نظام دینی باید ظرفیت تحمل سلایق مختلف را داشته باشد

به گزارش ایکنا، حشمت‌الله قنبری، کارشناس تاریخ اسلام، در برنامه «هدی»، که شب گذشته، 22 فروردین، از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شد، به شرح فقراتی از عهدنامه مالک اشتر پرداخت و بیان کرد: امر و مطالبه امام علی(ع) از مالک اشتر و همه کسانی که در دوران حیاتشان فرصت پیدا می‌کنند که در منصبی مانند مالک قرار بگیرند، این بود که رضایت دائم و مستمر در مواجهه با اشتباهات و خطاهای مردم را سرلوحه برنامه‌های اخلاقی خود قرار دهند. حضرت فرمودند که ای مالک مردم سلایق مختلف دارند و خداوند نیز آنها را به گونه‌ای مختار و به گونه‌ای صاحب فکر و سلیقه آفریده که به سلایق خود پایبند هستند و گاهی نیز ممکن است که سلایق و ایراداتشان مبنای درستی هم نداشته باشد، اما در هر صورت ممکن است رای و نظر آنها به سهو یا عمد، با تو سازگاری نداشته باشد و اگر این شرایط به وجود آمد، به انصاف توجه کن.

وی تصریح کرد: حضرت می‌فرمایند که خود تو نیز مانند همین مردم هستی و در بین همین مردم رشد کرده‌ای و به دلیل شرایطی که برای تو فراهم بوده و توفیقی که در همنشینی پاکان داشتی، این موقعیت ممتاز برای تو پیدا شده است، اما مانند همین مردم هستی و در پیشگاه خداوند، خودت نیز مرتکب سهو و عمد می‌شوی، اما ببین که توقعت از خدا نسبت به خودت چیست و همان انتظار را در رابطه با خودت در مورد ذینفعان سازمانی نیز اعمال کن.

تفاوت صفح و عفو

قنبری بیان کرد: این نکته دقیقی است که امام(ع)، مالک را در دفتر حکومتی و اداری خود مستقیماً در سایه نظارت الهی قرار می‌دهد و تأکید می‌کنند که خدا می‌بیند. بعد هم می‌فرمایند که در قبال کاری که می‌کنی از او توقع داری و همان توقع را نیز مردم از تو دارند، تو که در منصب حکومت هستی باید منش الهی داشته باشی. این نکته بسیار عجیبی است. عفو، صفح و رضایت را مطرح می‌کند که صفح و رضایت، موضوعی رفیع‌تر از عفو هستند. چون در عفو، ممکن است که این بخشش انجام شود، اما رضایت باطنی عفوکننده نسبت به عفو شونده به دست نیاید، اما در صفح این طور نیست و هم مجرم بخشیده می‌شود و هم وقتی که بخشیده شد سوءعمل او نیز فراموش می‌شود.

وی در ادامه افزود: در اینجا روابط اداری حاکم است و اینها که در حوزه تدبیر مالک هستند، کارمندان و مردمان هستند که اموراتشان تحت مدیریت او انجام می‌شود. در اینجا می‌گوید که هم آنها را ببخش و هم فراموششان کن. اما در رضایت، یک معنای عمیق‌تری هم وجود دارد، اینکه هم ببخش، هم فراموش کن و هم با خشنودی قلبی آنها را در آغوش محبت خودت بگیر. برای اینکه فرصت اصلاح در اختیار آنان قرار می‌گیرد.

