ترویج تفکر خانقاهی و لوطی‌مسلکی توسط منبری‌ها

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حامد قرائتی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و پژوهشگر حوزه علمیه شامگاه 12 دی ماه در نشست علمی «نقد و بررسی علل اجتماعی شکل‌گیری سقیفه»، گفت:  تاریخ را دو نوع می‌توان بررسی کرد، یکی نقل روایی یعنی روایت منسجم از تاریخ که در آن اسامی و تصاویر ساخته شده‌اند، مثلا فیلمی که در مورد یکی از شخصیت‌های مهم اسلامی ساخته می‌شود و کارگردان تلاش دارد تا روایت درستی از آن فرد بسازد. آسیب این روش این است که عبرت لازم گرفته نمی‌شود و حتی مجبوریم در جایی که منبع معتبری در تاریخ نداریم از تواریخ غیرمعتبر و ضعیف بهره ببریم. در صورتی که ما حق نداریم شخصیت‌هایی که کارکرد الگویی و غیر اسطور‌ه‌ای دارند را با ذهنیت داستانی، فیلم‌نامه نویسی و تصویرگری کامل کنیم.

وی افزود: مدل دوم در مطالعات تاریخ، شناخت نقاط قوت و ضعف است؛ در این مدل نباید ملاک‌های ابزاری و رقابت‌های فرقه‌ای و جناحی دخالت داشته باشد، در این نوع مطالعات حق نداریم برای ستیزه‌جویی و رقابت مثلا از تاریخ اهل بیت(ع) سوء استفاده کنیم بلکه باید آن را خوب بشناسیم و جریانات موجود را با آن مقایسه کنیم.

سقیفه و عاشورا یک علت ندارند

وی اضافه کرد: مسئله دیگر توجه به سنن الهی در مطالعات تاریخی است، ما بعضا در این نوع مطالعات از سنن الهی غافلیم و همین سبب می‌شود حتی اگر غرض حق‌جویانه هم داشته باشیم به توفیق لازم نرسیم همچنین شناخت بسترهای اجتماعی حوادث هم از دیگر مقدمات لازم برای بحث است. مثلا ممکن است تصادفی در خیابان رخ دهد که طبیعتا علل مختلفی مانند بی‌توجهی راننده، استفاده از تلفن همراه، لغزنده بودن جاده و خراب بودن ماشین و ... دارد، ما اگر فقط به یک علت در تصادف بپردازیم ممکن است این تصادف مجددا تکرار شود زیرا ما فقط یک علت را رفع می‌کنیم.

قرائتی اظهار کرد: مثلا سقیفه و عاشورا معلول صدها علت سیاسی و اجتماعی و ... هستند و نمی‌توان فقط به یک وجه توجه کرد. حادثه سقیفه را که همه مردم جامعه آن روز شاهد آن بوده‌اند نمی‌توان فقط از یک منظر ببینیم، اگر حتی سقیفه طراحی و برنامه‌ریزی چند نفر هم باشد خود سکوت مردم سؤال بزرگی پیش روی ما می‌گذارد. چرا مردم هنوز وقتی رسول الله دفن نشده بود سکوت و همراهی کردند و سبب پیدایش سقیفه شدند، ما نمی‌توانیم پدیده پیچیده سقیفه را مطالعه کنیم ولی بسترهای سیاسی و اجتماعی آن را نبینیم ما حتی برای فهم بهتر قرآن هم محتاج شناخت شان نزول، علل، زمینه‌ها و تاریخ و بسترهایی هستیم که قرآن در آن شرایط نازل شده است.

این پژوهشگر تصریح کرد: امام علی(ع) فرمودند تفسیر قرآن را از من بیاموزید زیرا من می‌دانم در شب نازل شده یا روز و در کوه یا دشت، ایشان ملاک به ما می‌دهند که ای مردم شما علم غیب ندارید ولی یکی از ملاک‌های فهم صحیح قرآن، کیفیت، چگونگی و محیط نزول قرآن است.

