آسیب‌های تفاسیر سیاسی بدون فهم درست از مفردات
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: از این منظر که نظام دینی برای تدبیر شهروندانش نیازمند تدوین اسناد بالادستی و بنیادین است و این امور نیز نیازمند متنی معتبر از قرآن است، چنین متنی بدون فهم درست و معتبر از جمله در حوزه قواعد مربوط به فهم مفردات به دست نمی‌آید.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 13 مهرماه در نشست علمی «کاربرد قواعد فهم مفردات در برداشت‌های سیاسی از قرآن(آسیب‌ها و راه‌کارها)» در قم گفت: آغاز مواجهه برداشت‌کننده سیاسی با قرآن کریم، از طریق واژگانی است که کلام الهی از ترکیب آنها شکل گرفته و شرط نخست فهم قرآن نیز این است که برداشت‌کننده، از مفاهیم همه مفردات، حتی حروف آن آگاه باشد.
وی افزود: رهایی از این خطاها نیازمند شناخت معتبر از راه کاربست قواعد فهم در عرصه مفردات است و چون فهم قرآن، مبتنی بر روش عرفی و عقلایی است، خاستگاه قواعد مذکور نیز عرف و سیره عقلاست. این قواعد، گستره وسیعی دارند، که بی‌دقتی در مورد آنها موجب ایجاد آسیب‌هایی در برداشت‌های سیاسی شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه سیاسی تصریح کرد: آسیب‌شناسی برداشت‌های سیاسی از منظر قواعد مربوط به فهم مفردات از این جهت دارای اهمیت است که این آسیب‌ها مربوط به اولین گروه از قواعدی هستند که برداشت‌کنندگان سیاسی باید متوجه و ملتزم به آنها باشند، چون، نقطه آغاز رویارویی برداشت‌کنندگان سیاسی با قرآن، همین واژگانی است که ساختار کلام الهی را شکل داده‌اند.
عابدی اظهار کرد: از طرفی «ماده» هر واژه، مفهومی ویژه دارد و «شکل» آن اقتضای معنای خاصی را داراست، لذا شرط نخست فهم هر کلامی، این است که برداشت‌کننده از مفاهیم همه مفردات، حتی حروف آن آگاه باشد. از این رو خطاها، مانع دستیابی مخاطب به مراد الهی از کلام می‌شود.
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر ضرورت پرداختن به این موضوع در زمان حاضر اضافه کرد: اولاً جامعه اسلامی و نظام دینی ما برای تدبیر حیات شهروندانش در عرصه داخلی و بین‌المللی، نیازمند تدوین اسناد بالادستی و بنیادین تا اسناد مربوط به افق و چشم‌انداز و نقشه راه است و همه این تدابیر، خود محتاج در اختیار داشتن متنی معتبر از قرآن در عرصه حیات سیاسی است.
عابدی گفت: چنین متنی بدون فهم قاعده‌مند و معتبر و بدون آسیب از جمله در حوزه قواعد مربوط به فهم مفردات نیست. این دست از تحقیقات از این منظر که سنگ بنای این گروه از اسناد را فراهم می‌کنند برای تدبیر اسلامی و قرآنی جامعه اسلامی بسیار ضرورت دارند. ضمن اینکه بررسی و نقد و اعتبارسنجی توصیه‌هایی با خاستگاه مکاتب دیگر نیز نیازمند ارزیابی و پالایش آنها با متون حاصل از فهم معتبر قرآنی است و از این منظر نیز نیازمند آگاهی از اموری هستیم که این قواعد را در معرض آسیب قرار داده‌اند.
عابدی افزود: برداشت سیاسی از قرآن، سابقه‌ای به درازای تفسیر قرآن دارد و به جهت باور به جامعیت قرآن و فرازمانی بودن آن مخاطبان قرآن در هر عصری عموماً به این برداشت‌ها محتاج و برای تدبیر حیات سیاسی خود ناچار به استفاده از آن بوده‌اند، اما شواهد موجود و دستاوردهای میدانی نویسنده در کتاب آسیب‌شناسی برداشت‌های سیاسی از قرآن نشان می‌دهد که تاکنون به طور خاص آسیب‌شناسی مستقلی در مورد این برداشت‌ها ارائه نشده است و هر چه بوده در میان بحث‌های عمومی تفسیری یا مباحث کلامی و... بوده است.