قنبری گفت: اینکه خداوند سریع‌الرضاست، به این معناست که وقتی بنده توبه می‌کند و رویش را به سوی خدا برمی‌گرداند، خدا نیز توبه می‌کند. خداوند روی برگشته‌شده به سمت خودش را به گونه‌ای در آغوش محبتش می‌گیرد که بنده احساس گناه نمی‌کند و بعد هم وقتی که با آن انس و محبت او را در آغوش خود قرار داد، زمینه‌هایی برایش فراهم می‌کند که گناهان او در ردیف حسنات برایش ثبت شود. خداوند می‌فرماید: «إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا». خیلی نکته مهمی است و اینجا ساحت مبارک قرآن و امام علی(ع) در ساحت قرآن شیوه‌های زمام‌داری خداوند را بیان می‌کنند و پیش‌رو قرار می‌دهند. اگر بنده‌ای توبه کرد، ایمان آورد و عمل صالح انجام داد، گناهانش آمرزیده می‌شود و نظام مدیریتی هم باید این سه موضوع را رصد کند که اینها قابل رصد کردن هستند و اگر نبود، نظام خلقت این چارچوب را برایش نمی‌گذاشت.

رسم‌الخط حکومت دینی در اقتدار خداوند

وی تصریح کرد: اگر نظارت وجود نداشت، یعنی مدیر در نظارت ضعیف است و اگر این ویژگی به وجود آمد، خداوند سیئات بنده‌اش را به حسنات تبدیل می‌کند؛ چون هیچ‌وقت مهربانی و آمرزش الهی انقطاع‌بردار نیست و ذات خداوند تنها به بخشیدن بنده مجرم قناعت نمی‌کند و نیز نباید این کار را بکنید. این فرد می‌خواهد خودش را اصلاح کند و نیز باید به روی او آغوش باز کنید. همان طور که خداوند ریشه گناه را در بنده خود نابود می‌کند، زمام‌دار نیز باید همین کار را بکند.

قنبری ابراز کرد: در روایت داریم که اگر بنده‌ای گناه کند، تا هشت ساعت گناهش ثبت نمی‌شود و اگر در این مدت او یک «العفو» بگوید خداوند به رقیب و عتید می‌گوید که گناهش را ننویسید و به زمینی که روی آن راه رفته و به آن محیطی که در آن گناه انجام شده است، می‌گوید این فعل را به خاطر نسپارید و به دلیل توبه، 10 حسنه به او می‌دهد. اگر هم توبه نکرد یک سیئه برایش نوشته می‌شود. این رسم‌الخط نظام حکومت دینی در سایه اقتدار خداوند است. مدیر دینی باید این طور باشد و امام(ع) فرمود: ای مالک سریع‌الرضا باش و با شرح صدر با اشتباهات مردم برخورد کن. این رفتار و اخلاقی که حضرت علی(ع) به عنوان رسم‌الخط حکومت پیش‌روی مالک می‌گذارد، به این معناست که کسی که در نظام دینی مدیریت را عهده‌دار می‌شود، باید باورش بشود که در اعتقادات مردم اثر سوء و یا حسنه دارد و باید باورش بشود که عمل او می‌تواند به توحید مردم کمک کند، خواه از آن بکاهد یا آن را افزایش دهد.

وی بیان کرد: آن کسی که این باور را برای خود داشته باشد، بر عبودیتش افزوده می‌شود و خود این ویژگی‌هایی که برای او به وجود می‌آید سیستم را به سمت توحیدی شدن حرکت می‌دهد و در مقابل این مدیر کسی شرسازی نمی‌کند. این مطلب را که امام(ع) فرمود یک انذار به مالک می‌کند و می‌فرماید همانطور که تو مافوق مردم هستی، ولی تو نیز مافوق داری. یعنی من که علی(ع) هستم علی‌رغم همه احترام و اراده و اعتماد و ایمانی که نسبت به تو دارم، اینها را در مورد تو اعمال می‌کنم و اگر این استانداردها را بشکنی، قاطع و دقیق برخورد و نظارت می‌کنم. امام(ع) نکته بسیار مهمی را با مالک در میان می‌گذارد و رسما تفهیم می‌کند که نوع کیفر و پاداش الهی برای مدیران جامعه متناسب با رفتار آنها با مردم معین می‌شود.