غایت انتظار فعال انقلابی، تمدن‌سازی است

محمدرضا برزویی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، در مقام ارائه‌دهنده نظریه در این نشست، بیان کرد: در اینجا می‌خواهیم انتظار را از منظر تاریخی و معناکاوی، توسعه نظری دهیم. تعریف ما از انتظار، چشم به راه بودن و همت کردن است و برداشت ما این است که مکتب شیعه، از انتظار چنین تعابیری دارد.

دو وجه انتظار

وی تصریح کرد: حال، انتظار منجی و یا انتظار کسی که بیاید و جامعه را اصلاح کند، می‌تواند دو منظر داشته باشد؛ برخی اوقات در مثال‌ها می‌گوییم که وقتی یک نفر در حال غرق شدن است و می‌خواهند او را کمک کنند، دو حالت وجود دارد؛ یک اینکه، کسی که دارد غرق می‌شود، می‌بیند که عده‌ای دارند به طرف او می‌آیند تا او را کمک کنند و او نیز ایستاده، مقاومت می‌کند و امید دارد که را کمک کنند. البته او مقاومت حداقلی دارد که زنده بماند تا او را کمک کنند.

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: اما یک وجه دومی نیز وجود دارد و آن هم اینکه، کسی که دارد غرق می‌شود، می‌بیند که عده‌ای در حال آمدن هستند تا به او کمک کنند و دارند به او نزدیک می‌شوند، اما در عین حال او نیز تلاش می‌کند و در حرکت و جنب‌وجوش است تا خود را به آن‌ها نزدیک کند.

وی بیان کرد: هر دو نوع از انتظار برای ما مطلوب است، اما برای نگاهی که ما داریم، علی‌رغم نگاه اول که در آن امید و مقاومت وجود دارد، اما باید در انتظار، امید و حرکت نیز وجود داشته باشد. این حرکت و پویایی است که موجب فعال شدن انتظار می‌شود. از این منظر، شهید مطهری می‌گوید که دو نوع انتظار داریم؛ سازنده و مخرب. می‌توان این طور هم گفت که انتظار به دو بخش فعال و سازنده و انتظار منفعل و مخرب تقسیم می‌شود.

انتظار مناسکی

برزویی در ادامه افزود: سؤالی که مطرح می‌شود این است که، آیا انتظار فعال، فقط همین است که طرف به نوعی حرکتی داشته باشد؟ در واقع از نظر تاریخی، حرکت‌های افراد به سه دسته تقسیم می‌شود که هر یک مرتبه و درجه‌ای را شامل می‌شود؛ اولین سطح، بحث ابداعی بنده است که می‌گوییم، یک نوع انتظار نمادین و مناسکی است. در حقیقت انتظاری است که قرن پنجم، علویان کاشان داشته‌اند که هر روز صبح اسب خود را زین می‌کردند، یک اسب سفید هم همراه خود می‌بردند و با اسلحه از شهر خارج می‌شدند و معتقد بودند که این اسبی که به همراه می‌برند، اسب امام زمان(عج) است و خود را آماده ظهور می‌کردند.

وی تصریح کرد: حتی در برخی از سفرنامه‌ها نیز آمده است که در عصر صفویه، شخصی به نام شاه سلیمان بود که اصطبلی داشت که نامش اصطبل صاحب‌الزمان(عج) بود. در آنجا نیز دو اسب سفید داشت و می‌گفت که هر زمان امام(عج) ظهور کند این اسب‌ها برای ایشان است؛ بنابراین این‌ها یکی از اقسام انتظار فعال است، حرکت هم دارد، اما به نوعی آیینی و مناسکی است.

انتظار سیاسی و نظامی

برزویی در ادامه افزود: انتظار دوم، سیاسی و نظامی است. یعنی انتظاری است که افراد، در مسیر حرکت خود، کار سیاسی و نظامی هم می‌کنند. مانند نهضت سربداران که شیخ خلیفه بود و بعد از اعدام او نیز شیخ حسن جوری را داریم. شیخ حسن جوری می‌گفت که هدف ما مبارزه با فاسقان است و می‌خواهیم نیرو‌ها و مریدان امام زمان(عج) را جمع کنیم. هر کس نزد او می‌آمد نیز می‌گفت که اکنون وقت اختفاست و باید تا موقف اشارت منتظر بمانید.

