بررسی سیر تطور مفهوم آزادی و اختیار در فصلنامه «اندیشه دینی»

به گزارش ایکنا؛ هفتاد و دومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «اندیشه دینی» به صاحب‌امتیازی دانشگاه شیراز منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «بررسی تطبیقی نخستین عهد الهی در متون زرتشتی، قرآن کریم و عرفان قبالایی (از منظر خصوصیت‌ها و کارکردها)»، «نقد و بررسی نظریه ‌کل‌گرایی تلر از منظر وجودشناسی حکمت متعالیه (با محوریت مقاله ‌«نسبیت، کل‌گرایی رابطه‌ای و نامساوی بل»)»، «نسبت قاعده ‌ «بسیط الحقیقه» و «کل القوی بودن نفس» در حکمت صدرایی»، «بررسی سیر تطور مفهوم آزادی و اختیار در اندیشه ‌غرب و اسلام»، «ناسازگاری درونی نظام معرفتی فخر رازی درباب علیت و توحید افعالی»، «بررسی تأثیر الهیات مسیحی لیبرالی بر دین‌پژوهی تطبیقی»، «تحلیل و نقادی مواجهه علامه طباطبایی(ره) با معنای ایده‌آلیسم».

سیر تطور مفهوم آزادی و اختیار

در چکیده مقاله «بررسی سیر تطور مفهوم آزادی و اختیار در اندیشه ‌غرب و اسلام» می‌خوانیم: «آزادی و اختیار از نیازهای اولیه و فطری بشر است. این دو مفهوم از جمله مفاهیم اساسی، پیچیده و در عین حال مهم در تاریخ ادیان هستند که همواره بین اندیشمندان در معنا و مفهوم آن اختلاف فراوان بوده است. مقاله حاضر در مقام پاسخ به این مسئله اصلی است که آیا این دو مفهوم به لحاظ فلسفی و معرفتی و سیر تطورات تاریخی دارای معنایی مترادف‌اند؛ یعنی انسان موجودی مختار و آزاد است یا اینکه در عین اختیار مکلف است و تکلیف وی با اختیارش منافات ندارد. روش تحقیق در این مقاله کتابخانه‌ای و تحلیلی توصیفی است. نوآوری تحقیق در این مقاله، نقدی بر قرائت رایج از این دو مفهوم مبنی بر ترادف فلسفی آزادی و اختیار و تبیین مرز این دو مفهوم است که موجب مغالطات فراوانی در بین اندیشمندان به ویژه در کلام جدید شده است. دستاورد اصلی مقاله آن است که آزادی در برابر تکلیف از ساحت وجودی انسان بحث می‌کند و اختیار از ساحت افعال انسانی است که بالطبع دو زمینه متفاوت در بحث از انسان است.»

ناسازگاری نظام معرفتی فخر رازی در باب علیت

در طلیعه مقاله «ناسازگاری درونی نظام معرفتی فخر رازی در باب علیت و توحید افعالی» آمده است: «در اندیشه ‌فخر رازی، از یک طرف مسئله ‌علیت و تأثیر و تأثر موجودات بر یکدیگر مطرح است و از طرف دیگر، قول به توحید افعالی و عمومیت علیت و فاعلیت خداوند برای همه افعال و معلول ها و بلکه انحصار علیت و فاعلیت به خداوند مطرح می‌شود. برخی معتقدند میان این دو قول ناسازگاری وجود دارد. مقاله ‌حاضر با هدف ارائه ‌تبیینی روشن‌تر از این مسئله، کوشیده تا با روش تحلیلی، این مسئله را در اندیشه فخر رازی بررسی کند. نتیجه ‌پژوهش این بوده است که توحید افعالی با اصل علیت و فروع آن ناسازگار نیست، بلکه اصل علیت و فروع آن از مبانی فلسفی مهم توحید افعالی بوده و موجب تبیین بهتر آن می‌شود. با این حال، در اندیشه ‌فخر رازی، قول به توحید افعالی و قبول اصل علیت و برخی فروع آن، بیانگر ناسازگاری درونی در نظام معرفتی وی است. البته شاید بتوان میان فخر رازی فیلسوف و فخر رازی متکلم فرق نهاد و قول به اصل علیت را دیدگاه فیلسوفانه ‌وی و قول به توحید افعالی را دیدگاه متکلمانه ‌وی دانست؛ هرچند در آثار وی غلبه با رویکرد کلامی است تا فلسفی.»