«سبز، سفید، سرخ»، تونالیته رنگی باورهای ملی و دینی ایرانیان/طراحی هنرمندانه نمادهای پرچم

امروز 15 مهر مصادف با سالروز تعیین رنگ پرچم ایران در دوره قاجاریه و به سال 1286 هجری شمسی است؛ سه رنگ سبز، سفید و سرخ برای این پرچم انتخاب می‌شود که البته با وجود تغییراتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر آن اعمال می‌شود اما همچنان این سه رنگ به‌عنوان یک نماد جاوید که سرمنشأ آن باور قلبی و اعتقادی مردم ایران به ارزش‌های ملی و دینیشان است باقی می‌ماند.

رنگ سبز، نشان از سبزی و خرمی، صفا و صمیمیت و امید به آینده روشن دارد که از دیرباز در نهاد هر ایرانی وطن پرست و دینداری وجود داشته است و رنگ سفید نشان از صلح و آرامش پایداری دارد و تأکید بر این نکته که ایران تا زمانی که مورد هجمه و تجاوز از سوی دشمن خارجی قرار نگرفته است، آغازگر جنگ نبوده و نیست و همواره به صلح و امنیت برای خود و دیگر کشورها می‌اندیشد و البته رنگ سرخ که نماد شهادت، ایثار و رنگ خون است و ناظر بر این نکته که ایران در هر برهه از زمانی در دفاع از مظلوم و یورش به ظالم آمادگی دارد و مردمان آن در این راه پرافتخار از نثار جان خویش نیز فروگذار نخواهند کرد.

اکنون تقریباً یک‌صد و یازده سال  است که از تثبیت سه رنگ پرچم ایران به همین ترتیب می‌گذرد و تنها با پیروزی انقلاب اسلامی است که تغییراتی در فرم و نمادهای این پرچم صورت می‌گیرد چرا که سه‌رنگ تثبیت شده آن، آن‌چنان با روح و باور دینی و ملی ایرانیان تنیده شده است که حتی هم‌راستا با آرمان‌های انقلاب اسلامی از بدو پیروزی تا به امروز است.

در این میان شاید کمتر در مورد تغییراتی که به واسطه پیروزی انقلاب اسلامی در نماد و نشانه‌های پرچم ایران رخ داده، سخن به میان آمده است، تغییراتی که اتفاقاً وحدت موضوعی با سه رنگ زمینه پرچم نیز ایجاد کرده و به این رنگ‌ها بیش از پیش هویت بخشیدند.

به بهانه چنین روزی و البته از آنجا که در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی قرار داریم بهتر دیدیم اشاره‌ای در مورد آرم پرچم جمهوری اسلامی که در قسمت میانی پرچم و بر روی زمینه سفیدرنگ آن قرار گرفته است و برخی دیگر از تغییرات فرمیک آن و البته تاریخچه روند طراحی و تصویب چنین طرحی به عنوان پرچم جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم.

فروردین 58 بود که طبق فرمان امام(ره) و تأکید ایشان بر تغییر نماد پرچم کشور که پیشتر شیر و خورشید بود، تکاپویی به منظور تبعیت از فرمان ایشان به وجود آمد، اتود و طرح‌هایی نیز واصل شد اما در نهایت طرح فردی به نام حمید ندیمی که استاد نظریه و روش‌های طراحی رشته معماری دانشگاه شهید بهشتی(دانشگاه ملی) مورد قبول واقع شد و این طرح به عنوان نماد رسمی پرچم جمهوری اسلامی ایران شناخته شد.

از جمله طرح‌هایی که پیش از ارائه طرح ندیمی، مورد توجه قرار گرفت و البته در بدو امر نیز تصویب شد و حتی اسکناس‌هایی نیز در ابتدای انقلاب اسلامی براساس آن به چاپ رسید شامل یک مشت گره کرده با چند ستاره پیرامون آن بود که با مخالفت‌های مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی روبرو و به فرمان امام(ره) سریعاً جمع‌آوری و مُلغی شد.

اما طراحی و تصویب نماد پرچم جمهوری اسلامی ایران که اکنون در میان سه رنگ اصلی این پرچم محصور شده و البته به عنوان نماد رسمی حکومت اسلامی مطرح است فرایندی به شرح زیر را پشت سر می‌گذارد:

امام خمینی(ره) در 10 اسفند سال 57 خواستار تغییر نشان «شیر و خورشید» شد و اعلام کردند که «ما یک مملکت محمدی ایجاد می‌کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم‌های ایران نباید آرم‌های شاهنشاهی باشد، باید آرم‌های اسلامی باشد. از همه وزارتخانه‌ها، از همه ادارات، باید این شیر و خورشید منحوس حذف شود، علم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است؛ این تاج، آثار طاغوت است؛ آثار اسلام باید باشد.» (صحیفه امام، ج 6، ص 275)                                                   

پس از آن با فراخوان سراسری دولت موقت، طراحی نشان جدید آغاز و طرح‌های بسیاری به دفتر نخست‌وزیری ارسال می‌شود و البته در ابتدا، طرح ندیمی مورد قبول واقع نمی شود و تأکید بر استفاده از همان طرح مشت گره کرده با چند ستاره پیرامون آن است.                

ندیمی طرح آماده شده خود را به دفتر امام در قم ارسال می‌کند و مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی آن را به رؤیت امام(ره) می‌رساند و پس از متقاعد ساخت امام(ره) با ندیمی تماس گرفته شد و پس از آن، خبر تنفیذ آرم توسط امام در 19 اردیبهشت 1359 مخابره می‌شود.

با وجود ایراداتی که از سوی برخی منتقدان نسبت به این آرم و نماد صورت می‌گیرد اما طراح آرم کلمه «الله» را که به صورت کروی طراحی شده را به نقش مبارکی که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارک‌شان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند تشبیه می‌کند و اینکه ایده این آرم نیز از آن گرفته شده است.                                             

با این وجود همچنان پرچم منقوش به نماد«الله» در قسمت میانی آن نیاز به آرایه‌هایی با استفاده از طراحی خط در پیرامون خود دارد که بتواند از نظر بصری بیشتر جلوه‌گری کند و ندیمی در ادامه به دنبال نماد دیگری می‌گردد که طراحی پرچم جمهوری اسلامی ایران را بیش از پیش با آرمان‌های امام(ره) و انقلاب نزدیک کند.

تلاش‌های او به منظور ارتباط منطقی میان به کارگیری نمادهای منقوش در پرچم جمهوری اسلامی ایران و ارتباط آن با انقلاب اسلامی مردم ایران به ثمر می‌نشیند و ندیمی با وام گیری از تاریخ پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 57، عدد 22 را به عنوان یک نشانه اخذ کرده تا بتواند به نوعی اشاره‌ای به آن در پرچم داشته باشد و نتیجه اینکه او با استفاده از رسم‌الخط بنایی به عنوان شیوه‌ای مرسوم در برخی از نقوش و طرح‌های اسلامی اقدام به نگارش واژه الله اکبر به عنوان شعار غالب در جریان مبارزات انقلاب اسلامی در زمینه پرچم می‌کند. یازده الله اکبر در مرز میان رنگ سبز و سفید و یازده الله اکبر در مرز میان رنگ سرخ و سفید با استفاده از خط بنایی به شکل موتیف در پرچم به کار برده و پیاده می‌شود که مجموع آن عدد 22 را در ذهن تداعی می کند؛ اشاره به 22 بهمن؛ روز پیروزی حق علیه باطل و طلیعه فجر انقلاب اسلامی.

انتهای پیام