حذف گفتمان تمدن نوین اسلامی موجب سردرگمی در سایر موضوعات خواهد شد

به گزارش ایکنا؛ فرزاد جهان‌بین، دبیر علمی و رئیس دبیرخانه دائمی همایش ملی تمدن نوین اسلامی در افتتاحیه سومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی که عصر امروز 9 اسفند در مرکز همایش‌های امام خمینی(ره) داشنگاه شاهد برگزار شد به سخنرانی پرداخت که متن سخنرانی وی به شرح ذیل است.

بسم‌الله الرحمن الرحیم
تمدن نوین اسلامی به عنوان هدف غایی انقلاب اسلامی است. این موضوع به عنوان دال مرکزی به سایر موضوعات در گفتمان امام و رهبری سامان می‌دهد و حذف آن از مرکزیت این گفتمان، موجب سردرگمی و بی‌نظمی مفاهیم دیگر نظیر اقتصاد مقاومتی، پیشرفت، تولید علم، علوم انسانی اسلامی، وحدت و … خواهد شد.
از مهمترین عوامل موثر برنشاط و پویایی و یا رکود تمدنی می‌توان به مسئله آزاداندیشی اشاره کرد. مقام معظم رهبری در این باره بیان می‌کنند:
«بدون فضای انتقادی سالم و بدون آزادی و بدون آزادی بیان و گفت گوی آزاد… تولید علم و اندیشه و در نتیجه تمدن سازی ناممکن یا بسیار مشکل خواهد بود».
رهبر معظم انقلاب آزاداندیشی را این گونه معنا می‌کنند: «آزاداندیشى یعنى آزادانه فکر کردن، آزادانه تصمیم گرفتن، ترجمه‌اى، تقلیدى و بر اثر تلقین دنبال بلندگوهاى تبلیغاتى غرب حرکت نکردن. لذا شامل علم، معرفت، مشى سیاسى، شعارها و واژه‌ها و خواسته‌هاى متعارف سیاسى و اجتماعى هم مى‌شود».
فقدان آزاداندیشی و زمینه‌های تحقق آن، موجب از بین رفتن ابتکار و خلاقیت می گردد و تمدن حاصل همین ابتکار و خلاقیت است.
با تأمل در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) می‌توان اصول ذیل را در تحقق فضای آزاداندیشی مطرح کرد:
1- زمینه‌سازی برای طرح دیدگاه‌ها و آراء مختلف
خداوند متعال در قرآن کریم در آیه «فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه »(زمر/18) بشارت را مخصوص بندگانی دانسته است که به آراء و اقوال مختلف به صورت عمیق گوش فرا می‌دهند (یستمعون) و از آن میان بهترین را برمی گزینند.(فیتبعون احسنه). این آیه علاوه بر بعد فردی می تواند از منظر راهبردی نیز مورد توجه قرار گیرد بدین معنا که جلساتی ترتیب داده شود تا در آن اقوال مختلف مطرح گردد و مخاطبین در یک فضای متین و عمیق و با دوری از احساسات بتوانند موشکافانه آراء و اقوال را شنیده و بهترین را برگزینند.
در همین زمینه روایاتی نیز که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است مانند این روایت که «اطلبوا العلم بالصين فان طلب العلم فريضة علي کل مسلم» و نیز «خذوا الحکمة ولو من المشرکين» (8) و یا «الحکمة ضالة المؤمن فخذ الحکمة ولو من اهل النفاق » (9) و نیز این روایت که «خذوا الحق من اهل الباطل و لا تاخذوا الباطل من اهل الحق، کونوا نقاد الکلام » (10) نشان‌دهنده زمینه‌سازی گسترده‌ای است که در زمینه طرح آراء و دیدگاه‌های مختلف شده است.
