افزایش خوداجتهادی در مسائل دینی با رونق رسانه‌های دیجیتال
عبدالمطلب عبدالله با بیان اینکه امروزه استفاده از رسانه‌های دیجیتال به ویژه در میان افراد تحصیل کرده نوعی از خوداجتهادی در مسائل دینی را نیز به وجود آورده است، اظهار کرد: در فضای تعاملاتی که عصر جهانی شدن به وجود آورده است، شاهد هستیم در زمینه اعتقادی، میزان باورهای ماوراءالطبیعی و دنیای آخرتی بسیار بالاتر است و اعتقاد به آخرت در وضعیت مناسبی است.
به گزارش خبرنگار ایکنا، وبینار علمی «دینداری در عصر دیجیتال»، امشب چهارشنبه، ۱۹ آذرماه، با حضور، عبدالمطلب عبدالله، حسین سرافزار، محسن حبیبی و عباس اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و حجت‌الاسلام والمسلمین مهراب صادق‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، برگزار شد. متن سخنان عبدالمطلب عبدالله در ادامه می‌آید:
در زمینه دینداری مجبوریم هم به بعد معرفتی، هم رفتاری و هم معاشرتی صبحت کنیم؛ یعنی آنجایی که دین به عرصه روابط اجتماعی می‌آید و در جامعه ظهور و بروز پیدا می‌کند. یکی از مسائل در سنجش دینداری این است که وقتی درباره این شاخص‌ها مطالعه می‌کنیم، باید ملاک‌های دینداری را در متون دینی، چه قرآن و چه روایات مورد بررسی قرار دهیم، چراکه هدف مطالعه این است که متون دینی ما دینداری را در چه چیزی تعریف می‌کنند.
در مطالعات انجام شده، برخی پنجاه و برخی نیز بیش از این را به عنوان شاخص‌های دینداری ذکر کرده‌اند که برخی جنبه اعتقادی و برخی جنبه رفتاری دارد و این دو در قرآن و روایات عملاً قابل تفکیک نیست. آنچه مطالعات غربی و اسلامی را در این زمینه متفاوت می‌کند، این است که وقتی شاخص‌های دینی در اسلام را بررسی می‌کنیم، به این نتیجه میرسیم که در قرآن، بُعد اعتقاد با رفتار متمایز نشده است. در سوره بقره خداوند می‌فرماید: «الم، ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ ۛ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ، الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ؛ الف، لام، ميم، ر، وحی بودن و حقّانیّت این کتابِ با عظمت هیچ شکی نیست؛ سراسرش برای پرهیزکاران هدایت است، آنان که به غیب ایمان دارند و نماز را بر پا می دارند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند» (بقره / 1 - 3) یعنی اول اعتقاد بعد عمل مورد تأکید قرار گرفته است.
در جلوه بارز این شاخص دینداری، قرآن را که بررسی و از جمله سوره مؤمنون را که نگاه کنیم، خداوند در آیات اول و دوم می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ؛ بی‌تردید مؤمنان رستگار شدند آنان که در نمازشان به ظاهر فروتن و به باطن با حضور قلب‌اند» یا در آیه 33 سوره قاف، وقتی از دیندار صحبت می‌کند، آمده است: «مَنْ خَشِيَ الرَّحْمَٰنَ بِالْغَيْبِ وَجَاءَ بِقَلْبٍ مُنِيبٍ؛ آن کس که از خدای مهربان در باطن ترسید و با قلب خاشع و نالان به درگاه او باز آمد» در اینجا قرآن بعد عاطفی را بحث می‌کند. یا در آیه 19 سوره ذاریات اشاره می‌کند: «وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ؛ و در اموالشان بر فقیر سائل و محروم حقّی منظور می‌داشتند».
آشکارترین آیه‌ای که در قرآن بارها قرائت می‌کنیم، در آیه سوم سوره عصر است که خداوند فرموده است: «إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ؛ مگر آنان که ایمان آورده و نیکوکار شدند و به درستی و راستی و پایداری در دین یکدیگر را سفارش کردند». در اینجا هم ایمان با عمل صالح قرین شده است، لذا قرآن در زمینه شاخص‌های ایمانی به همه ابعاد اشاره می‌کند و در روایات هم به همین شکل است. برای مثال در موسوعه امام علی، شاخص‌های مختلفی را به عنوان ملاک دینداری بیان می‌کند که از جمله آنها معرفت دینی، ترک گناه، عمل صالح، تقوا، وفای به عهد، تعادل در خشم و ... است.