این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به قسم سوم انتظار، بیان کرد: انتظار سومی هم وجود دارد که از مبانی و منظومه فکری امام راحل و مقام معظم رهبری می‌توانیم برداشت کنیم که عبارت از انتظار فعال انقلابی است که فراتر از موارد قبلی محسوب می‌شود. یعنی انتظاری که باید در آن حرکت کنیم و حکومت‌سازی داشته باشیم. امام راحل نیز مطرح کردند که برای اجرایی کردن دین، در حد امکان وظیفه داریم که در جامعه حکومت را تشکیل دهیم و تشکیل حکومت، یکی از مبانی انتظار فعال انقلابی محسوب می‌شود.

تمدن‌سازی در انتظار انقلابی

وی در ادامه افزود: اما وقتی مبانی فکری مقام معظم رهبری را می‌بینیم و صحبت‌های ایشان را می‌خوانیم، به نوعی غایت این انتظار فعال انقلابی، تمدن‌سازی و تمدن نوین اسلامی است. ایشان فرمودند که این انتظار، زمینه‌ساز ظهور منجی و تشکیل حکومت و تمدن اسلامی می‌شود. بر اساس چارچوب نظری مقام معظم رهبری، مسئله اینطور است که ایشان معتقد است که این نوع حرکت به ظهور امام(عج) منجر می‌شود و غایتش تمدن‌سازی است که می‌تواند در سطح فرد یا اجتماع باشد.

برزویی بیان کرد: در واقع این حرکت فردگرایانه و انتظار انقلابی، در فرد حرکتی را ایجاد می‌کند که باعث تربیت سربازان مهدوی می‌شود و در سطح اجتماع حرکتی را ایجاد می‌کند که به دین حداقلی بسنده نکنیم، بلکه دین را در عرصه اجتماع وارد کنیم و این دین اجتماعی، زمینه‌ساز تشکیل حکومت شود. در بیانیه گام دوم انقلاب نیز، بحث جامعه‌پردازی مطرح شده که این جامعه‌پردازی زمینه‌ساز شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی است.

آرمان‌گرایی واقع‌بینانه

وی در ادامه افزود: از جمله کارکرد‌های این انتظار انقلابی نیز می‌توان به امید به تحقق تمدن اسلامی، جهاد و تلاش در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی اشاره کرد و نکته دیگر، بحث آرمان‌گرایی واقع‌بینانه است. یعنی مقاومت و امید، در دل انتظار انقلابی سبب آرمان‌گرایی واقع‌بینانه می‌شود که وحدت و همدلی را در پی خواهد داشت.

برزویی بیان کرد: همچنین، مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم، توجه جدی به عاملیت مسئله، یعنی جوانان، دارند و ایده اصلی ما بر اساس نظر مقام معظم رهبر این است که انتظار تمدن‌سازی که می‌تواند منجر به تمدن‌سازی شود، چند مرحله دارد. در حقیقت مقام معظم رهبری، در این بیانیه رهبری به جوانان، خودسازی را توصیه می‌کنند که بعد به جامعه‌پردازی می‌رسد و این جرقه‌ای بود که دیدم اگر بخواهیم انتظار انقلابی را معطوف به تمدن‌سازی ببینیم، شاید از یک مسیر دیگری بتوانیم این ایده را توسعه دهیم.

وی در ادامه افزود: ایده با محرومیت انسان منتظر شکل می‌گیرد و نه ساختار. یعنی ما نظام، ساختار و جامعه داریم که در اینجا مطرح نیست و با محوریت انسان منتظر، می‌توانیم بگوییم که شاید گام اول که مقام معظم رهبری تعبیر خودسازی را دارند، همان انسان‌سازی است که تعبیر ماست. در مرحله بعد، این خودسازی سبب امت‌سازی می‌شود و بعد، امت‌سازی به جامعه‌پردازی یا اجتماعی‌سازی دین می‌پردازد که این مقدمه، شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی است. این تمدن نیز مقدمه ظهور است که تمدن اسلامی اصیل، بعد از ظهور محقق می‌شود. بنابراین، مجدد تأکید می‌کنم که با دال مرکزی انسان منتظر، این ایده طراحی شده است.