خطبه فدکیه نشان‌دهنده اوج معرفت وجودی حضرت زهرا(س) است

 

بنده معتقدم یکی از کارهایی که باید انجام دهیم این است که صرفاً به بیان شرایط زندگی حضرت فاطمه(س) و آنچه بر ایشان گذشته است تکیه نکنیم بلکه باید با شخصیت آن بزرگوار آشنا شویم و به شنیده‌های خودمان اکتفا نکنیم. در خطبه فدکیه می‌‌توان اوج معرفت را در وجود مبارک حضرت(س) زهرا مشاهده کرد. ایشان در ابتدای خطبه می‌‌فرماید: «وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، کَلِمَةٌ جَعَلَ الْاِخْلاصَ تَأْویلَها، وَ ضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَها» عبارت‌ها بسیار زیبا هستند. ایشان می‌فرمایند برای وصل به دریای الهی، باید قلب به خداوند متصل شود. این کلمات که در کنار هم قرار می‌گیرند اوج معرفتی را نشان می‌دهد.

ایشان سپس می‌فرمایند: «اَنارَ فِی التَّفَکُّرِ مَعْقُولَها» یعنی اگر می‌خواهید خداوند را بفهمید باید در آن اندیشه و تأمل کنید. سپس به معرفی پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌پردازند و می‌فرمایند: «وَ اَشْهَدُ اَنَّ اَبی‏‌مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اِخْتارَهُ قَبْلَ اَنْ اَرْسَلَهُ» یعنی شهادت می‌‌دهم پدرم محمد(ص) بنده و فرستاده اوست که قبل از فرستاده شدن او را انتخاب، و قبل از برگزیدن نام پیامبرى بر او نهاد.  ایشان سپس درباره فلسفه احکام سخن می‌‌گویند و می‌فرمایند: فَجَعَلَ اللَّهُ الْایمانَ تَطْهیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزیهاً لَکُمْ عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکاةَ تَزْکِیَةً لِلنَّفْسِ وَ نِماءً فِی الرِّزْقِ، وَ الصِّیامَ تَثْبیتاً لِلْاِخْلاصِ، وَ الْحَجَّ تَشْییداً لِلدّینِ، وَ الْعَدْلَ تَنْسیقاً لِلْقُلُوبِ، وَ طاعَتَنا نِظاماً لِلْمِلَّةِ، وَ اِما مَتَنا اَماناً لِلْفُرْقَةِ، وَ الْجِهادَ عِزّاً لِلْاِسْلامِ، وَ الصَّبْرَ مَعُونَةً عَلَی اسْتیجابِ الْاَجْرِ» یعنی خداوند ایمان را برای پاک کردن از شرک در وجود شما قرار داد. چراکه شرک موضوعی بسیار پنهان و همانند راه رفتن در تاریکی در شبِ سیاه است و اگر دقت نکنیم ممکن است در شرایط شرک آلود باشیم. و نماز را برای پاک کردن شما از تکبر قرار داد و زکات را برای تزکیه نفس و افزایش روزی و روزه را برای تثبیت اخلاص قرار داد. یکی از مناسک و رفتارهای مسلمانان که اخلاص به میزان زیادی در آن وجود دارد روزه است چراکه روزه چیزی است که نمی‌توان به آن تظاهر کرد. 

حضرت زهرا(س) سپس می‌فرمایند: خداوند حج را برای استحکام دین و عدالت‌ورزی را برای التیام قلب‌ها و اطلاعت ما را برای نظم یافتن ملت‌ها قرار داد. خدای متعال نیز در قرآن کریم درباره اتحاد ملت‌ها فرموده است: «لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَٰذَا الْبَيْتِ الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ؛ [خدا فیل سواران را هلاک کرد] تا قریش را [با یکدیگر و با مردم و با حرم امن] الفت دهد و نیز به سفرهای تجارتی زمستانی و سفرهای تجارتی تابستانی پیوند و انس دهد تا در آرامش و امنیت، امر معاششان را تأمین کنند. پس باید پروردگار این خانه را بپرستند پروردگاری که آنان را از گرسنگی نجات داد، و از بیمی که از دشمن داشتند ایمنی شان بخشید» (قریش/ 1تا 4) در زمان پیامبر برای اینکه اتحاد ایجاد شود این آیه نازل شده  است. خداوند فرموده است پرستش این بیت، زمینه اتحاد شما را فراهم می‌کند. 

