند را به همراه دارد. اسلام برای حفظ تعادل روحی است.
وی با تاکید بر یکپارچه‌سازی درونیات و بیرونیات انسان یادآور شد: با توجه به میزان ارتباط با خدا، ایجاد اخلاقیات و رابطه خود با جامعه، والدین و همکاران و ... و اینکه سهم ما در این دنیا چیست، می‌توانیم میان درونیات و بیرونیات خود یکپارچگی ایجاد نماییم.
روانشناس استرالیایی گفت: زندگی بیرونی ما بین خود، خدا و مردم است. حفظ فطرت در گروی حفظ آموزه‌های دینی است و در این صورت است که درهای رحمت از سوی خدا باز می‌شود. با وجود مشکلاتی که داریم، اما خداوند ما را تنها نخواهد گذاشت.
وی با اشاره به افسردگی و تعریف آن خاطرنشان کرد: در نگاه مردم، افسردگی مساوی با غمگین بودن است، در حالی که غمگینی یک احساس و بخش درونی هر انسانی است که نمی‌توان از آن دوری کرد، حال آنکه افسردگی مسئله‌ای تخصصی است و باید میان یک مسئله معمولی و مسئله‌ای تخصصی تفاوت قائل شد. افسردگی تا چندین روز و چندین هفته ادامه می‌یابد و یک غمگینی لحظه‌ای نیست و فرایندی طولانی‌مدت است.
حنان داور گفت: از جمله چیزهایی که در افسردگی تاثیر دارد و آن را تشدید می‌کند؛ کم‌خوابی، خستگی، احساس بی‌‌ارزشی و ... است و با این حالت‌ها کم‌کم ارتباط‌شان با افراد کمتر می‌شود و جامعه‌گریز می‌شوند، این افراد نسبت به خودکشی هم فکر می‌کنند، حال آنکه در اسلام تمایل به خودکشی کمتر است.
وی با اشاره به مراجعین و تاکید آن‌ها بر نقش دین در ممانعت از خودکشی اظهار کرد: در استرالی وقتی مراجعین به من مراجعه می‌کنند، می‌گویند دین تنها چیزی است که مانع خودکشی ما می‌شود.
روانشناس مسلمان استرالیایی افزود: مهم این است بدانیم میان افسردگی و ناراحتی و غمگین بودن ارتباطی نیست. غمگین بودن و ناراحتی یک چیز طبیعی است که خدا در وجود انسانها قرار داده، در این زمینه نیز احساساتی که شدت زیادی پیدا می‌کند بررسی می‌شوند. اضطراب و ناراحتی چیزی است که از محیط اطراف حاصل می‌شود پس باید ارتباط اضطراب و حالات درونی افراد را با محیط پیرامون آن‌ها سنجید.
وی با تاکید بر تفکر غالبی که در اسلام وجود دارد و افسردگی در اسلام را ممنوع می‌کند خاطرنشان کرد: یکی از بدفهمی‌ها در اسلام این است که افسردگی را محکوم می‌کنند، حال آنکه خداوند نمی‌خواهد ما انسانی بدون این احساسات باشیم، انسان به نسیان برمی‌گردد و فراموشکار است. مسئولیت ما این است که به دین خود بازگردیم و اگر اشتباه و خطایی نیز داشتیم، می‌توانیم توبه کنیم و بخشش از سوی خداوند وجود دارد. مهم این است انسان ایمانش را از دست ندهد.
حنان داور با اشاره به نقش معنویت در درمان افسردگی تاکید کرد: باید از افکار بد دوری کرد چرا که آن‌ها به ایده تبدیل می‌شوند، سپس به میل، بعد از آن به عزم و به عمل تبدیل شده و در نهایت به عادت تبدیل می‌شوند. انسان اگر بخواهد موفق شود باید میل به راضی نگه داشتن خداوند داشته باشد و این شما را به انجام کارهای خوب سوق می‌دهد.
وی گفت: از جمله درمان‌های روحی؛ دعا و نماز خواندن است و این نشان می‌دهد در درمان افسردگی علاوه بر مسئله شناختی، مسئله فیزیکی و حرکتی نیز اهمیت دارد، حتی حرکت انسان به مسجد اثر دارد و انسان را از تنها بودن جدا می‌کند.
داور افزود: نهایتا آنچه که در درمان افسردگی اثر به سزایی دارد و مزایای آن در تحقیقات بسیاری ثابت شده، مسئله بخشش است، طلب بخشش نه تنها از خدا، بلکه از مردم و این چیزی است که از تقوا و تزکیه نفس می‌آید.
در ادامه بعد از سخنان حنان داور پرسش‌هایی از سوی اساتید و دانشجویان حاضر در جلسه مطرح شد که وی به آن‌ها پاسخ داد.
