بر مدار علم / از دیدار صمیمی طلاب با مدیر حوزه علمیه تا برگزاری کنگره سیدمرتضی
در هفته‌ای که گذشت شاهد برنامه‌های مختلفی در حوزه علمیه بودیم، اما از این بین، دو رویداد قابل توجه‌تر بود. نخست دیدار صمیمی طلاب و نمایندگان آنها با آیت‌الله اعرافی و دیگری برگزاری کنگره بین‌المللی سیدمرتضی علم‌الهدی بود.
به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت رویدادهای حوزه علمیه اعم از دروس خارج فقه و تفسیر و همچنین همایش‌ها به‌مانند گذشته برگزار شد، در ادامه مشروح این اخبار از نظر می‌گذرد. برای مشاهده متن کامل اخبار بر روی تیتر خبرها کلیک کنید؛
دیدار صمیمی طلاب با مدیر حوزه علمیه
در این دیدار که شامگاه شنبه، دوم اسفندماه برگزار شد، دغدغه‌های متعدد طلاب در زمینه‌های مختلف از وضعیت بغرنج معیشتی تا زمینه‌های فرهنگی و علمی همچون لزوم تقویت کرسی‌های آزاداندیشی درباره حجاب، ولایت فقیه و تا موضوعات کلان مانند لزوم احیای موقوفات حوزه علمیه و بیرون آمدن از انفعال درباره علوم انسانی اسلامی مطرح شد.
در ادامه آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، به ایراد سخن پرداخت و گفت: نقدها را با جان و دل و اشتیاق می‌پذیریم و عمل می‌کنیم. در این چهار سال برای اجرای ۲۰۰ طرح بزرگ فعالیت صورت گرفت، ولی هیچ بودجه و نیرویی به حوزه افزوده نشد، بلکه تعدیل هم داشتیم.
وی با اشاره به نتایج طرح آمایش حوزه، تصریح کرد: در این طرح ۲۰۰ کارکرد برای حوزه تعریف شده که ۵۰ مورد اولویت دارند؛ برای اینها اطلاعات کافی و جامع از نهادهای مختلف جمع شده و می‌توانیم بگوییم آموزش و پرورش، قوه قضائیه در ۱۵ سال آینده چه نیازهایی دارند و حوزه چه خدماتی می‌تواند برای آنها داشته باشد در این راستا ۱۶ رشته با ۴۰۰ گرایش مقطع درسی با اشراف ۶۰۰ استاد طراحی و تدوین شد. همچنین دفتر فقه معاصر ایجاد شده و تعدادی دروس خارج با موضوعات جدید داریم.
وی ضمن تبریک ماه رجب و تأکید بر لزوم بهره‌مندی از فضائل و مواهب این ماه، گفت: ماه رجب ماه دعا، رازونیاز و بهره‌مندی از مواهب الهی است. اگر انسان از درون‌مایه اخلاق و معرفت و غنای روحی تهی شد داستانش همانند حمار و کلب است که در قرآن به آن اشاره شده است، از جمله در آیه شریفه «مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا کَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ کَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ»(جمعه/۵) بر این مسئله تأکید و برخی علمای یهود مصداق آن شمرده شده‌اند.
وی با اشاره به فرازی از دعای روزانه ماه رجب «يا مَنْ يَمْلِکُ حَوآئِجَ السَّآئِلينَ و يَعْلَمُ ضَميرَ الصَّامِتينَ، لِکُلِّ مَسْئَلَةٍ مِنْکَ، افزود: خداوند چنین ویژگی به تعبیر امام سجاد(ع) دارد؛ لذا اگر بخواهیم به کسی اعتماد کرده و به او پناه ببریم سه شرط دارد؛ قادریت، عالمیت و رحیمیت؛ امام زین‌العابدین دروازه‌های ماه رجب را به این ویژگی‌ها به روی ما باز کرده است. خدا همه دنیای درون ما را حتی اگر لب به سخن نگشاییم می‌داند و بر همه چیز قادر و دارای مهربانی مطلق است و چنین خدایی دروازه رجب و سحرگاه و مناجات را بر روی ما گشوده است؛ لذا باید کاری کنیم که طلاب با سحر و مناجات سحرگاهان انس بگیرند، زیرا اشک نیمه شب و انس با خدا و دل مشتاق لقاءالهی جزء ممیزات اصلی طلبگی است.
سیدمرتضی؛ عامل ورود فقه به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی
مراسم رونمایی از آثار کنگره بین‌المللی سیدمرتضی، هفتم اسفندماه با قرائت پیام رهبر معظم انقلاب، همچنین پیام آیت‌الله العظمی جوادی آملی، با حضور آیت‌الله محمدی ری‌شهری، تولیت آستان حضرت عبدالعظیم(ع)، آیت‌الله استادی، استاد حوزه علمیه، حجت‌الاسلام مروی، تولیت آستان قدس رضوی و سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مؤسسه دارالحدیث برگزار شد.
بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران کنگره بزرگداشت سیدمرتضی علم‌الهدی که ۲۵ آبان ۹۴ برگزار شده بود، در محل این همایش در قم و از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی قرائت شد. در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی طی سخنانی گفت: از حضرات آیات ری‌شهری و استادی که در پیش‌برد این فعالیت چندساله و اجرای کنگره، اهتمام ستودنی داشتند، تشکر و از حضور ریاست دفتر رهبر معظم انقلاب و همکاری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در چاپ این آثار گرانسنگ قدردانی می‌کنم.
تولیت آستان مقدس امام رضا(ع) از پیام آیت‌الله العظمی صافی، که در پیش‌کنگره‌ها، قرائت شد، همچنین پیام آیت‌الله العظمی جوادی آملی به اختتامیه کنگره قدردانی کرد و افزود: امام علی(ع) فرمودند: اَلْعِلْمُ اَصْلُ كُلِّ خَيْرٍ، اَلْجَهْلُ اَصْلُ كُلِّ شَرٍّ؛ براساس این روایت، ریشه ناهنجاری‌ها و بدی‌های امروز بشر، ناشی از نظام جاهلیت مدرن است و اگر بخواهد خوبی‌ها و فضیلت‌ها حاکم شود، راهی جز پیاده کردن علوم نورانی و حیاتبخش اهل بیت(ع) وجود ندارد. عالمان دینی ما وارثان چنین علمی هستند. تکریم شاگردان ممتاز و تراز اول و تأکید بر نشر اندیشه‌ها و آثار ایشان در این راستا حائز اهمیت است؛ جامعیت سیدمرتضی به عنوان فقیه، متکلم و اصولی حائز اهمیت است؛ نجاشی که هم‌درس او بوده می‌نویسد: سید، علومی را فرا گرفت که هیچکس در زمان وی به پای او نمی‌رسید.
آیت‌الله رضا استادی نیز طی سخنانی گفت: فعالیت بسیار سنگین پنج‌ساله با زحمات حدود چهل نفر برای این رویداد صورت گرفته است. بیش از صد کتاب و رساله در چهل جلد، گنجانده شده و تمام نسخه‌ها از داخل و خارج از کشور، جمع‌آوری و بازبینی شده است. بیش از ۱۵۰ مقاله به همایش ارسال شد که در بیست جلد منتشر و در مجموع شصت جلد اثر برای این کنگره تألیف شده است.
استادی با بیان اینکه این مسئله مغفول مانده است که ما از ابتدای غیبت چه چیزی داشتیم و علما چه تلاشی کردند؟ تصریح کرد: در ابتدای دوره غیبت کبری، شفاهیات فراوان و مکتوبات متفرقی داشتیم که خیلی در معرض آسیب بود، چند نفر از علما به این آسیب‌پذیری توجه کردند. کلینی، صدوق، برادر و پدرش، سیدمرتضی، سیدرضی و شیخ طوسی به فکر تدوین شفاهیات و اصول متفرق مکتوب پرداختند. البته این افراد محقق بودند، نه اینکه صرفاً بخواهند این روایات و موضوعات را جمع کرده باشند.
همچنین آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی در پیامی تصویری به این کنگره تأکید کرد: محقق طوسی وقتی نام سیدمرتضی را در درس می‌برد، می‌گفت: سیدمرتضی «صلوات الله علیه» و برای رفع اعجاب شاگردان می‌گفت که خداوند در آیه ۵۶ سوره احزاب نسبت به پیامبر تصلیه ویژه دارد و فرموده «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا»، در آیه ۴۳ همین سوره فرمود: هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا؛ خدا بر شما مؤمنین صلوات می‌فرستد و فرشتگان هم همینطور.
مفسر قرآن کریم با بیان اینکه سیدمرتضی، فخر محققان بود، افزود: مرحوم صاحب جواهر که خود از فحول فقهی است، نام علما را به مناسباتی یاد کرده ولی در شأن خواجه طوسی می‌گوید او سلطان المحققین است، حال وقتی خواجه کسی است که بزرگوار فقهی ما صاحب جواهر از او به عنوان سلطان محققین یاد کرده، همین خواجه در بردن نام سیدمرتضی از تعبیر صلوات الله استفاده می‌کند.
در خاتمه این مراسم، آثار کنگره با حضور شخصیت‌های نامبرده رونمایی شد، همچنین این آثار از جمله نسخ خطی برخی آثار سیدمرتضی هم در قالب نمایشگاهی در حاشیه کنگره به نمایش درآمده بود.
حجت‌الاسلام دیانی سرپرست جامعةالزهرا(س) شد
با پذیرش استعفای حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود مدنی، مدیر جامعةالزهرا(س)، طی مراسمی حجت‌الاسلام والمسلمین احمد دیانی، عضو هیئت امنای جامعه الزهرا(س) ، ۵ اسفندماه، به عنوان سرپرست این نهاد حوزوی معرفی می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود، در سال ۱۴۰۰ رئیس جدیدی برای این نهاد حوزوی معرفی شود.
