روی خوش قاره سبز به بانکداری اسلامی

به گزارش ایکنا، بانکداری اسلامی برخلاف آنچه که تصور می‌شود تنها در کشورهای اسلامی کاربرد نداشته و در حال حاضر در برخی کشورهای اروپایی یا کشورهایی که اکثریت جمعیت آن را مسلمانان تشکیل نمی‌دهند نیز وجود دارد. در واقع بانکداری اسلامی به عنوان شیوه‌ای در علم بانکداری امروز جهان شناخته شده و به نظر می‌رسد که توانسته در دنیای بانکداری امروز جای خود را باز کند.

به طور کلی بانکداری اسلامی مطابق قوانین دین اسلام (شریعت اسلامی) و کاربرد عملی آن در توسعه اقتصاد اسلامی است، زیرا فقه اسلامی اجازه نمی‌دهد که برای دریافت وام، ربا گرفته شود. همچنین از نظر دین اسلام، سرمایه‌‌گذاری در تجارتی که فراهم‌کننده سود یا خدمتی باشد، ولی با قوانین اسلام ناسازگار باشد نیز ممنوع است. برای مثال بانک‌ها نمی‌توانند در حوزه‌هایی مانند خرید و فروش گوشت خوک یا قمار فعالیت کنند. براساس قوانین اسلامی، استفاده از پول برای کسب سود مانند نزول پول، رباخواری محسوب شده و حرام است. کسب درآمد در این بانک‌ها تنها بر مبنای بازرگانی مشروع و سرمایه‌گذاری در امور حلال، مجاز تلقی می‌شود.

شاید به همین دلیل باشد که همزمان با توسعه صنعت بانکداری و خدمات مالی در جهان، بانکداری اسلامی نیز به‌ دلیل ویژگی‌های خاص مانند ممنوعیت انجام معاملات ربوی، تأکید بر قراردادهای واقعی، توزیع ریسک سرمایه­‌گذاری، برقراری رابطه میان عرضه پول و بخش واقعی اقتصاد، محدودیت فعالیت‌‌های سفته‌بازی در نظام بانکی و ... در کشورهای مختلف اسلامی و غیراسلامی با رشد چشمگیری روبه‌رو شده، به طوری که تا سال 2009 بیش از 300 بانک و 250 صندوق مالی در سراسر جهان وجود داشت که از اصول اسلامی پیروی می‌کردند. مؤسسات مالی سازگار با شریعت تقریباً 1 درصد کل دارایی‌های جهان را تشکیل می‌دهند که بیشتر در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، ایران و مالزی متمرکز شده و کشورهای اروپایی از اولین کشورهای غیرمسلمانی بودند که میزبان بانک‌های اسلامی در نظام اقتصادی خود شدند.

وضعیت پررونق بانکداری اسلامی در بریتانیا

بریتانیا یکی از کشورهای اروپایی است که اقلیت نسبتاً بزرگی از مسلمانان را در خود جای داده و از سوی دیگر این کشور از شهرتی دیرینه به عنوان یکی از مهمترین و بزرگترین مراکز مالی جهان برخوردار است. این امر باعث شده بریتانیا پیشرو خدمات مالی اسلامی در خارج از جهان اسلام به حساب آید. دارایی مؤسسات مستقر در این کشور که خدمات مالی اسلامی را ارائه می‌دهند، بالغ بر 5 میلیارد دلار است.

در سال‌های اخیر، بریتانیا موقعیت خود را به عنوان قطب غربی خدمات مالی و بانکداری اسلامی تقویت کرده است. امروزه بیش از 20 بانک در این کشور خدمات شریعت اسلامی هم ارائه می‌دهند و پنج مورد از این بانک‌ها کاملاً سازگار با شریعت اسلامی هستند که از جمله آنها می‌توان به بانک «الریان» اشاره کرد که اولین بانک مبتنی بر شریعت اسلامی در بریتانیا به شمار می‌رود.

 این بانک که از سال 2004 فعالیت خود را در بریتانیا آغاز کرده تا سال 2019، در حدود 85 هزار نفر مشتری داشت. سال 2018، بانک الریان اولین بانک در جهان شد که صکوک را (اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که بر پایه یکی از قراردادهای مورد تأیید اسلام طراحی شده‌اند) در یک کشور غیرمسلمان عرضه کرد. استقبال بالا از این صکوک، که 250 میلیون پوند ارزش داشت، نشان‌دهنده تقاضای شدید برای خدمات تأمین مالی اسلامی در بازار است. برآوردها نشان می‌دهد که بیش از یک‌سوم مشتریان الریان در حال حاضر غیرمسلمان هستند.

بانکداری اسلامی و تلاش برای جذب سرمایه‌ مسلمانان فرانسه

فرانسه به عنوان یکی از سه کشور اروپایی در کنار بریتانیا و آلمان با بیشترین جمعیت مسلمان تلاش کرده که برای حل مشکلات اقتصادی خود، که از سال 2008 همچنان گریبان اقتصاد این کشور را گرفته است، تأمین مالی و بانکداری اسلامی را به رسمیت بشناسد.

