توجه به رویکردهای سنتی و میان‌‌رشته‌‌ای در مطالعات قرآنی کشور ترکیه

 

فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این نشست بیان کرد: در انجمن ایرانی مطالعات قرآنی، راهبرد ارتباطی مهمی داریم که تعامل با حوزه‌‌های مطالعات قرآنی در دنیا است. قرآن عامل وحدت‌بخش در جهان اسلام است و می‌‌تواند مؤلفه‌‌ای خاص به عنوان گفتمان نجات‌‌بخش برای همه انسان‌‌ها محسوب شود، لذا تأکید زیادی روی بحث‌‌های بین‌‌المللی و ارتباط با آثاری داریم که خارج از ایران انجام می‌‌شود.

 

وی تصریح کرد: مسئله مهم این است که اقداماتی که در حوزه نظری و حوزه مطالعات قرآنی انجام می‌‌شود، بحث‌‌های جهانی است و مسائل ما بومی و منطقه‌‌ای و خاص ایران نیست. چون کل کار ما، حوزه کار بنیادی و نظری است و بحث‌‌های ما نیز جهانی است و پژوهشکده مطالعات قرآنی و انجمن ایرانی مطالعات قرآنی، طی سال‌‌هایی که فعالیت می‌‌کنند، اقداماتی را در حوزه‌‌های بین‌‌المللی داشته‌‌اند و با کشورهایی ارتباط داشته‌‌‌ایم.

 

پارسا با اشاره به تجربه سفر خود به ترکیه بیان کرد: بحث مهمی که وجود داشته و ما را ترغیب کرد که به سمت ترکیه برویم، این بود که مهم‌‌ترین کشور جهان اسلام همین کشور است و در سال‌‌های قبل، معمولاً با کشورهای اروپایی ارتباط نزدیکی داشته‌‌ایم، به ویژه در آلمان و آن هم در جای خود اهمیت دارد. چون مطالعات اسلامی در آلمان با قوت زیادی انجام شده است، اما در حوزه جهان اسلام، ترکیه کشور مهمی است.

 

وی در ادامه افزود: ترکیه کشوری اوراسیایی است و به لحاظ تاریخی نیز محمل امپراطوری عثمانی از اوخر سده هفتم و اوایل سده هشتم است که پس از تشکیل حکومت عثمانی، این کشور توسعه می‌‌یابد، تا حدود اواخر قرن هشتم که محمد فاتح، امپراطوری بیزانس را شکست می‌‌دهد و قسطنطنیه را تسخیر می‌‌کند که استانبول امروزی است. این کشور توسعه پیدا می‌‌کند و بخش‌‌هایی مربوط به شام و مصر و عراق و حجاز به تصرف این کشور در می‌‌آیند و با یک امپراطوری عثمانی از قرن پانزده به این سو مواجه می‌‌شویم. این امپراطوری در جنگ اول جهانی از هم پاشید و آتاتورک موفق شد که ترکیه را از اروپایی‌‌ها پس بگیرد. جمهوری‌‌ای که الآن در ترکیه شکل گرفته، لائیک است و این امر از سوی آتاتورک در قانون اساسی مصوب شده است که دین از سیاست جدا باشد. حدود نود و هشت درصد مردم ترکیه مسلمان هستند که از این بین، هفتاد و پنج درصد آنها را اهل تسنن تشکیل می‌‌دهند.

 

پارسا تصریح کرد: از سال 1923 که جمهوری ترک تأسیس شده است، حکومت این کشور لائیک بوده و حجاب نیز نباید رعایت می‌‌شد، اما تحولاتی در این کشور رخ داد که حزب عدالت و توسعه که رویکردهای مذهبی داشته، تقویت می‌‌شود و از سال 2013 به این طرف، اردوغان به عنوان رهبر این حزب، رئیس جمهور می‌‌شود و رویکردهای مذهبی و اسلام‌‌گرایی در این کشور مهم می‌‌شود.

 

وی در ادامه افزود: مردم این کشور علی‌‌رغم اینکه به لحاظ مذهبی باهم تفاوت داریم و همچنین اکثر جمعیت آنها اهل تسنن هستند، به لحاظ فرهنگی شباهت زیادی با ما دارند. در ترکیه مراکز دانشگاهی زیادی وجود دارد که تقریباً دویست مرکز دانشگاهی دولتی دارند و تقریباً از هفت سال قبل حکومت مراکز اسلامی در ترکیه به واسطه رویکردهای مذهبی، تقویت شده است و به دلیل علاقه‌‌مندی و تمایلات مردم به فرهنگ اسلامی، انتظار می‌‌رفت که مراکز اسلامی قوت یابند.

