کتاب «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ درآمدی بر اصول و مبانی نظری» رونمایی شد

به گزارش ایکنا به نقل از خبرگزاري ملی لبنان، مراسم رونمايي و نشست علمی - تخصصی نقد و بررسی کتاب «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ درآمدی بر اصول و مبانی نظری از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۱» اثر دكتر عباس خامه‌یار، 28 دی ماه به همت پروفسور بسام بدران، رئیس دانشگاه دولتي لبنان و مرکز مطالعات حقوقی و سیاسی دانشكده حقوق، علوم سياسی و با حضور دكتر عباس خامه‌یار، مؤلف کتاب در سالن آمفی‌تئاتر كمال جنبلاط دانشگاه لبنان برگزار شد.

در این نشست، دكتر عباس خامه‌یار، به عنوان ارائه‌دهنده، پروفسور كمیل حبیب، رئيس دانشكده حقوق و علوم سياسی، پروفسور احمد ملي، رئیس مرکز مطالعات حقوقی و سیاسی دانشگاه لبنان، دكتر عدنان منصور، وزیر خارجه اسبق این کشور و دكتر وسام اسماعيل، استاد دانشگاه لبنان سخنراني كردند.

این نشست که مورد استقبال کم‌نظیر اساتید، دانشجویان، تحلیلگران و پژوهشگران حوزه علوم سیاسی و روابط بين‌الملل قرار گرفت و شاهد حضور گسترده چهره‌های سیاسی، دینی، فرهنگی و شخصیت‌های دانشگاهی و دیپلماتیک بود.

دكتر محمد رعد، رئیس فراکسیون وفاداری به مقاومت در پارلمان لبنان، مصطفی بیرم، وزیر کار، اديب و نويسنده شهير لبنان، جورج صلیبا، اسقف اعظم کلیسای ارتدکس سریانی در منطقه جبل لبنان و طرابلس، دكتر علی فیاض، نماینده پارلمان لبنان، شیخ غازی حنینه، رئيس شورای مرکزی تجمع علمای مسلمين لبنان، محمد عفیف، مسئول رسانه‌ای حزب‌الله لبنان، حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدوی مهر، نماینده جامعة المصطفی العالمیه در لبنان، زاهر الخطیب، نماینده سابق پارلمان لبنان، دكتر قاسم رحال، مشاور وزیر حمل‌ونقل، أسامة ذبيان، نماینده رهبر طائفه موحدين دروز لبنان، دكتر ناصر زیدان، عضو دفتر سیاسی جنبش امل، دكتر وائل نجم، عضو دفتر سیاسی جماعت اسلامی، دكتر جهاد بنوت، مدير دانشکده حقوق دانشگاه لبنان، شيخ محمد زراقط، رئیس واحد تحقیقات در مرکز مطالعات الحاضره برای توسعه اندیشه اسلامی، سیدمحمدرضا مرتضوی، وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لبنان و نمایندگانی از وزارت فرهنگ و مجلس اعلای شیعیان لبنان از جمله حاضران این نشست بودند.

در ابتدای مراسم، دو سرود ملی جمهوري اسلامي ایران و لبنان نواخته شد و پس از آن، دبیر علمی نشست به صورت مختصر، به معرفی کتاب و نویسنده آن و همچنین وجه تمایز این اثر پرداخت و آن را اثری مهم و بسیار ارزشمند در شرايط كنوني توصیف کرد.

ارائه تصویری شفاف و کاملی از سیاست خارجی ایران

نخستين سخنران پروفسور كمیل حبیب، رئيس دانشكده حقوق، علوم سياسی و نماينده رئيس دانشگاه لبنان بود كه مطالب علمی خود را پيرامون کتاب بیان کرد و به اهمیت این کتاب در حوزه پژوهش‌های سیاسی پرداخت.

وي گفت: مؤلف کتاب با پیروی از چارچوب نظری شناخته شده، به شیوه‌ منحصربه‌فرد و با ظرافت خاصی به مطالعه اصول و مبانی نظری سیاست خارجی ایران و مؤلفه‌های مادی و معنوی تأثیرگذار در طراحی آن پرداخته است.

وی افزود: هیچ پژوهشگری نمی‌تواند سیاست خارجی یک کشوری را بررسی کند، بدون آنکه مؤلفه‌های تأثيرگذار در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری نهادهای وابسته را تبیین و مورد مداقه قرار دهد و از آنجایی که مؤلف این اثر به صورت مفصل، کارکرد مؤسسات نظارتی و نهادهای تصمیم‌ساز و هم‌افزایی آن‌ها با یکدیگر را مورد بررسی قرار داده، می‌توان گفت مؤلف توانسته است تصویری شفاف و کاملی از سیاست خارجی ایران ارائه دهد.

