دفاع از «ارتباط آیات سوره مبارکه بقره»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، جلسه دفاع رساله دکتری مهدی اسمعیلی صدرآبادی، دانش آموخته رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت‌الله حائری میبد، با عنوان «ارتباط آیات سوره بقره»، اواخر مهرماه سال جاری برگزار شد. این رساله به راهنمایی محمدحسین برومند و مشاوره امیر جودوی تدوین شده و آقایان مهدی مطیع، حمید حمیدیان و یحیی میرحسینی به عنوان داور در جلسه دفاع به نقد و بررسی رساله مذکور پرداختند.

در چکیده این رساله آمده است؛ یکی از زیباترین ویژگی‌های قرآن؛ وجود ارتباط، انسجام و تناسب ميان آيات هر سوره است، هر سوره دارای هدف يا اهداف خاصی است که تمامی آیات سوره حول محور این هدف یا اهداف سامان می‌یابد؛ خداوند حکیم که سخن بیهوده نمی‌گوید و هیچ باطلی در کلام او راه ندارد، آیات به‌ ظاهر متفرق را با رشته‌ای واحد در مجموعه‌ای منسجم و غیر پراکنده قرار داده است و سوره بقره هم از این امر مستثنا نیست. آیات این سوره از رابطه‌ای تنگاتنگ و منسجم برخوردارند. این رساله با روش کیفی، توصیفی-تحلیلی و با هدف شناسایی خطوط ارتباطی و کشف شبکه ارتباطی آیات نگارش شده است. اصلی‌ترین خطوط ارتباطی این سوره، خطوط خداوند، نبوت، اهل ایمان، مخالفان حق، احکام، پیامد اعمال و تاریخ و بیان سرگذشت پیشینیان می‌باشد.

خط خداوند به دو خط فرعی ویژگی‌های خداوند و حضور خداوند در زندگی تقسیم می‌گردد. در خط نبوت در قالب دو خط فرعی برنامه مشترک خدا برای پیامبران و برنامه خدا به صورت خاص در مورد هر پیامبر به ذکر نکات مرتبط با این موضوع پرداخته شده است. در خط موافقان حق نیز به بیان ویژگی‌های موافقان حق، دستورات، توصیه‌های خداوند به موافقان حق، ابتلای آن‌ها و پیامدهای مثبت و منفی و دنیوی و اخروی و مشترک اعمالشان اشاره می‌شود. ویژگی‌ها، رفتارها و پیامد اعمال کافران و منافقان در خط مخالفان حق بررسی می‌گردد. در خط احکام صرفا به بیان احکام شرعی نظیر نماز، روزه، زکات، بیع، قصاص و ... بسنده می‌شود. در خط معاد و پیامد اعمال نیز امکان وقوع معاد و بلکه قطعیت آن اثبات می‌گردد و به پیامد اعمال اشاره می‌شود. داستان‌ها و مباحث تاریخی سوره بقره نیز در خط تاریخ و بیان سرگذشت پیشینیان بررسی و در ادامه ارتباط ترتیبی آیات مورد نقد و بررسی قرار گرفته و نقاط تلاقی و شبکه ارتباطی خطوط کشف گردیده است.

این رساله در 4 بخش به رشته تحریر درآمده که فصل نخست آن کلیات تحقیق است، فصل دوم؛ ارتباط خطی، فصل سوم؛ ارتباط ترتیبی و فصل چهارم آن؛ ارتباط شبکه‌ای آیات سوره مبارکه بقره است.

نگارنده در بیان ضرورت تحقیق خود اظهار کرد: رفع اتهام گسیختگی آیات و پراکنده گویی خداوند در قرآن، ضروری می‌نمود در این باب تحقیق انجام شود و نیز فهم کامل معارف و حقايق قرآن تنها از رهگذر مناسبات میسر است. به نتیجه نرسیدن بحث‌های نظری از دیگر ضروریات انجام این تحقیق بود.

وی با اشاره به نتایج پژوهش خود گفت: نتایجی که از این تحقیق به دست آمد؛ اثبات ارتباط و انسجام موضوعی در سوره بقره و ارتباط آیات آن بصورت عملی بود و نیز خطوط ارتباطی این سوره شامل هفت خط ارتباطی اصلی؛ توحید، نبوت، اهل ایمان، مخالفان حق، پیامد اعمال، احکام و تاریخ است. همچنین کشف شیوه سوره در ارائه مطالب که با طرح و تداعی یک موضوع در آیه‌ بوده و آیه بعدی عامل قطع موضوع قبلی و طرح موضوع جدید گردیده است، دیگر نتیجه حاصله از تحقیق بود.