در روایتی از امام علی (ع) آمده است:
" إضرِبُوا بَعضَ الرَّأيِ ببَعضٍ یَتَولَّدُ مِنهُ الصَّوابُ, وامخَضُوا الرَّأيَ مَخْضَ السِّقاءِ یُنتِج سَدیدَ الآراءِ"( شرح غرر الحکم،‌ ج 2،‌ ص266 )
نظرات گوناگون را در برابر هم قرار دهید، تا آنچه صواب است به دست آید و اندیشه‌ها را همانند به هم زدن مشک برای گرفتن کره به هم زنید تا آرای صحیح و استوار حاصل آید.
2- عدم محدودیت در طرح پژوهش
خداوند متعال در قرآن کریم از شکل گیری فضای آزاداندیشانه در طرح پرسش‌ها و ارائه نظرات دفاع می‌کند. آن زمان که درباره قرآن تحدی می‌کند و از مردم می‌خواهد تا اگر کسی توانایی آوردن مانند آن را دارد آزادانه این کار را انجام دهد. خداوند، اندیشیدن و اقدام برای آوردن دلیل علیه کتاب خود را نهی نمی‌کند و حتی با کاهش دادن محدوده تحدی از آوردن ده سوره(هود / 13) به آوردن یک سوره(یونس/38) فضا را برای رقیب آزادانه‌تر می‌کند و به او این اجازه را می‌دهد تا با آوردن حداقل یک سوره به مقابله با قرآن بپردازد. در این مسیر، قرآن کریم موانع اندیشیدن و طرح پرسشهای نو را نیز ذکر و تلاش می نماید تا آنها را رفع کند و به نوعی ذهن را از خودکارشدگی برهاند.به عنوان نمونه در قرآن کریم از پیروی مقلدانه از آیین پدران (زخرف/23و بقره/170)و اطاعت از بزرگان(احزاب/67)به عنوان عواملی که موجب انسداد در اندیشیدن می شود به شدت نفی شده است.در روایتی نیز از امام صادق(ع) بیان شده است که کلید علم در پرسش است.

3- تاکید بر برهان پذیری و دینداری مدللانه
قرآن کریم همواره بر پرهیز از تبعیت از ظن و گمان (یونس/36) و نیز خواهش ها و تمایلات نفسانی (قصص/50 و محمد/14) تاکید داشته و همگان را به اقامه برهان و دینداری مدللانه سوق می دهد.به عنوان نمونه خداوند متعال در آیه مبارکه 24 سوره انبیاء می فرماید:
«أَم اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ هذا ذِكْرُ مَنْ مَعِيَ وَ ذِكْرُ مَنْ قَبْلي‏ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُمْ مُعْرِضُونَ»
و یا در آیه 64 سوره نمل می فرمایند:
«أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ»
بی شک وجود چنین دیدگاهی در قرآن کریم و تاکید برآن تاثیر به سزایی در شکل گیری دوره درخشان تمدن اسلامی داشته است.دکتر عبدالحسین زرین کوب در همین زمینه می نویسد:
«آنچه اين مايه ترقيات علمى و پيشرفتهاى عادى را براى مسلمين ميسر ساخت در حقيقت همان اسلام كه با تشويق مسلمين به علم و ترويج نشاط حياتى، روح معاضدت و تسامح را جانشين تعصبات دنياى باستانى كرد... در چنين دنيايى كه اسير تعصبات دينى و قومى بود اسلام نفخه تازه‏اى دميد.چنانكه با ايجاد دارالاسلام كه مركز واقعى آن قرآن بود نه شام و نه عراق، تعصبات قومى و نژادى را با يك نوع جهان وطنى چاره كرد، در مقابل تعصبات دينى نصارى و مجوس،تسامح و تعاهد با اهل كتاب را توصيه كرد و علاقه به علم و حيات را و ثمره اين درخت‏شگرف كه نه شرقى بود نه غربى. بعد از بسط فتوحات اسلامى حاصل شد».
نگاهی به سابقه تمدن اسلامی به وضوح نشان می دهد که نسبت مستقیمی میان اهتزاز تمدنی و یا رکود تمدنی با مساله آزاداندیشی وجود داشته است. به عنوان مثال مشخص، اوج تمدن اسلامی در زمان حاکمیت آل بویه است.