دروس تفسیر
روحانیت و حوزه نباید از مردم فاصله بگیرند
آیت‌الله محسن فقیهی، استاد سطح خارج حوزه علمیه، ششم اسفندماه در ادامه تفسیر سوره مبارکه بقره به آیه ۱۲۹ «رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ»، اشاره کرد و گفت: در این آیه، ابراهیم(ع) از خداوند می‌خواهد که در ذریه او رسولی قرار دهد تا آیات خدا را بر مر دم بخواند و آنها را تزکیه و تعلیم دهد. براساس این آیه، هر امتی که دارای نظم و نظامی می‌شود، نیاز به این دارد که در یک مرکز عمومی مراسم دینی و عبادی خود را انجام دهد که به این وسیله مردم برای انجام آن عبادت به آن جایگاه وارد و اجتماع شوند و مشکلات اجتماعی آنها مطرح و تصمیم‌گیری در آنجا انجام شود.
استاد سطح خارج حوزه با بیان اینکه مسجد برای سیاست و عبادت و رفع نیازهای مردم از جایگاه والا در اسلام برخوردار است، تصریح کرد: مسیر تعلیم و تزکیه مردم از مسجد شروع می‌شود، بنابراین خداوند رسولانی را فرستاد تا آنها بتوانند در مسجد به مفهوم عام هدایت مردم بر عهده بگیرند، بنابراین وجود افرادی که صلاحیت هدایت مردم را دارند و مکانی که این کار از آن پایگاه شروع شود، جزء ضروریات است.
آیت‌الله فقیهی اظهار کرد: یکی از مهمترین موضوعاتی که برای نظام اسلامی لازم است، وجود پایگاه‌های عبادی و سیاسی؛ یعنی مساجد و راهنمایان صالحان و استمرار مسیر ایشان است، مسیری که با احیای کعبه از سوی حضرت ابراهیم(ع) و با کمک اسماعیل(ع) وارد نقطه عطف خود شد.
قبولی اعمال انسان در گرو قبولی نماز است
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، ۵ اسفندماه در ادامه مباحث تفسیری سوره نور با اشاره به تسبیح همه موجودات عالم برای خداوند، گفت: علامه طباطبایی مراد از صلات در آیه شریفه ۴۱ نور «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ» را دعا فرموده است، اما شاید به معنای گفت‌وگوی خاص با خدا در برابر تنزیه و تسبیح عام برای خداوند است؛ یعنی همه موجودات فرصت خاصی برای مناجات با خدا دارند که برای انسان در قالب نماز متجلی است.
وی اضافه کرد: نمازهای انسان هم در قالب نمازهای واجب و نوافل راتبه یعنی نافله صبح، ظهر و عصر و مغرب و عشاء وضع شده است، گرچه به صورت کلی «الصلوة قربان کل تقی» است و انسان هر وقت بخواهد می‌تواند دو رکعت به جا بیاورد و تقرب الی الله است. نمازهای نافله هیچکدام ثواب نماز واجب را ندارند، زیرا فرصت خیلی خاص‌تر است.
استاد سطح خارج حوزه علمیه اظهار کرد: اینکه در روایت فرموده صلات عمود و ستون دین است، اهمیت و جایگاه نماز را در مجموعه ارتباط ما با خدا نشان می‌دهد؛ به همین دلیل فرمودند که «ان قبلت قبل ما سواها و ان ردت رد ما سواها» یا در جای دیگری فرمودند که اگر کسی نماز را سبک بشمارد، از ما نیست؛ بنابراین فرورفتن در غفلت و گمراهی و در نهایت کفر از کم توجهی به نماز است.
آیت‌الله هادوی تهرانی ادامه داد: سالکان و عارفان واقعی گفته‌اند که اگر می‌خواهید به جایی برسید، از نماز می‌رسید؛ البته چون متأسفانه برای انسان عادت می‌شود، توجه انسان به آن کم می‌شود، به همین دلیل قبل از نماز به برخی نکات توجه کنیم؛ روایت فرموده که اگر شما اذان و اقامه بگویید، دو صف ملائکه پشت سر شما صف می‌کشند و اگر اقامه بگویید یک صف، فتوای ما این است که اقامه واجب است، ولی اگر کسی آن را بدون عذر ترک کند، فعل حرام انجام داده، هرچند نمازش باطل نیست.
تجربه حضور در بهشت برزخی در همین دنیا
جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، ۴ اسفندماه، در مدرسه فیضیه حوزه علمیه قم برگزار شد. وی در این جلسه به تفسیر ۳۵ سوره «بقره» پرداخت و بیان کرد: چنانکه در آیات گذشته بیان کردیم، گرچه آدم در اینجا آدم شخصی است، اما شخصیت جناب آدم مورد توجه است؛ لذا منافات ندارد که به لحاظ اسمی خطاب آیه خطاب خاص باشد، ولی به لحاظ حقیقی و وصفی خطاب عام باشد. نکته بسیار مهم تربیتی که از آیه استفاده می‌شود، این است که در این خطاب و گفتمان، هم جناب آدم مورد خطاب است و هم همسر او. خطابی هم که اینجاست امر به سکونت است. می‌شود استفاده کرد حیات جمعی آدم، انسان، همسر و زندگی خانوادگی برای آرامش و آسایش است.
