برتری انسان از سایر موجودات به دلیل قدرت سخن گفتن

به گزارش ایکنا؛ دومین شب از مجلس عزاداری امام حسین(ع) در مسجد حضرت امیر(ع) با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدباقر علوی‌تهرانی، شب گذشته، 31 مردادماه، به صورت مجازی برگزار شد که در ادامه متن این صحبت‌ها را می‌خوانید؛

در جلسه گذشته بحثی را آغاز کردیم و می‌خواهیم به این مسئله بپردازیم که عوامل سقوط انسان از مقام انسانیت یا موانعی که باعث می‌شود انسان به این مقام نرسد، چیست. دیشب مطالبی را عرض کردم از جمله اینکه در بین تمام مخلوقات الهی انسان باارزش‌ترین آفریده الهی است. دلیلش این است که خداوند در قرآن کریم فقط یک جا خودش را به عنوان «احسن الخالقین» توصیف کرده است و آن در پی خلقت انسان است. خداوند به این انسانی که باارزش‌ترین مخلوق الهی است برتری‌هایی را اختصاص داده است. یکی از آن برتری‌ها این است که او را گرامی داشته است. این کرامتی که خدا نسبت به انسان عنایت کرده است وجه اولش این است آنچه در زمین است را برای انسان خلق کرده است و هر چه در خلقت است، مسخر انسان قرارداده و به او قدرت عقل و اختیار عنایت کرده است.

دومین عامل برتری انسان، قدرت اختیار و اراده است. اگر انسان به سوی سعادت برود به اراده خود است، اگر به سوی شقاوت برود به اراده خود است. سومین عامل برتری که به انسان اختصاص داده شده این است که به انسان استعداد آموزش عنایت شده است. چهارمین عامل هم که بررسی کردیم، این است که انسان تنها موجودی است که امانت الهی را دریافت کرده است. یکی دو مورد دیگر را هم عرض می‌کنیم که اهمیت مسئله روشن بشود.

یکی از عوامل برتری این است که خداوند می‌فرماید: «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم» ما انسان را به نیکوترین اعتدال آفریدیم. انسان موجودی است متعادل و متناسب با هدفش؛ یعنی برای زندگی خودش هر هدفی تعیین کند، ابزار رسیدن به آن هدف را دارد. چه اهداف دنیوی باشد و چه اهداف تکاملی. این تعادل است. نمی‌شود انسان بخواهد به هدفی برسد و ابزارش را نداشته باشد. پس هر ابزاری لازم دارد، در اختیارش قرار گرفته است.

یکی دیگر از برتری‌های انسان که هیچ موجود دیگری ندارد، قدرت نطق و سخن گفتن و پویایی در سخن گفتن است. در سوره الرحمن می‌خوانیم: «خلق الانسان علمه البیان» یعنی در او قوه نطق قرار داد. گرچه برخی موجودات ممکن است سخن بگویند، ولی اولا محدود است، ثانیاً مترتب بر آموزشی است که به او دادند، نه مبتنی بر تفکر.

خداوند انسان را موجودی اجتماعی خلق کرده است. لازمه در اجتماع بودن این است که با آحاد اجتماع ارتباط برقرار بکند. آنگاه آسان‌ترین، سریع‌ترین و جامع‌ترین روشی که انسان می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار بکند و بتواند از تفکرات آنها استفاده کند و تفکرات خودش را در اختیار آنها قرار بدهد، همین مسئله نطق و گویایی است. قدرت گویایی را خدا در نهاد انسان قرار داده است. این ظرفیت در انسان پا به پای پیشرفت بشر پیشرفت کرده است؛ یعنی انسان هرگز در تعاملاتش از نظر گفتار و نطق عقب نیست. در جامعه ابتدایی کلمات محدود بود ولی در جامعه کنونی فوق تصور است. این حقیقتی است که خداوند به هیچ کدام از موجودات عنایت نکرده است.

این قدرت ذاتی است و اکتسابی نیست. به همین خاطر بچه کوچک می‌تواند حرف بزند، می‌تواند مفاهیم را بفهمد و برایش واژه جعل کند. این همان قدرتی است که خدا در نهاد بشر قرار داده است. امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: در انسان ده خصوصیت وجود دارد که این ده خصوصیت را زبان ظاهر می‌کند. اول اینکه معرّف باطن و درون انسان است. دوم اینکه زبان به دعواها فیصله می‌دهد؛ یعنی زبان باید برای پایان دادن مرافعات باشد. سومین خصیصه این است که زبان پاسخ‌دهنده ابهامات است و به وسیله آن مشکلات حل می‌شود. همچنین حقایق اشیا به واسطه زبان بیان می‌شود. مورد بعد اینکه امرکننده به نیکی‌ها و ارزش‌ها است و نهی‌کننده از زشتی‌ها است.