یا در نمونه ای دیگر می توان به مراکز آموزش عالی نظامیه و الازهر اشاره کرد. این مراکز که الگویی برای مراکز آموزش عالی جهان قرار گرفتند از حیث نظام آموزشی بسیار برجسته بودند اما به دلیل بی توجهی به مقوله آزادفکری و آزاداندیشی و برخورد حذفی با جریانات فکری نتایج منفی جدی را به بارآوردند.
مقام معظم رهبری در همین زمینه بیان می‌کنند:
«اگر به تاریخ پیشرفت علم مراجعه کنید، درمی‌یابید که تحجر با علم همیشه در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند و هر گاه نگاه دگم، متعصب و به دور از اندیشه بر جامعه‌ای حاکم شده، رشد و بالندگی علمی از آن جامعه رخت بربسته است؛ همچنان که در دوره‌ حاکمیت کلیسا بر جوامع غربی، به دلیل تحجر و تعصب مسیحیت تحریف‌شده، محافل علمی غرب و اروپا از ترس مرگ و شکنجه از سوی کشیش‌های مسیحی، جرئت بیان نتایج کارهای علمی خود را نداشتند و در موارد نادری هم که دانشمندان عقاید علمی و نظریات تازه‌ خود را ابراز می‌کردند محاکمه می‌شدند».
حافظه‌ تاریخ سرگذشت دانشمندانی همچون گالیله را در خود ثبت کرده است؛ کسی که به خاطر همخوانی نداشتن آموزه‌های کلیسا با نظریه‌اش مبنی بر مسطح نبودن زمین و گرد بودن و حرکت آن محاکمه شد و سرانجام ناگزیر شد برای زنده ماندن این نظریه‌ علمی را کتمان و در دادگاه از ابراز آن توبه کند!
در مقابل این دیدگاه اسلام را داریم؛ دینی که با فراگیر شدنش از همان ابتدای امر مردم را به تفکر و تدبر دعوت کرده و تاریخ پیشرفت اسلام در مناطق گوناگون جهان با پیشرفت و توسعه‌ علم و دانش همراه بوده است. این دین آسمانی مهد پرورش بسیاری از بزرگ‌ترین اندیشمندان و متخصصان علوم مختلف است. بنابراین به روشنی می‌توان دریافت چگونه آزاداندیشی تحجر را از میدان بیرون می‌راند. بالطبع تنها راه از میان برداشتن تحجر و دست یافتن به توسعه همین اندیشیدن به دور از تعصب و وابستگی فکری و عملی است."
امروز ما از افق تمدنی با چالشهای پارادایمی مانند چالش توسعه و عدالت، چالش رشد اقتصادی و سازندگی اخلاقی، چالش نسبت زن، اشتغال و خانواده و... مواجهیم که جز با این آزاداندیشی و با پرهیز از تحجر و جمود و نیز غربزدگی قابل حل نیست.
از مهمترین موانع آزاداندیشی در مجامع دانشگاهی، استبداد علمی جریان غربزده است که هر نوع نوآوری و سخن جدید را یا با تمسخر و یا با انگ غیرعلمی و یا با تصورات غلط کنار می زند. به عنوان نمونه بیان این نکته و تاکید بر آن که عده ای به دنبال آنند که یک شبه و به صورت دستوری تمدن ایجاد کنند و نمونه هایی از این دست.
اما گفتنی است که با توجه به تجربه تاریخی و نیز تحلیل منطقی، دیدگاه سدید جای خود را باز خواهد کرد و انشالله از مبانی به نظام های نظری عملی و از نظام های نظری عملی به سطح ساختارسازی می رسد. این تولید و بسط و عینیت یافتگی به جهت قوت خود، تکثیر پیدا می کند و تمدن اسلامی محقق خواهد شد. به تعبیر رهبر معظم انقلاب، تمدن نوین اسلامی به معنای کشورگشایی نیست بلکه به معنای الهام گرفتن ملتها از روح اسلام است.
