جایگاه عشق در نگاه حافظ/ پیر و مراد حافظ قرآن است
گروه فعالیت‌های قرآنی ـ استاد عرفان و فلسفه دانشگاه امام حسین(ع) به تبیین جایگاه عشق در نگاه حافظ پرداخت و گفت: در شعر حافظ عشق به معنی تجلی حسن و زیبایی است.
به گزارش ایكنا از فارس، اسماعیل منصوری لاریجانی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) و عضو پژوهشكده حكمت علوی، 22 آبان‌ماه در مراسم افتتاحیه نخستین همایش ملی «دولت قرآن» كه در تالار كتابخانه اسناد ملی فارس برگزار شده بود، به سخنرانی درباره موضوع «جایگاه عشق در نگاه حافظ» پرداخت و گفت: مهم‌ترین کلید واژه و بلكه تنهاترین كلیدواژه دیوان حافظ واژه عشق است.
وی افزود: سؤالی كه مطرح می‌شود این است كه این عشق چیست؟ آیا عشق تنها یک ذوق شاعرانه حافظ است یا لطیفه‌ای برای محافل عاشقانه است یا یک امر حقیقی در منظومه فکری حافظ محسوب می‌شود. بسیاری از پرسش‌های ما را همین مسئله پاسخ می‌دهد و برای اینکه به این سئوال پاسخ دهیم بهتر است که سیری در غزلیات حافظ کنیم.
عشق تفاوت میان آدم و فرشته است
منصوری لاریجانی برخی از ابیات حافظ را یادآور شد و گفت: در شعر حافظ عشق به معنی تجلی حسن و زیبایی است و همچنین عشق تنها تفاوت ماهوی میان فرشته و آدم است زیرا آدم عشق است و فرشته نمی‌داند عشق چیست.
استاد فلسفه و عرفان دانشگاه امام حسین(ع) اظهار كرد: در جایی هم حافظ می‌گوید عشق، زكات حُسن است و چیزی است كه مأموریتش آن است كه دوست را در قلب عاشق پر كند.
وی با بیان اینكه در قرآن واژه عشق نداریم اما اکثر علما معتقدند ترکیب «... أَشَدُّ حُبًّا ...» در مصحف شریف همان تعبیر عشق است، گفت: عشق در شعر حافظ به معنی هرزگی و بی‌بندوباری نیست بلكه نظم و حساب و كتاب دارد و چقدر زیباست كه انسان از حضرت دوست پر شود چون خدا همیشه حی و تازه است و عاشق هم همیشه حی و تازه می‌شود از عشق خداوند، بنابراین عاشق چون همیشه از دوست پر می‌شود همیشه جوان و تازه است و شهید هم چون از وجهه الله پر می‌شود همیشه هم تازه و هم زنده است.
مفهوم شهادت را در كلام حافظ دریابیم
منصوری لاریجانی با تصریح اینكه مفهوم شهادت را در سواد حافظ فهمیدم، ابیاتی از حافظ را در این رابطه یادآور شد و گفت: انسان وقتی که از تعلقات ظاهری و باطنی رها شود کام دیگری پیدا می‌کند و شهید چون به کلی قطع نفس می‌کند، این‌گونه می‌شود در حالی كه عارف یک عمر تلاش می‌کند آیا به این مسئله برسد یا نرسد ولی شهید چون به این مقام می‌رسد از لعل لب همان معرفت شهودی است که به تعبیر علامه طباطبایی یک رویه نورانی است که خداوند در قلب انسان قرار می‌دهد لذا شهید و شاهد اسم خداست.
عضو پژوهشكده حكمت علوی ادامه داد: شهید شهد معرفت را می‌چشد و مظهر اسمش شهید می‌شود و ما هم اگر به این مقام برسیم مظهر اسم شاهد می‌شویم و این در برای کسانی که اهل معرفت هستند، بسته نیست و این مسئله بسیار مهمی است.
وی با بیان اینكه نگاه هستی‌شناسی حافظ، عشق را اساس آفرینش می‌داند، گفت: تمام موجودات و اشیای عالم ملک و ملکوت و فلک همه طفیل عشقند و طفیل هستی عشقند وجهان فانی و باقی فدای شاهد و ساقی که سلطانی عالم را طفیل عشق می‌بینند.