سلاح برتر در ترویج معارف

قرائتی با بیان اینکه تعظیم شعائر و گرامی‎داشت اهل بیت(ع) دو جنبه دارد، افزود: یکی جنبه شعاری و نمادین، هیجانی و احساسی که بجا و لازم و حتی دارای ابعاد هنری است ولی سلاح برتر در ترویج معارف اهل بیت(ع) این نوع مناسک و هیجانات نیست. ایجاد هیجان هنر نیست، می‌توان هیجان را در برابر حقانیت با خلاقیت و با یک کشته فرضی، گزارش دروغ و کلیپ مونتاژ شده ایجاد کرد، می‌توان مردم را عصبانی و وارد رفتارهای هیجانی کرد، ولی باید مراقب باشیم رفتارهای مناسکی، نمادین و شعاری ما منتهی به فهم و بصیرت و شناخت شود.

برخی منبری‌ها مروج تفکر خانقاهی و لوطی‌مسلکی

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، گفت: در روایات وقتی می‌خواهند ثوابی برای زیارت بیان کنند، زیارت بامعرفت را مطرح می‌کنند و معرفت هم محبت صرف نیست، متاسفانه برخی منبری‌ها و حوزوی‌ها هم مروج تفکر و منش‌ خانقاهی و لوطی‌گرایانه و بینش‌های افراطی و صرفا احساسی به اهل بیت(ع) هستند، که درست نیست.

وی تاکید کرد: عشق و علاقه به اهل بیت(ع) باید ما را وادار به تبعیت از آنها بکند، صرفا بسنده کردن به محبت کافی نیست. بنده بارها با افرادی مواجه شده‌ام که خود را عاشق اهل بیت(ع) معرفی می‌کردند ولی وقتی یک شبهه ایجاد می‌شد درمانده بودند یا دستشان از اینکه چند روایت و مطلب از سیره و زندگی آنان بگویند خالی است و این خالی شدن از معرفت، تهدیدی برای جامعه ماست.

قرائتی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه باید علل سقیفه را درست بررسی کنیم تا در جامعه ما مجددا این اتفاقات تکرار نشود، گفت: یکسری از عللی که باعث ایجاد سقیفه شد، باورهای غلط بود، گروه دیگر سنت‌ها و گروه سوم جریانات و مناسباتی که وجود داشت. یکی از باورهای مهم غلط این بود که موضوع خلافت، یک موضوع دنیوی است و در این موضوعات صرفا دنیوی لزومی به تبعیت از پیامبر(ص) نیست.

قرائتی بیان کرد: افراد اثرگذار در ایجاد سقیفه فراتر از خواهش‌های نفسانی معتقد بودند خلافت چیزی است که خود مردم می‌توانند برای آن تصمیم بگیرند. برخی استدلال کرده‌اند که وقتی پیامبر(ص) خلیفه اول را برای جانشینی در نماز جماعت انتخاب کردند پس او در بحث خلافت دنیوی و حکمرانی که اهمیتش از نماز کمتر است اولویت دارد؛ البته خود این مسئله (انتخاب ابوبکر به عنوان امام جماعت) جای تردید دارد و حتی اگر پیامبر(ص) این کار را کرده باشند باز هم دلیلی بر اولویت در امر خلافت نیست. 

وی اضافه کرد: حتی برخی شرکت‌کنندگان در سقیفه مانند بشیربن سعد خزرجی می‌گوید وقتی مهاجران به مدینه آمدند اموال خود را تقسیم و جان خود را برای پیامبر(ص)بذل کردیم ولی اینها امور معنوی است و ما نباید اجر معنوی خود را به خاطر امر دنیوی خلافت ضایع کنیم. یعنی اثبات ایمان فرد، صلاحیتی در دنیا و برای خلافت برای او ایجاد نمی‌کند و او در قیامت ثوابش را خواهد برد.