در همین چارچوب، سومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی در قالب هفته علمی تمدن نوین اسلامی و با همکاری جمع کثیری از مراکز علمی، برگزار می گردد. در همایش امسال، نه کمیسیون فعال بودند که ریاست هر کمیسون بر عهده یکی از اساتید دانشگاهی است. در این کمیسیونها 5 تا 7 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها حضور دارند. همایش سوم تفاوتهایی را با همایش دوم دارد. این تفاوتها عبارتند از:
الف- در همایش سوم، نظام مسائل در هر کمیسیون طراحی و منتشر گردید و نسبت به همایش دوم، ابعاد موضوع، بازتر شد.
ب- میزان استقبال اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نسبت به همایش دوم افزایش یافته است و این حاکی از توجه جامعه علمی کشور نسبت به مفهوم تمدن نوین اسلامی و بینش تمدنی است.
ج- در فاصله همایش دوم و سوم، فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی موفق به اخذ مجوز شد و از چند هفته پیش به صورت رسمی فراخوان پذیرش مقاله این فصلنامه آغاز شده است.
د- مجموعه مقالات همایش دوم در سه جلد و 1800 صفحه منتشر و به صورت الکترونیکی در اختیار اندیشمندان و پژوهشگران قرار گرفته است. در حالی که به مدد بودجه های هنگفت، صدها کتاب با رویکرد غربی منتشر شده و می شود و متاسفانه در حد انگشت شمار، اثر علمی برای تبیین مهم ترین هدف غایی انقلاب اسلامی یعنی تمدن نوین اسلامی وجود ندارد، چاپ این مجموعه مقالات و آثاری از این دست، زمینه را برای فهم عمیق تر موضوع فراهم می کند.
در پایان مهلت ارسال چکیده مقالات، 236 چکیده از طریق فراخوان عمومی به دبیرخانه همایش واصل شد که از آن میان 221 چکیده مورد تایید قرار گرفت. 194 مقال کامل به دبیرخانه همایش رسید که از این بین بر اساس داوری های صورت گرفته، 57 مقاله یعنی حدود 25 درصد مقالات، برای ارائه مورد تایید قرار گرفت. در این دوره با توجه به سیاستهای متخذه، پذیرش مقاله به صورت پوستر نداشتیم.
در پایان عرایضم لازم می دانم از همراهی و همدلی و هدایت اعضای محترم شورای سیاست گذاری همایش بالاخص رئیس محترم دانشگاه و رئیس شورا برادر ارجمند جناب آقای دکتر ثقفی که حقیقتا از باب رسالت انقلابی و فهم دقیق، این بار سنگین را عهده دار شدند، و سرکار خانم دکتر کیاسالاری معاون محترم پژوهش و رئیس همایش، از اعضای محترم شورای علمی که مسئولیت سنگین مدیریت کمیسیونهای تخصصی را بر عهده داشتند آقایان دکتر توجهی، دکترفراهانی، دکتر عیوضی، دکتر ملکوتیان، دکتر محققی، دکتر امیدی، دکتر بکائی،دکتر افشاری و دکتر امامی و نیز از اعضای محترم هیات علمی کمیسیونها، به خاطر زحمات فراوان، صمیمانه تشکر نمایم. از اعضای محترم هیات علمی، دانشجویان عزیز و کارمندان گرامی دانشگاه به خاطر همکاری و همراهی و همدلی در تمشیت این رویداد مهم علمی، صمیمانه تشکر و قدردانی می کنم.
همچنین وظیفه می دانم از روسا محترم کارگروه‌های اجرایی و همکاران محترم دبیرخانه اجرایی صمیمانه تشکر نمایم.
در پایان مراتب قدردانی ویژه خود را از استاد گرانقدرحجت الاسلام و المسلمین غلامی رئیس محترم مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا و رئیس شورای سیاست گذاری هفته علمی که همواره حامی و راهنما بوده اند و نیز حجت الاسلام و المسلمین دکتر سقای بی ریا رئیس محترم شورای علمی هفته اعلام می دارم.
امید وافر دارم این تلاش‌های علمی که در آغاز راه است، نقشی در اعتلاء ایران اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی ایفا نماید.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

 انتهای پیام