آسیب بیتوجهی به قاعده تفسیر بر پایه معانی کلماتِ عصر نزول
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به برخی قواعد برداشت سیاسی از قرآن بر مبنای معنای مفردات تصریح کرد: یکی از این قاعده‌ها «تفسیر بر پایه معانی کلمات نزد عرب فصیحِ عصر نزول» است. بیتوجهی به این قاعده همواره موجب ارائه برداشت‌های نادرست از قرآن شده است. مثلا واژه وکیل با «لام» به معنای ولایت‌پذیری و با «علی» به معنای اظهار عجز و اعتماد به غیر است و در قرآن به معنای دوم استفاده شده است و منظور از آن را سپردن و تفویض امور به خدا و تمسک به طاعت او و رضایت بشر به تدبیر خدا(وکیل) دانسته‌اند.
وی اضافه کرد: وکیل گرفتن خداوند به معنای اعتماد بشر به خداست، ولی سخن از رضایت وکیل(خدا) از موکلش(بشر) مطرح نیست. با این همه برخی در بحث از دموکراسی و شوری، وقتی به آیه «و شاوِرهُم فِی الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللّهِ»، می‌رسند، از توکل در آیه، «رضایت خدا از محصول مشورت با مردم» را می‌فهمند و آن را محکم آیه می‌دانند و از آیه برداشت می‌کنند که بعد از مشورت بر خدا توکل کن یعنی حاکم باید ببیند که آیا خدا هم از پیشنهاد مشورت‌دهندگان راضی است یا نه؟ در صورت رضایت خدا به آن عمل کند. این خطا در حالی است که «توکل» در این جا با توجه به معنای لغوی آن، به این معناست که «هنگام تصميم نهايى بايد توكل و اعتماد بر خدا داشته باشيد»، يعنى در عين فراهم نمودن اسباب و وسائل عادى، خود را نیازمند قدرت پروردگار بدانید.
عابدی با بیان اینکه قاعده دیگر «اکتفا به معانی ارتکازی و غفلت از منابع معتبر در شناسایی تمام معانی» است، اظهار کرد: از موارد آسیب‌ها در مورد این قاعده می‌توان به نمونه‌هایی متعدد اشاره کرد که در آنها برداشت‌کننده سیاسی به برداشت ذهنی خود در مورد واژه‌ها بسنده کرده و نتیجه انحصار معنا در مورد اولیه و عدم فحص معانی دیگر، از منابع معتبر ارائه برداشتی بیگانه از معنای مورد نظر قرآن کریم و مراد الهی شده است.
تفسیر سیاسی بدون فهم مفردات ناقص است
وی افزود: منظور از مراجعه به منابع معتبر نیز که راه‌کار عمل به این قاعده است، کتب لغت معتبر، قرآن کریم، روایات، اشعار و متون عربی فصیح و... است. مانند خطا در معنای مُلک و برداشت تغایر حاکمیت با نبوت به جهت عدم استفاده از کتب لغت معتبر. البته قواعد دیگری نیز در این بحث مطرح است و در مجموع این آسیب‌شناسی برداشت‌های سیاسی موجود، می‌تواند مقدمه تدوین گروهی از قواعدی با گرایش سیاسی و دارای کاربرد بیشتر در فهم سیاسی قرآن را فراهم کند که برداشت‌کنندگان سیاسی باید متوجه و ملتزم به آنها باشند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه سیاسی بیان کرد: از این منظر که نظام دینی برای تدبیر شهروندانش نیازمند تدوین اسناد بالادستی و بنیادین است و این امور نیز نیازمند متنی معتبر از قرآن است و چنین متنی بدون فهم قاعده‌مند و معتبر از جمله در حوزه قواعد مربوط به فهم مفردات سامان نمی‌پذیرد، لذا این دست از تحقیقات بخشی از هندسه تدوین این اسناد را فراهم می‌کنند.
انتهای پیام