عشق جغرافیای زمانی و مكانی ندارد
منصوری لاریجانی با ذكر این نكته كه عشق و محبت جغرافیای زمانی و مکانی ندارد و فراتر از زمان و مکان است، ابعاد معرفت‌شناسی اشعار حافظ را یادآور شد و گفت: حافظ معتقد است که هر کسی در این دنیا عاشق نشود، نقش خود را در کارگاه هستی نمی‌شناسد و اگر اهل تفکر باشیم غذای عقل و فکر همین دیوان حافظ و مثنوی مولوی و سعدی است زیرا این‌ها قرآن را منظوم کرده‌اند.
این استاد دانشگاه با تأكید بر اینكه کسی که عاشق نشود عاطل و باطل است و بیخود دارد در این عالم زندگی می‌کند، گفت: عشق که تنها مربوط به عرفا نیست. هر کسی که می‌خواهد نقشش را در آفرینش بشناسد، باید عاشق شود.
وی با بیان اینكه حافظ معتقد است كه عشق همان رقیقه نوری است که در معرفت شهودی نصیب سالک می‌شود، افزود: می، باده، میکده، میخانه، زلف، چشم، خط، خال، لعل و همه این واژه‌ها از مشتقات عشق هستند و کلید واژه اصلی عشق است.
منصوری لاریجانی با اشاره به بیت ساقی به نور باده برافروز جام ما، مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما از اشعار حافظ گفت: این نور همان است که علامه می‌گوید كه در قرآن آمده است «... وَمَنْ لَمْ یجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ؛ ... و خدا به هر كس نورى نداده باشد او را هیچ نورى نخواهد بود» (آیه 40 سوره نور) و از این آیه نتیجه می‌گیریم که این شعله از ازل در درون ما به‌عنوان جام جم قرار دارد و ملاصدرا می‌گوید هر کسی این نور را ندارد نه تنها در این دنیا خواب است، در قیامت هم خواب است.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با تأكید بر اینكه این نور که خداوند به‌عنوان جام جم در ما قرار داده است را باید احیا کنیم، گفت: این كار معرفت و سیر و سلوک و شب‌زنده‌داری‌ها می‌خواهد که فراوان حافظ در این زمینه حرف زده است.
برداشت اشتباه برخی از حافظ شناسان
وی همچنین به بیت ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم؛ ای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ما اشاره كرد و گفت: پیاله در اینجا مراد از قلب انسان است. برخی از مدعیان حافظ شناسی از این ابیات استفاده کردند که حافظ دائم‌الخمر بوده است در حالی که تفسیر آیه قرآن است.
منصوری لاریجانی با بیان اینكه در قرآن 10 نوع شراب است كه ختامه مصر یكی از آن‌هاست و هیچكس جز خدا از تركیب آن خبر ندارد و خداوند آن را مهر و موم كرده است، گفت: مُتَنَافِسُونَ در آیات قرآن كسانی هستند كه در خوردن این شراب از یكدیگر سبقت می‌گیرند و نه آن‌ها از شراب سیراب می‌شوند و نه این شراب تمام‌شدنی است.
این پژوهشگر اسلامی با تأكید بر اینكه نباید این شراب‌ها را تأویل به شراب انگوری كرد، گفت: برای رسیدن به دولت عشق، اولین و مهم‌ترین قدم، انتخاب پیر است.
پیر حافظ، قرآن است
وی با اشاره به بیت به کوی عشق منه بی‌دلیل راه قدم؛ که من به خویش نمودم صد اهتمام و نشد گفت: برخی از حافظ شناسان گفته‌اند پیر حافظ معلوم نیست چه كسی است اما به نظر من پیر حافظ خود قرآن است.
منصوری لاریجانی همچنین با بیان اینكه بدترین زنجیری كه مانع همه فعالیت‌های علمی، معرفتی، سلوكی و اخلاقی می‌شود، حرص است، گفت: البته حرص معنای متفاوتی دارد.