وی افزود: حرف الف و لام «الجنه» الف و لام استغراق و جنس نیست، بلکه مراد از آن جنت معهود است. پس نه باغی از باغ‌های دنیا است و نه بهشتی که بهشت برین است؛ چون اگر آن جنت باشد آن جنت نتیجه اعمال است و هنوز سکنایی صورت نگرفته است، هنوز نتیجه‌ای از نتایج اعمال نیامده است تا صحبت آن جنت باشد. در آن جنت دیگر خروج معنا ندارد. کسانی که وارد بهشت شوند دیگر هیچ‌گونه خروجی برایشان متصور نیست. پس در اینجا مراد از جنت بهشت آخرت نیست بلکه ممکن است مراد از این جنت جنت برزخی باشد. ممکن است جنت برزخی برای قلیلی از عباد تصور و تحقق داشته باشد. گرچه بهشت برین و ورود به برزخ بعد از عالم مرگ متصور است، اما برای قلیلی از افراد شاید در همین دنیا جنت برزخی اتفاق بیفتد. پس این جنت جنت بهشت برین است.
نشست‌های علمی
قدرت‌طلبان نقد را بر نمی‌تابند / تحلیل عوامل پایداری و سقوط یک سیستم
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا پروازی، استاد حوزه علیمه، شامگاه چهارشنبه، ششم اسفندماه، در نشست علمی «امام علی(ع) و عوامل پایداری حکومت» در مؤسسه فهیم، با اشاره به روایت «اِعمَل لِدُنیاکَ کَاَنَّکَ تَعیشُ اَبَدًا وَ اعمَل لِآخِرَتِکَ کَاَنَّکَ تَموتُ غَدًا»، گفت: مرحوم مطهری این روایت را در بحث سیستم‌سازی در برخی آثار مورد استفاده قرار داده که با بحث بنده هم مرتبط است.
وی افزود: هر پدیده‌ای که در عالم در انتظار مرگ و مسبوق به عدم است، در انتظار چرخه حیات است که می‌تواند پدیده حقیقی یا اعتباری باشد، حقیقی مانند حکومت و اعتباری مانند یک فرهنگ و اجتماع. آنچه در گذشته نبود و الان هست و در آینده معدوم خواهد شد، نامش پدیده است و این پدیده دارای چرخه حیات است، به این معناکه بعد از دوره‌ای به پایان کار خود می‌رسد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا پروازی تصریح کرد: پدیدآورندگان، دوستداران و حامیان آن پدیده طبیعی است که علاقه دارند عمر این پدیده طولانی، زیاد و پایدار باشد و برای اینکه این مسئله رخ دهد، ارکانی نیاز دارد؛ اولین مورد نهضت تکون است، مثلاً پیامبر دینی را بر پشتوانه وحی می‌آورند و از مجموعه دارایی‌های برای تحکیم و ترویج آن استفاده می‌کنند یا حضرت ابراهیم برای تشکیل حکومت از خدا امنیت، اقتصاد و جغرافیا درخواست دارد. آیه ۳۷ ابراهیم «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْکُرُونَ».
پروازی تصریح کرد: دومین رکن برای طولانی شدن چرخه حیات یک پدیده نهضت فربه‌سازی یا ترجمه است؛ بهره‌مند شدن از دارایی دیگران برای تکمیل پدیده‌ای که تکون خود را گذرانده است؛ این کار در فرهنگ دینی ما از نیمه دوم قرن اول شروع شده است؛ این مسئله در حکومت هم صادق است؛ یعنی اگر یک پدیده بنای ماندگاری دارد باید از دارایی‌های دیگران هم سود ببرد. شاید احکام امضایی در این زمره باشد؛ یعنی نباید در برابر داشته‌های بشر موضع انکاری و نفی داشته باشیم.
نیاز انسان به دین از منظر علامه مصباح
محمد محمدرضایی، استاد دانشگاه تهران، شامگاه چهارشنبه، ششم اسنفدماه، در نشست علمی «نیاز بشر به دین از منظر علامه مصباح»، گفت: علامه طباطبایی و ابن‌سینا معتقدند که انسان به این جهت به دین نیاز دارد که زندگی اجتماعی دارد؛ این نوع زندگی نیاز به قانون دارد و چون خود بشر نمی‌تواند با وضع قوانین، سعادتش را تأمین کند، بنابراین خدا از طریق دین و انبیاء این مسئله را محقق می‌کند.
وی با بیان اینکه انسان زندگی دوساحتی دارد، افزود: انسان بعد از دنیا وارد زندگی جاودانه آخرت می‌شود و هر عمل و تفکر انسان در دنیا در زندگی جاودانه او اثر خواهد گذاشت؛ بنابراین باید شناخت کافی از کارها و موجودات مؤثر بر خود داشته باشیم که این شناخت از عهده عقل و دانش بشری بر نمی‌آید. از طرف دیگر خداوند حکیم است و حکیم کار لغو نمی‌کند؛ بنابراین ممکن نیست خدا کسی را به دنیا بیاورد، ولی او را یله و رها کند. درست مانند میزبانی که کسی را به مهمانی دعوت می‌کند، ولی به او آدرس نمی‌دهد. البته ممکن است کسی آدرس را داشته باشد، ولی در مهمانی شرکت نکند.