یک دشواری دوم این است که در بررسی دینداری، روش ما باید چه چیزی باشد؟ آیا خود اظهاری فرد ملاک است یا می‌خواهیم با مشاهده بسنجیم یا ارزیابی دیگران را ملاک قرار دهیم؟ در مطالعه‌ای که بنده داشتم، بسیاری از دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع)، به دلیل فروتنی می‌گفتند ما کجا و دینداری کجا، اما در برخی دیگر از دانشگاه‌ها می‌گفتند ما بسیار هم دیندار هستیم؟
بحث دیگر بنده ناظر بر این است که امروزه در فضای اینترنتی و به تعبیری فضای دیجیتال، دینداری تحت تأثیر قرار گرفته است. طبق تحقیقاتی که انجام گرفته بیش از 87 درصد از کاربران اینترنتی اعلام کرده بودند از زمانی که از اینترنت استفاده می‌کنیم، با اطلاعات گسترده‌ای روبه رو می‌شویم که به سطح تفکر ما کمک زیادی کرده است و ما در رابطه با شاخص‌های دین و هویت دینی با مطالب جدیدی آشنا شده‌ایم، لذا اولین تأثیر فضای دیجیتال این بوده که طیف گسترده‌ای از اطلاعات و معلومات را برای کسانی که مایل به کسب اطلاعات در زمینه دینداری هستند، ایجاد کرده است.
البته این می‌تواند تیغ دو لبه باشد؛ یعنی برای عده‌ای ایجاد اطمینان راجع به باورهایشان کرده است و برخی از باورهای آنها تثبیت و از بخش خرافه‌زدایی به میزان بیشتری جدایی پیدا می‌کنند و بخشی از افراد نیز نسبت به معتقدات خود دچار شک و تردید میشوند.
در زمینه ترک محرمات نیز نوع نگرش‌ها در حال تغییر است و مسائلی همانند گوش دادن به موسیقی، داشتن سگ و حضور در مکان‌های مختلط مقداری تغییر پیدا کرده است و گاهی اوقات که نوع رفتار را مورد سؤال قرار دادیم آنها به خوداجتهادی و خودتفسیری از متون دینی پرداختند و الزاماً به قرائت‌های رسمی و فتاوای دینی توجهی نکردند
در آخرین نظر‌سنجی که صورت گرفته است، در رابطه به وضعیت دینداری در ایران به این نکته اشاره کرده‌اند که وقتی مطالعات شاخص‌های دینداری را طی دهه‌های اخیر نگاه می‌کنیم، نمی‌توانیم به راحتی قضاوت کرده و بگوئیم دینداری افزایش یا کاهش پیدا کرده است، اما آنچه مورد اتفاق است این است که سبک دینداری در حال تغییر است و به ویژه در میان جوانان، حرکت به سمت مدرن شدن و تفاوت در سطح تحصیلات، شهر‌نشینی، استفاده از رسانه‌های دیجیتال، نوعی نسبی‌گرایی در فهم مسائل دینی را در پی داشته است.
امروزه استفاده از رسانه‌های دیجیتال به ویژه در میان سطح تحصیل‌کرده، نوعی از خوداجتهادی در مسائل دینی را نیز به وجود آورده است، لذا در فضای تعاملاتی که عصر جهانی شدن به وجود آورده است، شاهد هستیم در زمینه اعتقادی، میزان باورهای ماوراءالطبیعی و دنیای آخرتی بسیار بالاتر است، لذا اکنون اعتقاد به آخرت در وضعیت مناسبی است. حتی در زمینه مناسک دینی همانند نماز در دهه‌های اخیر شاهد تغییر در مناسک عبادی یا تکالیف هستیم.
جالب است که از جهت اعتقادات دینی، وضع بسیار خوب شده تا جایی‌که علقه و عواطف مذهبی در میان مردم، خود را در وضعیت خوبی نشان می‌دهد؛ به ویژه در زمانی که پیامبر اکرم(ص) مورد توهین قرار گرفت بسیاری از جوانان و آحاد جامعه، عِرق دینی خود را به خوبی نشان دادند. در زمینه ترک محرمات نیز نوع نگرش‌ها در حال تغییر است و مسائلی همانند گوش دادن به موسیقی، داشتن سگ و حضور در مکان‌های مختلط مقداری تغییر پیدا کرده است و گاهی اوقات که نوع رفتار را مورد سؤال قرار دادیم آنها به خوداجتهادی و خودتفسیری از متون دینی پرداختند و الزاماً به قرائت‌های رسمی و فتاوای دینی توجهی نکردند.
نکته دیگری که باید در پایان اشاره کنم، این است که وقتی می‌خواهیم در مورد شاخص‌های دینداری صحبت کنیم با یک سازه واحد و مفهوم مختصر مواجه نیستیم، بلکه دینداری یک مفهوم بسیار پیچیده است و امروزه مطالعات جامعه شناختی به این واقعیت پی برده، لذا جامعهشناسان در حال بررسی شاخص‌های دینی به صورت جزیی هستند.
انتهای پیام