 

پارسا تصریح کرد: در سفری که در ماه گذشته به ترکیه داشتیم، از چند مرکز مطالعات قرآنی در ترکیه دیدن کردیم. تقریباً در همه این دانشگاه‌‌ها، رشته‌‌های علوم انسانی و دانشکده الهیات وجود دارد. اما مراکز قرآنی و گروه قرآن و حدیث آن طور که در ایران شاهدیم، در همه این دانشکده‌ها موجود نیست. به طور خاص یکی از دانشگاه‌‌های قدیمی، دانشگاه استانبول است که در آن دانشکده الهیات وجود دارد، اما در این دانشگاه، گروه قرآن و حدیث نداریم، بلکه تاریخ اسلام و حقوق و فلسلفه داریم و مسئله پیدایی و تأسیس گروه قرآن و حدیث در چند دانشگاه خاص وجود دارد.

 

وی در ادامه افزود: یکی از مهم‌‌ترین دانشگاه‌‌هایی که علوم قرآن را درس می‌‌دهند، دانشگاه مرمره است که دانشکده الهیات فوق‌‌العاده بزرگی در آن وجود دارد و در این دانشکده، شاید بشود گفت که آن‌طور که به ما در سال 2019 گفتند، 30 هزار دانشجو در این دانشکده وجود دارد که تحصیل می‌‌کنند. در دانشکده الهیات مرمره، دروس قرآنی با سه زبان ترکی، انگلیسی و عربی آموزش داده می‌‌شود. در همین دانشکده الهیات مرمره بحث‌‌های قرآنی را در دو گروه دنبال می‌‌کنند، یکی گروه تفسیر قرآن و یکی هم قرائت قرآن. در واقع این دانشکده مرمره، به قرائت اهمیت زیادی می‌‌دهند و حدود 12 عضو هیئت علمی در این گروه کار می‌‌کنند. همچنین در گروه تفسیر نیز حدود 12 عضو هیئت علمی مشغول به کار هستند.

 

پارسا تصریح کرد: در گروه تفسیر، با مجموعه‌ای از رویکردهای نسبتاً سنتی به سراغ مطالعات تفسیری رفته‌اند و هرچه که ارتباط گرفتیم، به نظرمان رسید که با رویکردهای سنتی مشغول آموزش مطالعات تفسیری هستند و اسم گروه اینها نیز گروه تفسیر قرآن بود. این دانشگاه مانند بیشتر دانشگاه‌‌های کشور ما، متمرکز در فعالیت‌‌های آموزشی است و کار پژوهشی کمتری دارد.

 

وی در ادامه افزود: به غیر از این دانشگاه، دانشگاه بزرگی در ترکیه به نام آنکارا داریم که دولتی است و می‌‌شود گفت که حدود 20 سال از تأسیس آن می‌‌گذرد. این دانشگاه نیز یک دانشکده بزرگ با عنوان دانکشده الهیات دارد که در آن، همه دپارتمان‌‌هایی که وجود دارند، به شیوه‌‌های مختلف با امور دینی ارتباط دارند.

 

پارسا بیان کرد: راهبرد اصلی ما کار میان‌‌رشته‌‌ای است و از روش‌‌های معناشناسی و نشانه‌‌شناسی که در حوزه‌‌های دانش وجود دارد، برای تفسیر قرآن استفاده می‌‌کنیم و پس از این ارتباطی که با آنکارا گرفتیم، به نظر می‌‌رسد که این دانشگاه نیز با مطالعات میان‌‌رشته‌‌ای به تفسیر قرآن می‌‌پردازد. همچنین علاوه بر حوزه آموزش عالی، در حوزه عمومی نیز مراکزی هستند که کارهای قرآنی را انجام می‌‌دهند. در ترکیه سازمانی به نام دیانت وجود دارد و شاید بشود گفت وزارت ارشاد ما معادل آن است. این سازمان در دوران خلافت عثمانی از 1920 تأسیس شده است که کارهای مذهبی عمومی را بر عهده دارد و جالب است که این سازمان همه مساجدی را که در اروپا وجود دارند، مدیریت می‌‌کند و یکی از مراکز زیر نظر سازمان دیانت، مرکز تحقیقات اسلامی است که یک کتابخانه بزرگ دارد که این مرکز چند هدف مهم را دنبال می‌‌کند؛ یکی از اهداف آن، تدوین دایرةالمعارف اسلامی است و اینها اعلام کردند که دایرةالمعارف ترک اسلامی را در 44 مجلد به پایان رساند‌‌ه‌اند.