وی با بیان اینکه عقل و دانش بشر برای سعادت انسان کافی نیست، تصریح کرد: وجود این همه اختلافات حقوقی، اجتماعی، سیاسی و ... نشانه نقص بشر است و بشر با اینکه در علوم طبیعی رشد و پیشرفت زیادی کرده است، ولی مجهولات زیادی برای او وجود دارد و گاهی هر چند وقت یکبار قوانینش عوض می‌شود؛ در حوزه اخلاق و معیارهای اخلاقی هم تشتت آرای زیادی وجود دارد؛ برخی ملاک خوبی را قدرت و سود مادی و برخی دستورات الهی و برخی عرف جامعه می‌دانند و این همه اختلافات بیانگر نارسایی عقل بشر است.
لوازم دوری از تفسیر به رأی در مراجعه به آیات 
دهمین نشست تخصصی «کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی» با موضوع «گستره و قلمرو کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی» عصر چهارشنبه، ششم بهمن‌ماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد و رئیس مرکز تحقیقات علوم انسانی ـ اسلامی صدرا از سوی مرکز مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم سازمان قرآنی دانشگاهیان جهاددانشگاهی برگزار شد.
وی در این نشست بیان کرد: بحث بنده نسبت علم با قرآن و قلمرو کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی است. لازم است ابتدا مقدماتی در این زمینه بیان کرده و سپس عرایضم را به سمت بحث اصلی جلو ببرم. مطلب اصلی اینکه قرآن، کتابی برای هدایت و دستگیری انسان است. در آیه ۱۸۵ سوره مبارکه بقره آمده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ» قرآن، کتابی علمی نیست که صرفاً علوم را به ما آموزش دهد یا تاریخ و کتاب داستان یا فلسفه نیست که صرفاً تاریخ یا داستان یا هستی‌شناسی برای ما تعریف کند. اگر هم قرآن وارد مباحث علمی، تاریخی و قصه گفتن می‌شود، صرفاً به خاطر هدایت انسان است تا انسان را از تاریکی وارد نور کند. در قرآن کریم در همین زمینه آمده است: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»(البقره/۲۵۷)
حجت‌الاسلام غلامی افزود: مطلب دیگر این است که قرآن صرفاً برای تلاوت نیست، بلکه برای تفکر و تعمق و عمل کردن است. اینکه برخی به استناد این روایت که فرموده «إِنَّمَا یَعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِه» نتیجه می‌گیرند که ما مردم عادی کاری غیر از تلاوت قرآن نداریم و تأمل و تدبر در آیات قرآن کاری ما نیست، بلکه کار پیامبر و ائمه است، حرف نادرستی است. این از حکمت الهی به دور است که خداوند امکان دسترسی به فهم قرآن را فراهم نکند. از سوی دیگر این همه تأکید در مورد تفکر و تأمل در قرآن از باب چیست؟ اینکه فرموده است «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا»(نساء/ ۸۲) چنین آیاتی از چه باب است؟ لذا نمی‌توان تصور کرد که قرآن از یک طرف خود را کتاب هدایت معرفی کرده اما از سوی دیگر امکان تأمل در آیات خود را از انسان‌ها فراهم نکند.
لقاح مصنوعی باعث تولید نسل میلیونی بدون نَسَب خواهد شد
آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ششم اسفندماه در نشست علمی «تلقیح مصنوعی» در این مرکز با بیان اینکه در بخش فقه پزشکی و فقه‌های مضاف در این مرکز، فعالیت‌های کم‌نظیری صورت گرفته است، گفت: ایجاد گرایشات و رشته‌های فقهی مضاف از تحولات بزرگ در حوزه است و تصور نمی‌کنیم مسئله‌ای در پزشکی داشته باشیم و از حوزه سؤال شده باشد و پاسخ نداده باشیم، بلکه حتی این مسائل تحقیق هم شده است.
آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان اینکه حتی علمای گذشته ما هم به سؤالات فقهی پزشکی پاسخ داده‌اند، اضافه کرد: ما از فتاوای فقهی والدمان در موضوعات پزشکی کتاب چاپ کرده‌ایم؛ بنابراین تحقیقی که حوزه‌های شیعه در این عرصه‌ها دارند، با هیچکدام از مذاهب دیگر قابل قیاس نیست؛ این مسئله مدعا هم نیست و حقیقت دارد؛ مثلاً تحقیقات صورت گرفته در بحث تغییر جنسیت، شبیه‌سازی و تلقیح مصنوعی کم‌نظیر است و غنای فقه شیعه بسیار پیش‌تر از حوزه اهل تسنن است.
وی با بیان اینکه آیات و روایات فقه پزشکی در این مرکز کار شده است، بیان کرد: بحث تلقیح مصنوعی را در سال ۱۳۸۴ در مکاسب محرمه و در بیع منی مطرح کردیم و در سال ۱۳۸۹ کتاب آن به چاپ رسید. بنده اگر بخواهم مجدداً تلقیح مصنوعی را بحث کنم، ابتدا قواعد اصولی بعد فقهی و سپس ادله را بحث خواهیم کرد.
استاد حوزه علمیه با طرح این سؤال که آیا در نکاح، مسئله دماء فروج احتیاط واجب است یا خیر؟ افزود: در اینجا بعد از فحص در کلمات فقها، به دو قول رسیدم؛ برخی به وجوب احتیاط و برخی به رجحان آن قول داده‌اند؛ در تلقیح مصنوعی هم هر جا شک کردیم جایز است یا نیست، باید سراغ وجوب احتیاط برویم؛ البته اجماعی در مسئله میان فقها نیست و بلکه احتیاط، رجحان مؤکد دارد.
