نشر دیجیتال قرآن بدون نظارت/ضرورت ادغام فن و هنر در طراحی فونت قرآنی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، «وضعیت نسخ دیجیتال قرآن کریم» ساعت 14:40 امروز به صورت زنده در برنامه افق شبکه رادیو قرآن پخش شد که با حضور کارشناسانی چون عبدالکاظم صادقا، خادم برگزیده قرآن کریم و حسین زاهدی، از فعالان طراحی فونت و قلم فارسی بایدها و نبایدهای طراحی قلم برای استفاده در نسخ مصحف شریف، به لحاظ استانداردهای حرفه‌ای، زیبایی‌شناسی و وجاهت لازم خطوط برای قرآن کریم بررسی شد.

در ابتدای برنامه رضا بختیاری فرد، مسئول تیم طراحی قلم در گروه افق رویداد در ارتباط تلفنی درباره فعالیتی که در این حوزه انجام داده‌اند، گفت: گروه افق رویداد یک گروه قرآنی را راه‌اندازی کرد که شامل اپلیکیشن و وب در حوزه قرآن است تا رواج بیشتری در میان جوانان پیدا کند که در این حوزه یک مانع وجود داشت و در این زمینه خط و صفحه‌های قرآن به دلیل پیچیدگی که داشتند سبب می‌شد ارتباط سختی میان این گروه سنی با قرآن ایجاد شود. یا حتی با آن انس بگیرند.

وی افزود: با وجود اینکه خط‌های خوشنویسی قوی وجود دارد اما نمی‌توانست با این نسل ارتباط برقرار کند؛ از این‌رو بنا شد خطی طراحی شود که با روحیه و سلیقه مخاطبان ایرانی سازگار باشد و بتواند تحت وب و اپلیکیشن به حداکثر وضوح و سادگی برسد و همچنین بتواند اصالت خط را حفظ کند و روحی که در خط خوشنویسی وجود دارد در این خط نیز حفظ شده باشد. از این رو قلم واضح طی حدود شش ماه طراحی شد و مسائل فنی و نرم‌افزاری آن طی دو ماه انجام شد تا بتواند در همه فضاها به صورت جهانی در همه نرم‌افزارهای که دارای یونیکد هستند قابل تایپ باشد. 

بختیاری‌فرد در ادامه عنوان کرد: اغلب فونت‌هایی که وجود داشته چه برای مرکز طبع و نشر و یا برای چاپخانه قرآن عربستان باشد، همگی دارای مشکلاتی بودند و به صورت کامل حمایت نمی‌شدند که در این راستا تلاش کردیم فونتی را طراحی کنیم که این مشکل را نداشته و کاربردی‌تر باشد.

عبدالکاظم صادقا درباره وضعیت کتابت قرآن در کشور گفت: خط مانند یک موجود زنده است تا وقتی که مقدمات زنده بودن آن فراهم است، جایگاه خود را حفظ کرده و زنده است و توسعه می‌یابد، قبل از اینکه خطوط شش‌گانه ایجاد شود، خط کوفی بود که چندان خوانا نبود و دارای زوایایی بود که به‌تدریج از رده خارج شد و هر چه تلاش کردند تا زنده نگه دارند، اما کاربرد خود را از دست داد و به هنر تزئینی تبدیل شد و به همین دلیل بیش از 150 نوع خط کوفی وجود دارد.

وی ادامه داد: از خطوط شش‌گانه نیز هر خطی بیشتر به مسائل خاصی اختصاص می‌یافت؛ به عنوان مثال خط ثلث برای کتیبه کاربرد داشت، اما خط نسخ کاربرد بسیاری داشت و موفق بود و همین خط همان ابن مقله ایرانی است که فردی دانشمند بود که در زمان عباسیان آن را طراحی کرد و پس از هشتاد سال فرد دیگری آن را ادامه داد. این خط به علت سادگی، کاربردی، زیبایی‌های بصری و ... جای خود را در جامعه باز کرد و تا دوران تیموری اغلب قرآن‌ها به خط ریحان بود که بسیار زیبا بود اما خط نسخ به اندازه‌ای رواج یافت که تاکنون جایگاه خود را حفظ کرده است و عمرش از همه خطوط طولانی‌تر است.

صادقا ادامه داد: عده‌ای در راستای این خطوط نوآوری‌هایی داشته‌اند و خطوط دیگر هم بوده اما نتوانسته جای نسخ را بگیرد و از سوی دیگر برای اینکه نوآوری در خط نسخ نیز رواج یابد؛ منوط به استقبال مخاطبان است. در حوزه طراحی دیجیتال نیز هیچ وقت نمی‌توان از خط بی‌نیاز شد و باید خط به عنوان پشتوانه مهم در کنار طراحی فونت قرار گیرد.

زاهدی در ادامه گفت: از مدت‌ها پیش فونت‌های دیجیتال را ابداع می‌کردم و در این زمینه فعالیت دارم در این حوزه یکی از ویژگی‌های خط خوانا بودن است که باید مورد توجه قرار گیرد. 

وی افزود: در این زمینه باید خط در کنار فونت قرار گیرد و ادغام شود تا بتواند وجاهت خود را داشته و هم خوانا باشد، به عنوان مثال برخی اعراب‌ها روی حروف به خوبی می‌نشینند که سبب زیبایی آن خواهد شد. 

صادقا در ادامه درباره کتابت قرآن گفت: تاکنون پنج قرآن به طور کامل کتابت کرده‌ام و همواره به این فکر بودم که اگر نواقصی وجود دارد، سعی کنم کاملتر کنم و این نواقص را رفع کنم. به همین دلیل مدت‌ها کتابت نکردم و به طراحی می‌پرداختم و بررسی می‌کردم تا انحرافات را شناسایی کرده و بهبود دهم.

