خود را با چه کسانی مقایسه کنیم

به گزارش ایکنا، جلسه درس اخلاق آیت‌الله محمدباقر تحریری، از اساتید برجسته اخلاق و تولیت مدرسه علمیه مروی، با محوریت مواعظ اخلاقی امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب، روز گذشته، 28 آذر‌ماه برگزار شد. در ادامه مشروح سخنان این استاد اخلاق را می‌خوانید؛

امام صادق(ع) در فرمایش خود ما را در زندگی دنیایی، در جهت کسب مال و به دست آوردن اموری که اداره زندگی انسان به حسب ظاهر بر آن منوط است، توجه می‌دهد و ما نیز به صورت فطری برای رفع نیازهای خود فعالیت داریم تا اموالی را کسب کنیم که نیاز زندگی مادی ما را فراهم کند. امام(ع) فرمود توجه کنید که در این رابطه‌ها، اهداف اساسی و نهایی زندگانی مادی را فراهم نکنیم. تمایلات انسان گوناگون است و تمایلات دنیایی یک حد و مرز خاصی را نمی‌شناسد. از این جهت، آنچه را که خدای متعال در اختیار ما قرار داده، برای رسیدن به آن کمال واقعی است. لذا در آیات مختلف نیز فرمود زمین را برای شما آفرید و اینکه زمین را در تسخیر ما قرار داده که ما هرگونه تصرفی که بخواهیم و درک ما به آن می‌رسد داشته باشیم، اما قوای علمی و عملی ما محدود است و اینطور نیست که به هر آنچه می‌خواهیم، به صورت بی‌نهایت دسترسی پیدا کنیم.

ارتباط روحی انسان با اعمالش پس از مرگ هم برقرار است

برخلاف آخرت که در بهشت یک وضع دیگری برقرار است، در این دنیا نیاز به تلاش، فعالیت علمی و شغلی و به کار بستن قوای جسمانی وجود دارد. از طرفی هم اینطور نیست که آنچه در اینجا تلاش کنیم، بماند و قهراً رد و بدل می‌شود و انسان در این تبادل‌ها می‌تواند نتایج ثابت و خوبی داشته باشد. البته یکسری نتایج نامطلوب هم می‌توانیم داشته باشیم. همین اموالی که انسان برای رفع نیازهای مادی‌اش رفع می‌کند، اگر با صبغه ظلم و تعدی و تجاوز به حقوق دیگران باشد و این تجاوز هم ادامه داشته باشد و انسان از آن دست برندارد، اگرچه انسان با مرگش این ارتباطش قطع می‌شود، اما ارتباط واقعی با آن جنبه منفی روحی‌اش باقی می‌ماند و تجاوزگر محشور می‌شود، چون ظلم کرده و ظالم شده است. ظالم یعنی این ظلم در این وجود نهادینه شده است و با صفت ظالم در عالم برزخ و قیامت ظهور و بروز می‌کند.

در مقابل، وقتی انسان در مسیر عدل قرار می‌گیرد، این انسان عادل و متقی می‌شود و اگر این حالت ادامه یابد یک خصلتی را برای ذات انسان ایجاد می‌کند. عدل یعنی مراعات همه ضوابطی که خداوند برای ما مقرر کرده است، آن هم در اموالی که کسب می‌کنیم و مخارجی که نسبت به اموال خود داریم. در هنگام قیامت، روابط این عالم به هم می‌خورد و آیاتی هم در این زمینه داریم. اما این رابطه برقرار است و انسان از آن زمینی که درست استفاده کرده، ارث خوب می‌برد. قرآن کریم در سوره مبارکه زمر این معارف را برای ما بیان می‌فرماید. فرمود خزنه بهشت به بهشتیان سلام می‌دهند که شما پاکیزه هستید، پس به صورت همیشگی وارد بهشت شوید، وقتی اینها وارد بهشت می‌شوند، ستایش خدا را می‌کنند؛ یعنی تو مستحق همه کمالات هستی و چون در جهت بهره‌وری خوب قرار گرفته، این نعمت‌ها برای او ظهور می‌کند و متنعم می‌شود.

قرآن از قول بهشتیان می‌فرماید خدا زمین را برای ما به ارث گذاشت که از بهشت هرچه می‌خواهیم، بهره ببریم. در آن عالم تحول پیدا شده و این زمین نیز دگرگون شده است، اما آن رابطه برقرار است. یک زمین چند دست در اینجا گشته است و یک دست که می‌چرخد، ظالمانه و یک دست دیگر که می‌چرخد عادلانه است. این یک زمین دو رابطه را با انسان برقرار می‌کند؛ یک رابطه ظالمانه است که انسان چطور ظلم می‌کند و یک رابطه عادلانه است و در ادامه دارد که اجر عاملین، پاداش خوبی است.

محور امور باید خداوند باشد

لذا امام صادق(ع) فرمود سعی کنیم که مال خود را ضایع نکنیم و هرچه تحت تصرف ما قرار می‌گیرد یا تحت تصرف دیگران قرار می‌گیرد، مال انسان است و اگر با یک تجارت حرام، این را تحت تصرف دیگران قرار دهیم، مسئولیتش بر عهده انسان است. بنابراین خیلی باید توجه داشته باشیم. ما مجموعه‌ای از روابط حقوقی در اینجا داریم، اما این روابط، تأثیرات حقیقی در وجود ما می‌گذارد، لذا باید مبنای زندگی دنیایی را آن‌طور که خدای متعال برای انسان خواسته، بر آن قرار دهیم. انسان یکسری تمایلات دارد و نسبت به مال نیز محبت دارد و لذت هم دارد و انسان دوست دارد که معامله‌های بهتری را داشته باشد.

اما باید توجه کنیم که این محبت در مسیر محبت خدا باشد. این محبت نسبت به مال باید تحت محبت خدا باشد. انسان به فرزند محبت دارد و انسان با مال و فرزندش زیر و رو می‌شود که اینها مایه امتحان است. لذا خدا باید محور عمل برای انسان مومن باشد. در همین انقلاب، بسیاری از افراد را داشتیم که امتحان خوبی پس دادند و افرادی بودند که وقتی فرزندشان از مسیر انقلاب خارج شد، خودشان با او برخورد کردند. از جمله مرحوم آیت‌الله محمدی گیلانی که در دستگاه قضایی بود و فرزندش ناخلف از آب درآمد. لذا انسان امتحان می‌شود و همین ارتباطات با انسان می‌ماند.

روز قیامت اینچنین است که مال و فرزندان نفعی ندارند، مگر اینکه کسی با قلب سلیم بیاید. رابطه وجود دارد و اگر رابطه خوب بود، تا این فرزند کار خوب می‌کند، انسان هم که از دنیا برود، در پرونده پدر، این رابطه حفظ می‌شود. فرمودند پرونده اعمال انسان بسته می‌شود، مگر مالی که وقف کرده و فرزند صالحی که تربیت کرده است؛ این قبیل امور ماندگار است.

تأثیر ارتباط‌های انسان در زندگی اخروی

ارتباط‌های انسان در زندگی او تأثیرگذار است، لذا فرمودند انسان مبنا را بر گذراندن نیازها از راه صحیح و مشروع قرار دهد و اهل قناعت باشد. انسان نباید در این زمینه‌ها به بالاتر از خود نگاه کند و فقط به آنچه در دستش است، نگاه کند. هرکسی نیازها و شئونی دارد. فرمودند در زندگی دنیا به خودت توجه کن، اما در امور معنوی به بالاتر توجه کن، اما شیطان برعکس را جلوه می‌دهد و گاهی انسان خود را به رخ دیگری می‌کشد.