عظمت عالم فرشتگان در بیان امیرالمومنین(ع)

به گزارش ایکنا؛ جلسه شرح دعای سحر حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی، شب گذشته، 18 اردیبهشت‌ماه برگزار شد. خلاصه متن جلسه در ادامه از نظر می‌گذرد؛

سخن درباره فراز چهارم از فرازهای دعای شریف سحر است. در هر یک از این فرازهای بیست و سه گانه، یکی از اوصاف الاهی محور توجه در دعا قرار می گیرد و دعاکننده نیاز خودش را در رسیدن به یکی از این اوصاف مطرح می کند. محور فراز چهارم عظمت الاهی است. سخن در این است که عظمت الاهی به چه معناست و آیا ما انسان‌ها می‌توانیم درکی هرچند ناقص و ابتدایی از عظمت الاهی داشته باشیم و ثانیا رسیدن به عظمت الاهی در وسع و توان ما هست یا نه. اگر انسانی از تجلی عظمت الاهی برخوردار شود، چه تغییری در حال او و در حیات او اتفاق می‌افتد.

در جلسه گذشته توضیحات اولیه‌ای در این موضوع ارائه کردم. در باب عظمت الاهی دو نگاه متفاوت وجود دارد. نگاه اول این است که ما عظمت حق را از راه عظمت مخلوقات الاهی باید درک کنیم. به همین جهان ماده برگردیم، می‌توانیم با مطالعه همین نظام طبیعی عظمتی را درک کنیم و بعد بر اساس این عظمت که در جهان ماده می‌فهمیم، حدس بزنیم که عظمت خالق و آفریدگار این جهان گسترده چگونه است.

به شروح مختلفی که در زمینه دعای کمیل و برخی دیگر از ادعیه است، مراجعه کردم تا ببینم این کلام امیرالمومنین(ع) در دعای کمیل به چه معناست: «بعظمتک التی ملأت کل شی». تاجایی که بنده دیدم، در شرح این سخن و توضیح مقصود امیرالمومنین، همین مطلب تکرار شده است که جهان آفرینش چقدر گسترده است، کهکشان‌ها چه وضعی دارند و این نشان‌دهنده عظمت الاهی است. در جلسه گذشته بنده از همین روش استفاده کردم و با برخی از مثال‌ها درصدد توضیح این برآمدم که خلق خدا از عظمت برخوردار است. در این زمینه به بیان امیرالمومنین درباره مورچه اشاره کردم.

همین مطلب را می‌توان تکمیل کرد چون نظام هستی فقط موجودات مادی را نمی‌گیرد. در جهان آفرینش بخشی از موجودات مادی هستند اما عوامل بالاتری وجود دارد که غیر مادی هستند. لذا وقتی انسان آن موجودات مجرد را هم ضمیمه کند بیشتر عظمت نظام آفرینش را می‌تواند بفهمد و تشخیص دهد. مثلاً مراجعه کنید که اساساً در عالم فرشتگان چه می‌گذرد و البته آن عالم از این عالم طبیعت گسترده‌تر و وسیع‌تر است. تفاوت این است که این عالم ماده را انسان با ابزارهای حسی و طبیعی می‌تواند مورد مطالعه قرار بدهد، اما در مورد موجودات مجرد و ملائکه این ابزارها کارآمد نیست، اما می‌توان اطلاعاتی به دست آورد از زبان کسانی که آن عوالم را هم می‌شناسند، مثل امیرالمومنین(ع) که فرمود من به راه‌های آسمانی از راه‌های زمینی آشناتر هستم.

در عالم بالا، در عالم مجردات، در عالم غیر‌ماده که از آن در ادبیات دینی تعبیر به آسمان می‌شود، چه می‌گذرد و چه خبر است؟ کسی مثل امیرالمومنین گزارشاتی از آن عالم برای ما دارد. در چند جای نهج‌البلاغه امیرالمومنین از وضع ملائکه سخن گفته است. یکی خطبه اشباح و دیگری در خطبه اول نهج‌البلاغه. البته بیانات امیرالمومنین بیانات مفصلی است و فرصت نیست اینجا قرائت شود، ولی در حد اشاره برای اینکه وقتی سخن از عظمت جهان آفرینش به میان می‌آید، ما این عظمت را محدود به جهان مادی نکنیم.