عدم استفاده معصومین(ع) از علم لدنی در تشکیل دولت
نعمت‌الله صفری فروشانی، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص)، شامگاه سه‌شنبه پنجم اسفندماه در نشست علمی «ساختار دولت علوی؛ عرفی یا دینی» که در مؤسسه فهیم برگزار شد، گفت: یکی از نقاط عطف در تاریخ اسلام مواجهه با تشکیلات تمدنی ساسانیان و روم در دوره‌ای است که پیامبر در مدینه حکومت تشکیل داده بود؛ در این دوره حتی مساجد هم به شکل چهار دیواری ساده که سقف آن با لیف خرما ساخته شده بود وجود داشت.
وی افزود: در این شرایط پیامبر سکه جدید ضرب نکردند و با همان درهم ایرانی و دینار رومی معاملات آن دوره انجام می‌شد؛ ایشان احساس نیاز به تغییر سکه‌ها ندیدند و از علم الهی خود هم برای تغییر آن استفاده نکردند، حتی در مظاهر ساده‌تر تمدنی و در ایجاد حمام و سرویس‌های بهداشتی با فراوانی آن مواجه نیستیم با اینکه در گزارش‌های تاریخی مطالبی در این زمینه نقل شده است.
صفری فروشانی با بیان اینکه نقطه دوم عطف تمدن در تاریخ اسلام در زمان خلیفه دوم است، تصریح کرد: در این دوره مسلمین مناطق فراوانی را در ایران و روم فتح کردند و با ملل متمدن پیشرفته روبرو شدند که از ناحیه تمدنی خود را قابل مقایسه با آنها نمی‌دانستند؛ مسلمین دست بالا را به واسطه قرآن و سنت نبوی داشتند ولی در تمدن دست پائین بودند بنابراین از تمدن‌های مغلوب اقتباس کردند.
صفری فروشانی بیان کرد: با این فتوح سرزمینی که صورت گرفت مال فراوان به عنوان غنیمت به مدینه رسید و خلیفه این اموال را میان مردم تقسیم کرد و وقتی صف مردم برای گرفتن سهم بیت المال تشکیل می‌شد ممکن بود برخی بیش از یک بار بگیرند ولی سیستمی برای کنترل آنها نبود تا اینکه در سال ۲۰ بود که عمر دیوانی را برای ثبت تشکیل داد که می‌توان شبیه وزارتخانه‌های امروزی تصور کرد.
توجه به بازخورد فتوا از شاخصه‌های مهم فقه اجتماعی است
حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد حوزه علمیه و رئیس مؤسسه فهیم، شامگاه دوشنبه، چهارم اسفندماه، در نشست علمی «فقه فردی؛ فقه اجتماعی»، گفت: فقه فردی به فقهی گفته می‌شود که موضوع آن تکلیف فردی مکلفان است، برعکس فقه اجتماعی که موضوع آن تکلیف جامعه است؛ مثلاً امر به معروف و نهی از منکر چون همه یا بخشی از جامعه به آن مکلف هستند، در برابر فقه فردی قرار دارد.
وی با بیان اینکه نوع دیگری هم در این مسئله مطرح است و آن نگاه و رویکرد فردگرایانه و رویکرد اجتماعی به فقه است، افزود: اگر این رویکرد لحاظ شود تمامی مسائل اجتماعی و فردی به صورت نظام‌واره در منظومه فقه اجتماعی قرار خواهند گرفت.
قاضی‌زاده با بیان اینکه این نوع رویکرد ویژگی‌هایی دارد، تصریح کرد: عقل‌گرایی در استنباط و توجه به عنصر حاکمیت در استنباط احکام از جمله این ویژگی‌هاست؛ مثلاً با نگاه عقل‌گرایانه فروش کالا به کسی که برای معصیت، چیزی را می‌خرد حرام است، ولی بدون توجه به این نگاه از سوی برخی از فقها جواز به آن داده شده است؛ یا ضرورت حکومت در عصر غیبت از سوی امام خمینی(ره) با توجه به نگاه عقل‌گرایانه مورد توجه قرار گرفته است.
خطر تحجر و سکولاریسم در حوزه امروز / مراقب «تقی‌زاده»ها باشیم
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن زمانی، مسئول دفتر سیاسی اجتماعی حوزه‌های علمیه، سوم بهمن‌ماه در وبینار «تبیین منشور روحانیت» گفت: منشور روحانیت، عصاره تجربیات بیش از ۷۰ سال عمر شریف امام خمینی(ره) و مانند متن درسی و دستورالعمل صنفی برای حوزه و روحانیت است؛ این منشور جامع بین علم و معنویت و تبلیغ، آموزش، پژوهش، جهاد، شهادت و جریانات مثبت و منفی روحانیت و زهد است.