محمد بابایی، مدیر اجرایی دارالکتابه نیز در ادامه این برنامه در ارتباط تلفنی گفت: نیاز بسیار زیادی برای حضور در حوزه نشر الکترونیک به دلیل هزینه‌های بسیار کم آن احساس می‌شود، از این رو باید در این زمینه بیشتر کار کنیم اما مجموعه‌ای که در این حوزه نظارت کند وجود ندارد و مرکز طبع و نشر سال‌هاست که مبادرت به تولید قلم‌های رایانه‌ای می‌کند و ما فونت‌هایی را به خط عربی، ایرانی و ترکی داشتیم که با نظارت اساتید ساخته شده است و از این پس باید برای ترویج و استفاده آن از شرکت‌های که در این زمینه فعالیت می‌کنند با مراجعه به مرکز این فونت‌ها را در اختیار داشته باشند و با نظارتی که مرکز طبع و نشر دارد، قرآن عاری از هر گونه اشکال در فضای نشر الکترونیک مورد استفاده قرار گیرد.

وی افزود: متأسفانه نظارت محتوایی صورت نمی‌گیرد و نه مرکز طبع و نشر و نه سازمان دارالقرآن از سوی هیچ مجموعه مورد مراجعه نبوده که بخواهند در این حوزه مجوزی و یا فونت‌هایی را دریافت کنند و از سوی دیگر فضا هم بسیار فراگیر است و نظارت بر آن بسیار حساس و پرحجم است و نیاز است وزارت ارشاد که مجوز این کارها را به صورت شکلی صادر می‌کند از نظر محتوایی نیز به دو مجموعه تخصصی مرکز طبع و نشر و سازمان دارالقرآن ارجاع داده شوند که محتواها مورد بررسی قرار گیرد.

بابایی ادامه داد: اگر صلاحیت مجموعه‌ای که مراجعه می‌کند احراز شود و توان آن را داشته باشند، این فونت‌ها به صورت رایگان در اختیار آنها قرار می‌گیرد و ضمن اینکه خودمان هم نظارت می‌کنیم. اگر اشکال محتوایی نداشت اجازه نشر پیدا می‌کند و کارهایی که در مرکز شده هم از نظرت صحت و محتوا و هنری می‌تواند بدون هیچ گونه اشکال در اختیار قرار دهیم.

زاهدی در بخش دیگر از این برنامه درباره فونت‌ها مورد استفاده در رابطه با قرآن کریم گفت: اگر یک جستجوی معمولی در وب سایت‌ها انجام دهید، مثلاً متن سوره بقره را جستجو کنید، در اغلب آن از فونت «tahoma» استفاده شده که قدیمی بود و اعراب‌های خشک و صنعتی در آن وجود دارد که نه تنها فونت «واضح» بلکه باید 20 – 30 نوع فونت دیگر نیز وجود داشته باشد که کاربر و مخاطب  بتواند آن را انتخاب کند.

وی با بیان اینکه تنوع و گستردگی باعث می‌شود که کاربران به سمت متون مذهبی سوق پیدا کنند، تصریح کرد: با توجه به اینکه اغلب متون مجازی به صورت «tahoma» است، در برخی موارد مانند تشدیدی که دارای کسره است، کسره باید در زیر قرار گیرد، که در این فونت رعایت نشده است و یا اعراب ساکن به شکل یک علامتی است که باز است و قدیم به صورت دایره بود که برای حروف ناخوانا استفاده می‌شد که به نظر می‌رسد هر یک باید در جای خود مورد استفاده قرار گیرد.

صادقا در ادامه این بحث بیان کرد: قطعاً ترویج فونت‌های دیجیتال در زمان حاضر ضرورت دارد. البته هر موضوع جدیدی که در ابتدا مطرح می‌شود، مخالفت‌هایی با آن صورت می‌گیرد، اما من بر عکس با آن موافقم و خوشنویسان ناگزیرند از رایانه استفاده کنند تا خط تکامل و ترقی بیشتری در حوزه قرآن پیدا کند، هر چند در این زمینه اساتید باید نظارت داشته باشند.

وی گفت: دارالکتابه 6 سال است که خط ثلث و نسخ را ترویج  می‌دهد و تلاش‌های بسیاری در این زمینه کرده است؛ چرا که نسبت به نستعلیق عقب‌تر بود و با تحولاتی که ایجاد شده، ضروری است فونت‌هایی طراحی شود و اگر ریزه‌کاری‌هایی هست به وسیله رایانه انجام شود، اما کارشناسان خط باید بر آن نظارت داشته باشند.

وی یادآور شد: در دنیا همه چیز به سرعت در حال پیشرفت و توسعه است و در حوزه قرآن نیز باید از فناوری‌های و علم و هنر استفاده کرد و آنها را در کنار هم قرار داد تا به این پیشرفت‌ها دست پیدا کرد.

زاهدی نیز در پایان سخنان خود گفت: سرعت وقتی داخل فن خوشنویسی و فونت می‌آید در نشر اثرگذار خواهد بود، به عنوان مثال وقتی یک فونت ساخته می‌شود، باید فن یک طراح فونت و با هنر خوشنویس ادغام شود که در این صورت می‌توان در زمان کمتری فونت‌های بیشتری طراحی کرد.

یادآور می‌شود، این برنامه در راستای رونمایی از فونت قرآنی «واضح» با حضور مسئولان قرآنی در خبرگزاری ایکنا به بررسی فونت‌های دیجیتال پرداخته است.