استاد عرفان و فلسفه دانشگاه امام حسین(ع) با یادآوری اینكه رمزشناسی حافظ و قرآن و ارتباط این دو با هم یکی از زیباترین کارهایی است که قریب 6 سال است دارم انجام می‌دهم، گفت: خود حافظ می‌گوید هرچه كردم همه از دولت قرآن كردم، پس قرآن می‌تواند پیر باشد.
رفع حجاب‌های ظاهری و باطنی با دستیابی به دولت عشق
وی با بیان اینكه افراد بسیاری حتی لفظ قرآن را هم فراموش كرده‌اند و درباره آن تحقیق نمی‌كنند، گفت: رفع همه حجاب‌های ظاهری و باطنی آن است که انسان را به دولت عشق می‌رساند. همه ما یک گوهر را با خودمان حمل می‌کنیم و فقط یک پیامبر توانسته رمز این گوهر را بشکافد و به ما معرفی کند که پیامبر اسلام(ص) است.
استاد عرفان و فلسفه دانشگاه امام حسین(ع) بیان كرد: هر كسی باید از آن خانه‌ای كه در بندش است، هجرت کند. یکی در بند مال، یکی قدرت، دیگری شهرت و یکی هم در بند کرسی علم و الفاظ است. کجا ما سفر کردیم و ندیدیم که عشق چیست و با همه این بندها و تعلقات می‌خواهیم حافظ شناس هم شویم و بفهمیم كه عشق چیست.
وی با بیان اینكه برخی‌ها می‌گویند حافظ اهل سلوك نبود، در حالی كه شدیدترین آداب سلوک را می‌توان در دیوان حافظ کشف کرد، به مسئولان استان فارس پیشنهاد داد تا بهترین نقاشانی كه ذوق هنری، عرفانی و ادبی دارند را به كار گرفته و یك تابلو از سحر در كنار آرامگاه حافظ ترسیم كنند زیرا سپهر اندیشه و عرفان حافظ و تمام عرفا سحر بوده است و در كنار آن هم دانشجویانی به عنوان راوی تربیت شوند كه معنی سحر و شب را تفسیر كنند و در این صورت حتی گردشگران خارجی هم به حافظ ایمان می‌آورند.
حافظ، دروازه حكمت علوی است
منصوری لاریجانی، حافظ را دروازه حکمت علوی دانست و تأكید كرد كه نباید به حافظ بی‌حرمتی كنیم و سپس ادامه داد: توبه بدون اشک در منطق حافظ پذیرفته نیست و در منطق هیچ اهل خدایی هم چنین چیزی پذیرفته نیست و صرفا بیان استغفرالله معنی نمی‌دهد.
این استاد دانشگاه با یادآوری اینكه 37 درصد غزلیات حافظ راجع به شب و سحر است، گفت: یکی از آداب طریق که باید رعایت کنیم بلاپذیری است كه این نكته در اشعار حافظ وجود دارد.
وی در ادامه با بیان اینكه عیار کسی است که هم از تعلقات ظاهری و باطنی رهاست و به هر کسی هم نفس می‌زند او را از تعلقات رها می‌کند، گفت: چقدر نفس‌های ما جوانان را از دنیا و نفسانیات دور می‌کند؟ چرا همیشه به دنبال تعریف از خود هستیم و می‌خواهیم به چشم بیاییم.
منصوری لاریجانی با تأكید بر اینكه باید جامعه‌شناسی و احوال‌شناسی و ظاهرشناسی حافظ را هم ببینیم که چه خبر است،گفت: عرفان حافظ، عرفان حماسی است و عشق او هم مثل مولوی حماسی است و باید بدانیم كه عشق بازاری و سرگرمی و تفریح نیست و این محافلی كه در آن‌ها گناه انجام می‌دهند و نام حافظ را می‌آورند به این عارف بزرگ جفا می‌كنند. بهترین دروازه تمدن نوینی که مقام معظم رهبری فرمودند شیراز است ولی دروازه شیراز، حافظ و ملاصدرا است که باید همایشی هم برای ملاصدرا برگزار کرد.