زمانی با بیان اینکه ویژگی دیگر این منشور، صراحت لهجه است، افزود: تبیین سه جریان فکری اسلام ناب و روحانیت اصیل، جریان متحجر و جریان سکولار در این منشور وجود دارد؛ برخی از این جریانات مانند متحجرین، کاری به منطق‌ها و مکاتب فلسفی غرب ندارند؛ به مکاتب کلامی هزار سال قبل تمایل دارند و در فقه هم از مسائل مستحدث استقبالی نمی‌کنند و توجه به موضوعات روز ندارند. این گروه اگر وارد بیع می‌شوند، کاری به مسئله بانک‌های امروز و گردش پول و انواع پول ندارند یا چون اسم فلسفه در قرآن و رویات وجود ندارد، ورود به این علم را هم درست نمی‌دانند و تا جایی دشمن فلسفه و عرفان هستند که عالمان این علوم را متهم به تکفیر می‌کنند.
فهم درست فقه و کلام با بازخوانی تاریخ ممکن است
نشست نقد و بررسی سخنان اخیر سروش درباره دین و قدرت، سوم اسفند از سوی مؤسسه مفتاح کرامت با حضور حجج اسلام والمسلمین عبدالمجید معادی‌خواه، سیدضیاء مرتضوی و محمدعلی ایازی، از اساتید و محققان حوزه علمیه برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، فقیه و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در این نشست بیان کرد: برخی در حدیبیه به پیامبر اکرم(ص) اعتراض کردند که چرا زیر بار صلح رفتند. زیرا برایشان قابل قبول نبود که این قدر نرمش به خرج دهند؛ اصلاً نمی‌فهمیدند که اخلاق حقیقتی گره‌گشاست؛ در منطق پیامبر(ص) بنا نیست شمشیر را شعار قرار دهیم، دینی که حرف اولش قلم بود باید به عنوان دین قلم مطرح می‌شد. از اجماع‌های قطعی و مسلم است که بعد از حجة‌الوداع دیگر کسی چهره پیامبر(ص) را خندان ندید. آن رسولی که همیشه متبسم بود، لبخند از او گرفته شد و مرتب این دغدغه و نگرانی را داشتند تا جایی که به زبان آورد و فرمود: می‌بینم فتنه شما را چون ابرهای سیاه خواهد گرفت.
وی با بیان اینکه مشکل اساسی اسلام فتنه آل ابی‌سفیان بود، تصریح کرد: اگر این فتنه در نتیجه کارهای خلفای قبلی نبود، می‌شد از آنها به یک شکلی مسامحه کرد، اما اشکال قضیه این بود که در اولین تجربه مسلمان‌ها از شورا و بیعت، خشت کج گذاشته شد. در واقع دموکراسی اسلام را نابود کرد، واقعیت این است که شورا و بیعت آن طوری که در قرآن مطرح است، از دموکراسی کم ندارد. هرگز شورا به آن معنی که باید باشد شکل نگرفت، مگر یکبار که آن را هم کسی نپذیرفت؛ یعنی آن کسی که ایستاد و گفت شما وارد حوزه مردم نشوید و مردم باید خودشان انتخاب کنند، تنها علی بن ابیطالب(ع) بود و فرد دیگری این حرف را نزد.
مصاحبه با حوزویان و اندیشمندان
مدل‌های فقهی تفریح حلال در حوزه تولید شود
حجت‌الاسلام والمسلمین ربانی، مدیر گروه فقه اجتماعی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به کارهای صورت گرفته در این گروه، گفت: از وقتی که راه‌اندازی این گروه در دستور کار قرار گرفت، با اینکه ترکیب «فقه اجتماعی» موضوع جدیدی بود، آیت‌الله فاضل لنکرانی استقبال زیادی کردند و وارد مطالعه شدیم. چون این بحث جدید بود، نیازمند تولید ادبیات لازم در این زمینه بودیم، بنابراین با مجتهدان و اساتید حوزه دارای درس خارج و افراد خوش‌فکر، مصاحبه‌هایی برای تبیین هویت و ماهیت فقه اجتماعی انجام دادیم و در قالب کتابی منتشر شد.
ربانی با بیان اینکه یکی از اولین گام‌ها در عرصه فقه اجتماعی همین کتاب بود، اظهار کرد: در سال ۱۳۹۶، کتاب «فقه و جامعه» تألیف و تجدید چاپ شد و کتاب درآمدی بر فقه اجتماعی هم در دست نشر است. البته کارهای گروه فقه اجتماعی در مقطع فعلی فقط پژوهشی است و هنوز به مرحله آموزش نرسیده‌ایم. در مورد استخراج روایات و آیات اجتماعی و قواعد فقه اجتماعی در حال مطالعه هستیم و طرح‌هایی هم در دست اقدام است. تولید ادبیات و گفتمان دانش فقه اجتماعی و تربیت فقیه اجتماعی دو کار اصلی در این گروه است.
امیرمؤمنان(ع) معجزه دوم پیامبر(ص) است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، مفسر و مترجم قرآن کریم، در گفت‌وگو با ایکنا در آستانه ایام‌البیض ضمن تبریک ولادت با سعادت امام علی(ع)، گفت: از چند جهت می‌توان درباره رابطه حضرت علی(ع) و قرآن سخن گفت؛ اول اینکه ایشان قرآن را بزرگ و گرامی می‌داشتند، جزء کاتبان و شاهد وحی از زمان بعثت پیامبر(ص) به بعد بودند؛ امام اولین مسلمان و مؤمن به پیامبر(ص) بود و بعد از پیامبر(ص) به جمع قرآن پرداخت.
