تأثیرات مولفه‌های هنجاری و گفتمانی انقلاب اسلامی بر نظام بین‌الملل

 

به باور بسیاری از محققان و ناظران بین‌المللی، انقلاب اسلامی ایران علاوه بر دگرگون نمودن ساخت اجتماعی در عرصه داخلی، موجب پیدایش و تغییر در آرایش نیروهای اجتماعی و سیاسی جدید بر محور مطلوبیت‌های خود در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز شد. همچنین، انقلاب اسلامی ایران نه تنها سامان سیاسی جدیدی را در درون مرزهای خود به همراه آورد، بلکه مجموعه به هم پیوسته‌ای از مفاهیم، واژه‌ها و ادبیات جدیدی را به درون گفتمان سیاسی اسلامی وارد کرد که شعاع و دامنه تأثیرات آن تا فراسوی مرزهای کشور نیز گسترانده شد و به طور کاملاً محسوس در گام نخستین خود در حوزه جغرافیای سیاسی مذهب تشیع توانست تأثیرات قابل‌توجهی در بسیج سیاسی شیعیان در کشورهایی چون عراق، لبنان، و نیز برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به وجود بیاورد. 

 

لذا از این منظر می‌توان انقلاب اسلامی را عاملی تجدید نظرطلب، انتقادگرا و ساختارشکن نسبت به گفتمان موجود و نیز واضع گفتمانی نو در قالب تولید مفاهیم و انگاره‌های نوین و متفاوت از نظم پیش از خود دانست. از این منظر، می‌توان مرزهای روشنی میان گفتمان سابق و گفتمان موجود ترسیم کرد که نه تنها در بعد نظام سیاسی داخلی که در بعد بین‌المللی نیز خوانش و جهان‌نگرش متفاوتی را نسبت به گفتمان غالب جهانی بازتولید کرده است. 

 

در این نوشتار سعی بر آن است تا برخی از مهم‌ترین تأثیرات گفتمانی انقلاب اسلامی بر نظام بین‌المللی را مورد اشاره قرار گیرد:

 

 

رهبر انقلاب اسلامی در فرازی از بیانه گام دوم انقلاب، یکی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی را در مقام قیاس با سایر حرکت‌های اسلامی و انقلاب‌های سیاسی، صیانت از آرمان انقلابی و عدم به فراموشی سپردن آن عنوان می‌کنند و می‌افزایند: «در میان ملت‌هایی که به پا خاسته و انقلاب کرده‌اند، کمتر دیده شده که توانسته باشند کار را به نهایت رسانده و به جز تغییر حکومت‌ها، آرمان‌های انقلابی را حفظ کرده باشند». این ویژگی و تأکید ملت ایران بر پاسداری از آرمان‌های انقلابی را می‌توان امروزه در برخی از جنبش‌های و حرکت‌های اسلامی مشاهده کرد.

 

 

یکی دیگر از مؤلفه‌های عملی و نظری انقلاب اسلامی، تأکید بر تلازم دین و دنیا و سازواری آن دو است. در واقع، انقلاب اسلامی، دین به حاشیه رانده شده و فردی شده جهان مدرن را به متن حوادث جامعه و زندگی کشانده و آن را مکمل و لازم و ملزوم یکدیگر معرفی کرده که بشر نمی‌تواند با ترک هر یک از آنها، زندگی سعادتمندانه‌ای داشته باشد.

 

 

بی‌اعتبار نمودن کلیشه‌های کهنه در نظم بین‌المللی قطبی شده نیز یکی دیگر از دستاوردهای عملی انقلاب اسلامی در حوزه نظام بین‌الملل بود که در اوج مناقشات و کشمکش‌های ژئوپلیتیک، نظامی و سیاسی جنگ سرد، شعار عدم تعهدگرایی فعال را مطرح ساخت و حتی در بحبوبه جنگ تحمیلی نیز از سیاست‌های قطعی خود در این رابطه عدول نکرد و به سمت ائتلاف با هیچ یک از قطب‌های قدرت در نظام بین‌المللی وقت متمایل نگشت.

 

 

یکی دیگر از دستاوردهای انقلاب اسلامی بازتولید و بازطرح مفاهیم و ارزش‌های جهانشمول همچون آزادی، اخلاق، معنویت، عدالت، استقلال، عزت، عقلانیت و برابری در جهان امروز بود که به شدت نسبت به این مفاهیم احساس خلاء می‌‌شود. رهبر انقلاب اسلامی در بیان اهمیت و حساسیت این مفاهیم در فرازی از بیانیه گام دوم چنین تصریح می‌کنند که: «هرگز نمی توان مردمی را تصور کرد که از این چشم اندازهای مبارک دل زنده شوند». لذا، انقلاب اسلامی موجی از بازگشت به هنجارهای بنیادین و فطری را در سطح نظام بین‌الملل ایجاد نمود، چنانچه میشل فوکو، آن را «روح یک جهان بی‌روح» دانسته است.

 

 

یکی دیگر از دستاوردهای عملی انقلاب اسلامی، صلح‌طلبی و فاصله‌گذاری با هرگونه خشونت‌طلبی و رادیکالیسم است. درواقع، منطق انقلاب اسلامی، منطق گفت‌وگو و زندگی مسالمت‌آمیز است و امام خمینی(ره) نیز در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن نیز مکرراً بر مفاهیمی چون تداوم روابط با جهان معاصر در سایه رفتار برابر و از موضع احترام متقابل و نیز حیات سلمی به عنوان یکی از اصول موضوعه در کنش سیاست خارجی ایران انقلابی تأکید داشته‌اند و همین ویژگی حتی در دوران جنگ و حوادث بعدی آن تا کنون نیز تداوم داشته است. چنانچه رهبر انقلاب در این باره در بخشی از بیانیه گام دوم چنین تصریح می‌کنند: «در هیچ معرکه‌ای حتی با آمریکا و صدام، گلوله اول را شلیک نکرده و در همه موارد، پس از حمله دشمن از خود دفاع کرده و البته ضربت متقابل را محکم فرود آورده است».

 

بر این اساس، ارزش‌ها و مؤلفه‌های فضای گفتمانی انقلاب اسلامی در بعد نظام بین‌الملل با بازتولید نشانه‌ها، نمادها و ارزش‌های فراگیر توانسته است به خلق یک صورت‌بندی جدید از معرفت و جهان‌نگرش در سطح نظام بین‌الملل دست یابد که با رویکرد انتقادی و تجویزگرایانه خود نه تنها کنشگران و ساختارهای جدیدی را خلق کرده، که بسیاری از انگاره‌ها و مفروضات نظم گفتمانی مسلط را نیز به چالش کشانده و عرصه تقابلی فراخی را میان گفتمان اسلام سیاسی با گفتمان لیبرالی غربی فراهم آورده است.