پروفسور كمیل حبیب افزود: مؤلف کتاب با تبیین مباني توزیع قدرت در ساختار قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، این مسئله را تبیین می‌کند که مؤلفه‌های زیادی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دخیل هستند و فرآیند تصمیم‌گیری در سیاست خارجی در واقع برآیند چانه‌زنی مکرر میان مؤسسات و نهادهای رسمی و غیری رسمی (شامل احزاب و جریان‌های مختلف) ایران است.

رئيس دانشكده حقوق، علوم سياسی دانشگاه لبنان در ادامه با اشاره به برخی عبارات کتاب، گفت: من تأکید دکتر خامه‌یار در این کتاب بر ضرورت توسعه تعامل فرهنگي برای برطرف کردن سوءتفاهم‌ها بين كشورها» را ارج می‌نهم.

وی توضیح داد: این عبارات دکتر خامه‌یار بدان جهت مهم و با ارزش است که بسیاری از تنش‌های ایجاد شده میان ایران و کشورهای منطقه به دلیل دخالت‌های بیگانگان ایجاد شده است، درحالی که کشورهای منطقه، جغرافیا، تاریخ، تمدن و منابع مشترکی دارند.

پروفسور كمیل حبیب در بخش دیگری از سخنان خود با تأیید نتیجه‌گیری مؤلف در کتاب، گفت: حسن هم‌جواری با همسایگان و حفظ امنیت منطقه، شاخصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده و هست.

وی بیان کرد: به نظر من این اثر می‌تواند منبعی مطالعاتی ارزشمندی برای استفاده محققان و پژوهشگران حوزه علوم سیاسی و مطالعات منطقه‌ای و نيز دانشجويان رشته‌هاي علوم سياسي و روابط بين‌الملل باشد.

پروفسور كمیل حبیب همچنین پژوهشگران و دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه لبنان را به بهره‌گیری از این منبع غنی دعوت کرد.

وي در پایان تأکید کرد: دکتر خامه‌یار، اصول و قواعد علمی را در جای‌جای کتاب رعایت کرده و تنها با این رویکرد به نقد، تحلیل و بررسی مؤلفه‌های تأثیرگذار در سیاست خارجی ایران پرداخته است.

اثری ارزشمند در حوزه مطالعات علوم سیاسی و روابط بين‌الملل

در ادامه دكتر عدنان منصور، وزیر خارجه اسبق لبنان که مقدمه‌ای بر کتاب نوشته است، توضیحاتی از کتاب با رویکرد جذابیت برای مخاطب متخصص ارائه کرد.

عدنان منصور كه به نمايندگي از مجلس اعلاي شيعيان لبنان نيز در اين جلسه حضور داشت، گفت: این اثر دکتر عباس خامه‌یار، خواننده را به تأمل وامی‌دارد، به این دلیل که نویسنده، مسائل بسیار حساس و سرنوشت‌ساز مرتبط با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، از زمان تأسیس تا دهه 90 قرن گذشته را مورد بررسی قرار می‌دهد.

وی درباره وجه تمایز کتاب با سایر پژوهش‌های مرتبط گفت: دکتر خامه‌یار در کتاب خود بی‌پرده به روند تحولات در ایران پیش از انقلاب سال 1979 میلادی می‌پردازد و گرفتاری‌هایی که ایران در نتیجه وابستگی به قدرت‌های سلطه‌گر و زیاده‌خواه طی دو قرن متحمل شد را تبیین می‌کند. مؤلف با بررسی رخدادهای سال‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب و جنگ ویرانگر تحمیلی و بررسی روابط ایران و آمریکا، ایران و اروپا، ایران و کشورهای عربی و همچنین تبیین چگونگی حمایت ایران از حکومت‌های مردمی، تصویری روشن و شفاف از سیاست خارجی ایران طی سال‌های مورد بررسی ارائه می‌دهد.

وزیر خارجه اسبق لبنان با بیان اینکه این کتاب، اثری ارزشمند در حوزه مطالعات علوم سیاسی و روابط بين‌المللي است، تأکید کرد: این کتاب سیاست برگرفته از آرمان‌ها، اصول و ارزش‌هایی که تاج‌وتخت پهلوی را سرنگون ساخت و پایه‌ها و مبانی حکومت و نهادهای نظام جدید را پی‌ریزی کرد، مورد بررسی دقیق قرار می‌دهد؛ بر این اساس، کتاب مذکور، ارزشمند و با اهمیت بوده و شایسته مطالعه و تأمل است، زیرا حاوی اطلاعاتی دقیق و مبتنی بر منابع و حقایقی است که یک مسئله مهم، یعنی سیاست خارجی ایران را مورد مداقه و کنکاش علمی قرار می‌دهد.