وی افزود: قرآن در نزد ایشان بسیار پرعظمت است و خطبه‌های نهج‌البلاغه هم در این زمینه گویاست. به عنوان نمونه می‌توان به خطبه ۱۹۸ اشاره کرد؛ آنجا که امام فرموده است: «ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ نُوراً لَا تُطْفَأُ مَصَابِیحُهُ وَ سِرَاجاً لَا یَخْبُو تَوَقُّدُهُ وَ بَحْراً لَا یُدْرَکُ قَعْرُهُ وَ مِنْهَاجاً لَا یُضِلُّ نَهْجُهُ وَ شُعَاعاً لَا یُظْلِمُ ضَوْءُهُ وَ فُرْقَاناً لَا یُخْمَدُ بُرْهَانُهُ وَ تِبْیَاناً لَا تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ وَ شِفَاءً لَا تُخْشَی أَسْقَامُهُ وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ وَ حَقّاً لَا تُخْذَلُ أَعْوَانُهُ فَهُوَ مَعْدِنُ الْإِیمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ وَ یَنَابِیعُ الْعِلْمِ ...».
رضایی اصفهانی بیان کرد: امام(ع) در این فرار اشاره دارد که قرآن نوری است که خاموشی ندارد، چراغی است که درخشندگی آن زوال نپذیرد، دریایی است که ژرفای آن درک نشود، راهی است که رونده آن گمراه نشود، شعلهای است که نور آن تاریک نشود، جداکننده حق و باطلی است که درخشش برهانش خاموش نشود، بنایی است که ستونهای آن خراب نشود، شفادهنده‌ای است که بیماری‌های وحشت انگیز را بزداید، قدرتی است که یاورانش شکست ندارند و حقّی است که یاری‌کنندگانش مغلوب نشوند. قرآن، معدن ایمان و اصل آن است، چشمههای دانش و دریاهای علوم است.
سایر رویدادها
بانوان طلبه به سمت کنشگری اجتماعی در جامعه هدایت شوند
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، ششم اسفندماه در دیدار حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر محمدی لائینی، نماینده ولی فقیه در استان مازندران و امام جمعه ساری با بیان اینکه وجود فردی چون شما در جایگاه نمایندگی ولی فقیه در استان مازندران امیدی برای حوزه‌های علمیه و مردم استان است، اظهار کرد: امیدواریم به کمک شما بتوانیم توسعه خوبی در حوزه دین در سطح استان مازندران داشته باشیم. توسعه دین در هر مکانی بدون وجود عالمان دینی امکان‌پذیر نیست و اگر هم حرکتی صورت بگیرد، ماندگار نخواهد بود.
مدیر حوزه‌های علمیه خواهران با اشاره به نقش پررنگ امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب در شکل‌گیری و رشد حوزه‌های علمیه خواهران، ادامه داد: این نقش چنان پررنگ است که کسی نمی‌تواند آن را انکار یا کتمان کند.
وی اثرگذاری خواهران طلبه در اجتماع را بسیار مهم و ضروری دانست و بیان کرد: در همین راستا باید تلاش کنیم بانوان طلبه به سمت کنشگری اجتماعی در جامعه هدایت شوند و این امر با ارتقاء علمی طلاب و توانمند کردن این قشر فرهیخته امکان‌پذیر خواهد شد.
بررسی کلان‌پروژه «فقه هنر» در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین سیف‌الله صرامی، ۴ اسفندماه، در دویست و دوازدهمین جلسه شورای مدیران پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی، گفت: در این جلسه، نسبت به آخرین وضعیت پروژه‌های پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی در ارتباط با قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی بحث و تصمیم‌گیری شد.
وی افزود: از میان پروژه‌های این پژوهشکده، ۱۱ پروژه به سفارش این قطب در حال انجام است که پروژه‌های «بررسی حکم تولید فیلم، تئاتر، انیمیشن و عروسک‌گردانی در نقش معصومان در فقه امامیه»، «قواعد فقه مصرف فرهنگی»، «نظام موضوعات، اولویت‌ها و اهداف پژوهش در فقه بازی‌های رایانه‌ای»، «تطبیق قواعد فقهی در فقه هنر» و «قاعده نیت و تطبیقات آن در مصرف فرهنگی فضای مجازی» به میز سبک زندگی اسلامی اختصاص دارد.
صرامی بیان کرد: پروژه‌های «بررسی حکم فقهی مفاهیم و مصادیق نزدیک به دروغ»، «مطالعه بسترهای فقهی اقدامات صوری بانک‌ها در خصوص شرعی سازی اعطای تسهیلات و سپرده‌گذاری»، «مرتبه‌سنجی حرمت کذب در مقایسه با سایر احکام» و «موضوعات و احکام مستحدثه فقهی در مورد دروغ» به میز تخصصی اخلاق و پروژه‌های «بررسی فقهی معاشرت به معروف در حقوق خانواده» و «بررسی فقهی حقوقی مشاوره خانواده» به میز تخصصی تحکیم نظام خانواده اختصاص دارد.
انتهای پیام
