عواقب خطرناک جابجایی نهاد تطبیق با انحصار در تفسیر + صوت

به گزارش ایکنا، آیت‎الله ابوالقاسم علیدوست، استاد سطح خارج حوزه علمیه، 11 آذرماه در ادامه مباحث فلسفه تفسیر در فضای مجازی، با اشاره به تعابیر «تطبیق» و «انحصار»، گفت: یکی از مواردی که در تفسیر باید بدان توجه شود، بحث جری و تطبیق از یکسو و بحث انحصار از سوی دیگر است، منظور از نهاد انحصار آن است که در آیات قرآن، وقتی از طالح و صالح اسم به میان می‌آورد، نام نمی‌برد، بلکه معیار و سنجه‌هایی می‌دهد که بتوانیم طالح را از صالح تشخیص دهیم و مراد از تطبیق هم ذکر مصداق برای آیه عام است.

وی با بیان اینکه افرادی که به جری، تطبیق و انحصار توجه نمی‌کنند، دچار اشتباه و گزافه‌گویی می‌شوند و گاهی کسی را تخطئه و تأیید می‌کنند که نباید بکنند، اظهار کرد: یکی از افراد مسلط و توانمند در مباحث مغالطه و جدل، فخر رازی است که به امام المشککین معروف است. وی در ذیل آیه سوم سوره بقره «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» آورده که برخی از شیعیان مراد از غیب را امام منتظر(ع) می‌دانند که موعود قرآن و سنت است و آیه 55 نور «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» و روایت «لو لم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله ذلک اليوم حتي يبعث الله فيه رجلا من ولدي، يواطيء اسمه اسمي، يملاءها عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا» را مؤید به کار رفته از سوی شیعیان می‌آورد؛ فخررازی برای رد این مسئله نمی‌گوید ما حدیث «لو لم یبق و آیه وعدالله» یا امام زمان را نداریم، اما پنجه به آیه انداخته که خدا، معاد، بهشت و جهنم و مهدی منتظر هم غیب است؛ لذا تخصیص مطلق بدون دلیل باطل است؛ یعنی معترض است که چرا برخی شیعیان گفته‌اند مراد از غیب فقط امام است.

عوارض جابجایی تطبیق و انحصار

استاد سطح عالی حوزه علمیه اضافه کرد: اشتباه وی آن است که جای نهاد تطبیق و انحصار را جابجا گرفته است؛ زیرا ما شیعیان هم می‌گوییم تخصیص مطلق بدون دلیل جایز نیست، اما در اینجا تطبیق است و نه تخصیص؛ بله اگر شیعه‌‍‌ای پیدا شود که بگوید غیب در اینجا منحصراً امام مهدی است، ما خود شیعیان هم از او دلیل می‌خواهیم و مسلماً از عالمان شیعه کسی نداریم که این مورد را فقط به مهدی منتظر(عج) منحصر کند.

آیت‌الله علیدوست با بیان اینکه خدا و امام زمان، هم غایب و هم شاهد و مشهود است، تصریح کرد: قیامت و جهنم و بهشت غیب نیست و کسی که چشم لازم را داشته باشد، می‌تواند همین الان هم ببیند، ما دو نوع بهشت و جهنم داریم؛ آنچه غیب است، انسان در بهشت و جهنم است و نه بهشت و جهنم در انسان. البته این اشتباه اختصاص به فرد هم ندارد، حتی کسانی که به این دو نهاد یعنی جری و تطبیق و تمثیل و نهاد انحصار توجه هم دارند، اشتباه می‌کنند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه اضافه کرد: در آیه 33 سوره احزاب «يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» برخی همسران پیامبر را هم مصداق اهل البیت می‌دانند، ولی روایات ما امامان معصوم را مصداق می‌دانند؛ در اینجا برخی از اهل تسنن می‌گویند ما منکر اینکه امامان هم مصداق اهل البیت هستند، نیستیم، اما معتقدیم منحصر در آنها نیست. ابن کثیر از بزرگان آنها و اموی است و با اهل بیت(ع) زاویه دارد و افکار وهابی هم دارد که بعد از پیامبر تعابیر اهل تسنن در مورد این فرد بی‌نظیر است. او در ذیل همین آیه، مفصل بحث کرده و حدود سه صفحه مطلب آورده که آیه در انحصار اهل البیت است و نه مثال و تطبیق.

انحصار آیه برای اهل بیت(ع)

آیت‌الله علیدوست تصریح کرد: البته در این آیه خود نحوه ضمائر همه چیز را عیان و آشکار کرده است. خدا آیه را نازل کرده، نه یک انسان که بگوییم در اینجا حواسش نبوده و ضمائر را اشتباه و جابجا آورده است؛ در این آیه، همه ضمائر مؤنث بوده و ناگهان ضمیر مذکر می‌شود. مثال دیگر در آیه 59 نساء «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، برخی از بزرگان ما از باب تمثیل و مصداق گرفته‌اند مانند صاحب جواهر، اما در طول تاریخ، مفسران ما اصرار دارند که منحصر در معصوم است، زیرا اطاعت مطلق بیان شده است، در حالی که اهل تسنن گفته‌اند هر کسی قدرت را به دست بگیرد، حتی اگر شراب بخورد، مصداق آن است. 

وی تأکید کرد: ظاهر روایات، حصر است؛ یعنی از باب تطبیق نیست؛ بنابراین باید به این دو نهاد در تفسیر آیات توجه و دقت لازم را داشته باشیم وگرنه همانطور که در مثال‌ها بیان شده، حتی برخی بزرگان به اشتباه گرفتار شده‌اند.