 

همچنین حضرت زهرا(س) می‌فرمایند که خداوند جهاد را برای عزت اسلام و صبر را برای به دست آوردن پاداش قرار داده است. حضرت سپس به نقش پیامبر(ص) در رهایی‌سازی مردم از جاهلیت می‌‌پردازند. این خطبه زمانی ادا شده که غصب اتفاق افتاده و فدک را مصادره می‌کنند. ایشان می‌فرمایند: آنگاه که خداوند برای پیامبرش خانه انبیا را برگزید یعنی از دنیا رفت، در آن وقت علائم نفاق در شما ظاهر شد و دین در جامعه، کهنه و سکوت گمراهان شکسته شد. ایشان سپس می‌فرمایند: آیا شما فکر می‌کنید برای ما ارثی نیست و آیا خواهان حکم جاهلیت هستید. سپس استدلال می‌کنند که پیامبران قبلی هم ارث داشتند. لذا نباید از خودتان حکم صادر کنید. 

 

باید آنچه از خاندان عصمت و طهارت می‌شنویم را مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم. بنده می‌توانم درک کنم این کلام که در خطبه فدکیه از سوی حضرت زهرا(س) بیان شده کلام یک انسان متعالی و معصوم است و فوق کلام انسان عادی است. ان‌شاء الله خداوند به ما فهم دهد که نسبت به خاندان عصمت و طهارت، معرفت پیدا کنیم.

معصومه اسماعیلی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، سخنران بعدی این نشست بود که اظهار کرد: وقتی خداوند انسان را خلق کرد خطاب به فرشتگان فرمود: «وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ و (به یاد آر) وقتی که پروردگارت فرشتگان را فرمود که من در زمین خلیفه‌ای خواهم گماشت، گفتند: آیا کسانی در زمین خواهی گماشت که در آن فساد کنند و خونها بریزند و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم؟ خداوند فرمود: من چیزی (از اسرار خلقت بشر) می‌دانم که شما نمی‌دانید»(بقره/ 30) برای اینکه این مقام خَلِيفَةًاللهی شکل بگیرد باید خداوند سرمشقی برای انسان‌های پیرو ارائه کند و این سرمشق‌ها، کسانی غیر از معصومان نیستند و از میان این سرمشق‌ها، حضرت فاطمه(س) یکی از نزدیک‌ترین افراد به جلوه‌های الهی است. بنابراین یکی از مقامات حضرت فاطمه(س) سرمشق بودن برای خَلِيفَةً اللهی است.

 

معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: اگر انسان‌ها را همانند آجرهایی در هستی در نظر بگیریم برای وصل شدن این آجرها نیازمند ملات‌هایی هستیم و آن هم کسانی غیر از معصومین(ع) نیستند. بنده به عنوان یک مسلمان اولین باری که با فدکیه آشنا شدم بسیار شرمنده بودم که من هنوز درک نکرده‌ام که چرا حضرت فاطمه(س) به عنوان وجودی که متصل به رسول گرامی اسلام است چرا به شهادت رسیده است؟ وی از چه چیزی دفاع کرده است و چرا من به خوبی او را نمی‌شناسم؟ چرا به او ستم شده است؟

 

وی در پایان گفت: او زنی است که در مقابل ستم، انحراف، خروج و ظلم یک تنه و با تمام وجود ایستاده است. او زنی است که از همه ناموس هستی دفاع کرده است. گاه در خطبه فدکیه کلمات قرآن و سخنان حضرت فاطمه(س) آنقدر شبیه هستند که به راحتی قابل تشخیص نیستند. این سخنان آنقدر با ناموس دین و آفرینش آمیخته است که باید بارها توسط صاحبنظران مورد بررسی قرار گیرد تا ما با وجود و ادراکات و مبارزات ایشان به خوبی آشنا شویم.