تفکیک دستورات پیامبر(ص) به دینی و شخصی

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: باور اشتباه دیگر تفکیک مواضع و فرامین پیامبر(ص) به دو دسته فرامین وحیانی و دنیوی است. این تفکیک سبب شد تا برخی افراد مطابق با سلیقه و هواهای نفسانی خود دستورات ایشان را تاویل کنند و بگویند ما ملزم به تبعیت از همه دستورات ایشان نیستیم. این تعبیر «ام من عندالله ام من عندک» در منابع چندین بار نقل شده که شروع همان اشتباه از سوی  برخی از صحابه حتی صحابه نزدیک به پیامبر(ص) بود.

وی ادامه داد: اسعدبن زراره که از بزرگترین زمنیه‌سازان مهاجرت پیامبر(ص) به مدینه و از صحابی خوب ایشان بود و خدمات زیادی هم به اسلام کرد، در مقابل دستور پیامبر(ص) مبنی بر بستن پیمان با یهودیان مدینه مقاومت کرد و در نهایت هم خطاب به پیامبر گفت اگر این مسئله دستور توست من آن را نمی‌پذیرم، این انحراف در غدیر هم تکرار شد و برخی تصور کردند که انتخاب امام علی(ع)، انتخاب انسانی بوده و پیامبر داماد و پسرعموی خود را برای خلافت انتخاب کرده است. در صورتی که حتی اگر تقسیم کردن دستورات پیامبر به دو بخش را قبول کنیم خلافت امام علی(ع) قطعا امری وحیانی بوده است.

قرائتی گفت: علت دیگر سقیفه اعتماد به صحابه و عادل دانستن آنان است، مردم حق را براساس افراد قضاوت می‌کردند نه افراد را با حق. مردمی که به خصوص تازه مسلمان بودند عمق اعتقادی نداشتند و به صحابه اعتماد کردند و آنان را انتقال‌دهنده نظرات پیامبر(ص) می‌دانستند و این اعتماد سبب شد تا انتخاب برخی از صحابه در سقیفه مورد قبول مردم هم باشد. جالب اینکه این بحث در قرن هفتم هم بین علمای اهل سنت مطرح بوده است. ابن ابی الحدید می‌گوید من نمی‌توانم قبول کنم که همه اصحاب به پیامبر خیانت کردند و ابوجعفر جواب می‌دهد من هم دلم راضی نمی‌شود که بگویم پیامبر(ص) امر حکومت و خلافت را رها کرده باشد و کسی را برای بعد از خود تعیین نکرده باشد.

توصیه دانستن برخی اوامر پیامبر(ص)

وی افزود: باور غلط بعدی این بود که به محض تغییر شرایط، حجیت کلام پیامبر(ص) از بین می‌رود، و برای توجیه آن ایجاد شرایط جدید را بهانه کردند. منشا اصلی این موضوع هم تفکیک بین دستورات دنیوی و وحیانی پیامبر(ص) است. همچنین توصیه پنداشتن اوامر نبوی هم از دیگر عوامل پیدایش حوادث بعد از وفات بود؛ مثلا می‌گویند پیامبر توصیه کرده که علی(ع) خلیفه باشد نه اینکه او را تعیین کرده باشد در حالی که هیچ منبع و سخن معتبری در این رابطه نداریم.

قرائتی اظهار کرد: از دیگر دلایل سقیفه این بود که اصحاب گفتند ما با پیامبر(ص) بیعت داشتیم و حالا که او فوت کرده این بیعت از ما برداشته شد، یعنی پایان عصر نبوت و مرگ پیامبر(ص) نقطه پایانی بر تعهد و بیعت است که در دوره برخی انبیاء این مسئله هم رخ داده است. همچنین چشم‌پوشی از مبانی به دلیل هراس از فتنه و تاکید بر امنیت و آرامش جامعه هم از دیگر باورهای غلط بود؛ خلفا مناقشه درباره خلافت را فتنه می‌نامیدند؛ این ادبیات بارها در ادبیات خلفا وجود داشت و حتی هارون الرشید هم گفت ما ملزم به احترام به اهل بیت(ع) هستیم ولی موسی بن جعفر(ع) دنبال فتنه و اختلاف‌انگیزی در جامعه هست و به همین دلیل ایشان را زندانی کرد.