عدنان منصور در بخشی از سخنان خود به اهمیت کتاب اشاره کرد و گفت: بی‌شک بررسی سیاست خارجه کشوری تأثيرگذار و دارای جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی، که نگاه‌های جهانیان را به خود معطوف کرده است، مسئله‌ای حائز اهمیت است.

وزیر خارجه اسبق لبنان در پایان گفت: نگارنده کتاب « سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: درآمدی بر اصول و مبانی نظری» مسائل مختلفی از جمله فرهنگ، تمدن، توسعه، اندیشه و سیاست ایران‌زمین را در لابه‌لای کتاب گنجانده است. خواندن این کتاب مانند سفری طولانی و لذت بخش است که خواننده را به اعماق تاریخ ایران از گذشته دور تا دوران معاصر می‌برد.

منبعی علمی برای پژوهشگران علوم سیاسی

سپس پروفسور احمد ملي، رئیس مرکز مطالعات حقوقی و سیاسی دانشگاه لبنان ضمن تمجید از مؤلف کتاب، گفت: دکتر خامه‌یار، پژوهشگری سخت‌کوش و خستگی‌ناپذیر است و همواره موضوعات دانشگاهی سخت و پیچیده را انتخاب می‌کند تا به سرانجام برساند. او در نوشتن پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «اخوان المسلمین؛ عوامل همگرايي و واگرايي» همواره به دنبال منابع دست‌اول بود و برای انجام مصاحبه‌های شفاهی از منطقه‌ای به منطقه دیگر به دنبال رهبران اخوان المسلمین بود. وی رساله دکترایش را نیز به مسائل بسیار مهم و سرنوشت‌ساز مرتبط با سیاست خارجی ایران اختصاص داد و به صورت تخصصی، جغرافیای سیاسی و همچنین مبانی سیاست تطبیقی را مورد نقد و بررسی قرار داده است.

رئیس مرکز مطالعات حقوقی و سیاسی دانشگاه لبنان، کتاب «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: درآمدی بر اصول و مبانی نظری» را اثری ارزشمند و علمی برای پژوهشگر علوم سیاسی قلمداد کرد و گفت: بی‌شک، سخن گفتن از سیاست خارجی کشورها بدون بررسی مختصات نظام حاکم بر آن کشورها ناممکن است. همه می‌دانیم نظامی جمهوری اسلامی ایران، نظامی منحصربه‌فرد است که بر پایه مجموعه‌ای از شعارها از جمله شعار نه شرقی و نه غربی بنا نهاده شده است. کتاب عباس خامه‌یار، این مسئله را با دقت تبیین می‌کند تا نشان دهد چگونه شعارهای انقلاب، همچنان هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی پابرجا است.

وی در مورد اهمیت این کتاب گفت: بی‌شک موضوع سیاست خارجی ایران از مسائل بحث‌انگیز بوده و هست. خامه‌یار تلاش کرده است با رعایت امانت علمی، به بررسی سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران در 10 سال آغازین انقلاب اسلامی بپردازد.

پروفسور احمد ملي در ادامه به دلایل توجه محافل دانشگاهی و آکادمیک از جمله دانشگاه لبنان به این کتاب اشاره کرد و افزود: ما به عنوان مرکز مطالعات دانشکده حقوق و علوم سیاسی با دید علمی و دانشگاهی به مسائل بحث‌برانگیز و حساس اهمیت می‌بخشیم و با نگاه علمی و به دور از رویکردهای پوپولیستی مورد مداقه قرار می‌دهیم.

وی در ادامه تحلیل و نتایج مؤلف کتاب، درباره اهمیت و جایگاه ایران در نظام جدید بین‌الملل را تأیید کرد و گفت: این کتاب از سیاست خارجی کشوری سخن می‌گوید که بخواهیم یا نخواهیم یک بازیگر برتر منطقه‌ای است، کشوری که هم‌اکنون با قدرت‌های بزرگ بر سر پرونده هسته‌ای مذاکره می‌کند.

تلاش برای تبیین سیاست خارجه ایران بر مبنای نظریه‌ای جدید

در پايان دكتر عباس خامه‌یار، توضیحات خود را درباره کتاب بیان کرد؛ وی اظهار کرد: همه می‌دانیم منطقه خاورمیانه در سال 1979 میلادی، شاهد تحول مهمی به نام پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود؛ انقلابی که هم از لحاظ ساختار و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده و هم از لحاظ سیاست خارجی مدل جدیدی را پدید آورد و این‌گونه بود که جمهوری اسلامی، الگویی جدید و متفاوت را به منطقه و جهان ارائه کرد.