خطبه اول یک فصلی درباره خلق ملائکه است: «ثُمَّ فَتَقَ مَا بَینَ السَّمَوَاتِ الْعُلَا فَمَلَأَهُنَّ أَطْوَاراً مِنْ مَلَائِكَتِهِ، مِنْهُمْ سُجُودٌ لَا یرْكَعُونَ وَ رُكُوعٌ لَا ینْتَصِبُونَ وَ صَافُّونَ لَا یتَزَایلُونَ وَ مُسَبِّحُونَ لا یسْأَمُونَ لَا یغْشَاهُمْ نَوْمُ الْعُیونِ وَ لَا سَهْوُ الْعُقُولِ وَ لَا فَتْرَةُ الْأَبْدَانِ وَ لَا غَفْلَةُ النِّسْیانِ، وَ مِنْهُمْ أُمَنَاءُ عَلَى وَحْیهِ وَ أَلْسِنَةٌ إِلَى رُسُلِهِ وَ مُخْتَلِفُونَ بِقَضَائِهِ وَ أَمْرِهِ، وَ مِنْهُمُ الْحَفَظَةُ لِعِبَادِهِ وَ السَّدَنَةُ لِأَبْوَابِ جِنَانِهِ، وَ مِنْهُمُ الثَّابِتَةُ فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلَى أَقْدَامُهُمْ وَ الْمَارِقَةُ مِنَ السَّمَاءِ الْعُلْیا أَعْنَاقُهُمْ وَ الْخَارِجَةُ مِنَ الْأَقْطَارِ أَرْكَانُهُمْ وَ الْمُنَاسِبَةُ لِقَوَائِمِ الْعَرْشِ أَكْتَافُهُمْ نَاكِسَةٌ دُونَهُ أَبْصَارُهُمْ مُتَلَفِّعُونَ تَحْتَهُ بِأَجْنِحَتِهِمْ مَضْرُوبَةٌ بَینَهُمْ وَ بَینَ مَنْ دُونَهُمْ حُجُبُ الْعِزَّةِ وَ أَسْتَارُ الْقُدْرَةِ لَا یتَوَهَّمُونَ رَبَّهُمْ بِالتَّصْوِیرِ وَ لَا یجْرُونَ عَلَیهِ صِفَاتِ الْمَصْنُوعِینَ وَ لَا یحُدُّونَهُ بِالْأَمَاكِنِ وَ لَا یشِیرُونَ إِلَیهِ بِالنَّظَائِرِ.»

سپس خداوند آسمان‌های بلند را از هم باز کرد و در میان آنها انواعی از فرشتگان را پر کرد. یک طایفه پیوسته در حال سجده هستند و اساساً سر از سجده برنمی‌دارند و رکوع هم ندارند. طایفه‌ای دیگر پیوسته در رکوع هستند و قامت راست نمی‌کنند. طایفه‌ای دیگر در حال قیام هستند و هیچ‌گونه انحرافی در آنها به وجود نمی‌آید. پیوسته در حال تسبیح هستند، بدون هیچ‌گونه خستگی و فرسودگی. هرگز چشمان آنها را خواب نمی‌گیرد و نه اشتباه بر عقل آنها سیطره پیدا می‌کند. آنچه از سستی در بدن‌ها اتفاق می‌افتد برای آنها نیست. اینها چند دسته هستند: یک عده امنای وحی الاهی و زبان گویایی برای پیامبران هستند. دسته دیگر وسائط اجرای حکم ربوبی هستند و فرمان الاهی را در نظام آفرینش به اجرا درمی‌آورند. گروه دیگر مأموریت نگاهبانی از بندگان را دارند. گروه دیگر پاسبانان و نگاهبانان درهای فردوس برین هستند.

حضرت می‌فرمایند یک گروهی از فرشتگان هستند که پاهای آنها در اعماق زمین، اما گردن‌های آنها فراتر از مرتفع‌ترین آسمان‌ها است. یک فرشته کل این نظام آفرینش را فراگرفته است. اعضای پیکر آنها گسترده‌تر است از صفحه بیکران کیهانی. در این عالم چه خبر است؟ نمی‌دانیم. چه عظمتی در نظام آفرینش وجود دارد؟ نمی‌دانیم. اینها آدرس‌هایی است که امیرالمومنین می‌دهد و خود فهم این اطلاعات برای ما کار ساده و آسانی نیست.