بخش بانکداری در فرانسه یکی از مهمترین عوامل تولید ناخالص داخلی این کشور است. پس از بحران سال 2008، مقامات فرانسه سعی در جذب سرمایه‌های خارجی داشتند و خدمات مالی اسلامی به عنوان ابزاری برای ایجاد جاذبه به خصوص برای سرمایه‌گذاران مسلمان و خاورمیانه‌ای دیده می‌شد. برای دستیابی به این هدف، برخی اقدامات قانونی برای تطبیق خدمات مالی اسلامی با چارچوب قوانین اقتصادی فرانسه وضع شد.

براساس آمار، حدود 6 میلیون نفر در فرانسه مسلمان هستند و این اقلیت در سال 2030، 10 درصد از جمعیت فرانسه را تشکیل خواهند داد که این موضوع می‌تواند به عنوان پتانسیلی بالا برای سرمایه‌گذاری از خدمات مالی اسلامی باشد. تخمین زده شده که این بخش می‌تواند سالانه در حدود 100 میلیارد یورو سرمایه از کشورهای اسلامی و مسلمانان جذب کند. در حال حاضر در فرانسه 8 بانک (از جمله سه بانک ایرانی ملی، سپه و صادرات) وجود دارد که محصولات و خدمات بانکی سازگار با شریعت اسلامی را ارائه می‌دهند و این بانک‌ها بیشتر بر روی محصولات و خدمات بانکی شرکت‌ها متمرکز شده‌اند.

حرکت کُند بانکداری اسلامی در آلمان

بانکداری اسلامی نسبت به سایر کشورهای اروپایی در آلمان چندان رشد نکرده اما به نظر می‌رسد که با توجه به جمعیت رو به رشد مسلمانان در این کشور، نظام اقتصادی آلمان به بانکداری اسلامی روی خوش نشان دهد. مسلمانان حدود 5 میلیون نفر از جمعیت 83 میلیونی آلمان را که به عنوان موتور اقتصاد اروپا مطرح است، تشکیل می‌دهند.

در سال 2015 اولین بانک اسلامی در آلمان به نام KT Bank به عنوان همتای Kuveyt Türk Bank در استانبول، راه‌اندازی شد. به گفته فرهات اصلان اوغلو، سخنگوی این بانک در سال 2018، سه چهارم مشتریان این بانک اشخاص هستند و بقیه مشتریان این بانک را انجمن‌ها، شرکت‌ها، کارگاه‌ها و مغازه‌ها تشکیل می‌دهند. 15 درصد از مشتریان این بانک غیرمسلمانان هستند. با این همه این بانک تنها بانک اسلامی در آلمان است.

دلایل مختلفی برای عدم رشد بانکداری اسلامی در آلمان برخلاف همتایان بریتانیایی و فرانسوی وجود دارد. برخی عقیده دارند خدمات مالی اسلامی در آلمان به طور گسترده در جامعه مسلمانان آلمان شناسانده نشده است. از سوی دیگر جامعه مسلمانان در آلمان یک گروه همگن نیست، زیرا اکثر آنها پیشینه مهاجرت دارند و خانواده‌های آنها از کشورهای مختلف‌اند. مسلمانان نسل دوم یا سومی که در آلمان زندگی می‌کنند گاهی اختلافات فرهنگی کاملاً آشکاری با دیگر مسلمانان دارند و این باعث شده که در زمینه‌هایی مانند لابی کردن در مسائل مختلف از جمله رواج بانکداری اسلامی نتوانند موفق باشند.

نمونه چنین مشکلاتی در بین مسلمانان آلمان، شورای مرکزی مسلمانان در این کشور(Zentralrat der Muslime Deutschland) موسوم به ZDM است. اگرچه ZMD در سال 1995 تأسیس شد، اما هنوز در میان مسلمانان آلمان در مورد اینكه آیا این مرکز صلاحیت نمایندگی جامعه مسلمانان آلمان را دارد بحث و گفت‌‌وگو وجود دارد.

علاوه بر این، باید اذعان کرد که محصولات مالی اسلامی با محصولات بانکی معمولی رقابت می‌کنند. جامعه مسلمانان آلمان هنوز آمادگی پذیرش محصولات مالی اسلامی را ندارد و بازدهی مشابه محصولات معمولی را برای آنها فراهم نمی‌کند. با این همه به نظر می‌رسد که نظام بانکداری اسلامی در آلمان هم با توجه به رشد جمعیت مسلمان این کشور و تلاش‌ برای تطبیق قوانین بانکداری اسلامی با قوانین آلمان، وضعیت حضور و عملکرد بانک‌های مبتنی بر شریعت اسلامی بهبود پیدا کند.

گزارش از محمدحسن گودرزی