وی افزود: با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حکومت اسلامی مبتنی بر نظریه ولایت‌فقیه پایه‌گذاری شد، بنابراین پیروزی این انقلاب مردمی، اولین تجربه حاکمیت فقیه بر جامعه را نمود عینی بخشید.

خامه‌یار تأکید کرد: برخی مفاهیم از جمله ظلم‌ستیزی، استکبارستیزی، حمایت از مستضعفان و شعارهایی از جمله شعار نه شرقی و نه غربی، اصولی بنیادین در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده و همواره مورد تأکید قرار گرفته است.

وی بیان کرد: پر واضح است این حکومت دینی و نظام مبتنی بر ولایت‌فقیه تجربه‌ای منحصربه‌فرد است که اصول قانون اساسی آن معتبرترین سند سیاست خارجی به شمار می‌رود، بنابراین خطوط کلی سیاست خارجه ایران، برگرفته از مؤلفه‌های نظریه‌ای جديد است و این همان مسئله‌ای است که کتاب به دنبال تبیین آن است.

وی افزود: سخن گفتن از انقلاب اسلامی ایران بدون توجه به مهم‌ترین ریشه‌ها و زمینه‌های پیدایش آن، دید ناقصی به ما ارائه می‌دهد؛ بر این اساس در کتاب تلاش شده است تصویری روشنی از پیشینه انقلاب اسلامی و زمینه‌های فرهنگی دینی و تمدنی آن به مخاطب ارائه دهد زیرا شناخت این زمینه‌ها نقش مهمی در فهم بهتر از این مسئله دارد. افزون بر آن، سخن از ریشه‌ها و زمینه‌های پیدایش انقلاب اسلامی ایران بدون واکاوی دوگانه «اسلامیت و ایرانیت» و نقطه اشتراک این دو مؤلفه تلاشی بی‌اثر خواهد بود.

خامه‌یار با بیان اینکه در این کتاب علل و دلایل شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی ایران تبیین شده است، گفت: با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، رخدادها و تحولات اصلی انقلاب مورد خوانش دقیق قرار گرفته و با رعایت اصول و قواعد علمی، به نقد، تحلیل و بررسی رخدادها و تحولات تأثیرگذار در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخته‌ایم.

اين پژوهشگر کشورمان در ادامه به همگرایی اسلامیت و ایرانیت پرداخت و گفت: فرهنگ ایرانی با فرهنگ اسلامی عجین شده است و می‌توان گفت ورود اسلام به ایران، مرحله آغازین جهانی‌شدن اسلام به شمار می‌رود، زیرا که با تلفیق مؤلفه‌های اسلامی ـ ایرانی، پایه‌های اولیه تمدن اسلامی پی‌ریزی شد.

خامه‌یار در ادامه بر ضرورت مطالعه کتاب شهید مطهری با عنوان «خدمات متقابل ایران و اسلام» برای آشنایی با خدمات متقابل دین اسلام و ملت ایران در قبال یکدیگر تأکید کرد و در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ریشه‌های شکوهمند شعر فارسی و تأثیر آن بر گفتمان ایرانیان، گفت: ادبیات فارسی بر ساخت پایه‌های فرهنگی، نظامی و اسلامی نقش بسزایی داشته است.

وی با بیان اینکه دوگانه هویت اسلامی و هویت ملی ایران یک تنوع فرهنگی منحصربه‌فردی به وجود آورده است، تأکید کرد: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول و ضوابط اسلامی و شالوده هویت و اندیشه اسلامی ایران معاصر ﺍﺳﺖ.

وی ادامه داد: شناخت این هویت اسلامی نیازمند شناخت و بررسی زمینه‌ها و جریان‌های فکری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی در دوران‌های گذشته و دوران معاصر است. ایران از دوران امویان تا دوران معاصر همواره خواستگاه جنبش‌های ضد ظلم و ستم، دیکتاتوری، اشغالگری و جنگ‌ها بوده است. در قرن سیزدهم تا قرن پانزدهم، ایران شاهد جنبش‌های ضد اشغالگری مغول‌ها بوده است.

خامه‌یار بیان کرد: ایرانیان ذاتاً به استقلال و آزادی گرایش دارند، اولین شعار انقلاب اسلامی نیز استقلال و آزادی بود، در قیام 15 خرداد نیز مردم ضد استبداد بود و شعار اصلی معترضان استقلال بود.

رایزن فرهنگی کشورمان در ادامه به نقش‌آفرینی شخصیت‌های بزرگ و تأثیرگذار ایرانی در تمدن ایرانی ـ اسلامی از جمله فارابی، ابوریحان بیرونی، خیام، غزالی، سهروردی، خواجه نصیرالدین طوسی، فردوسی، سعدی، حافظ، ناصرخسرو، ملاصدرا و... اشاره کرد.

وی همچنین به نقش تأثیرگذار مراکز علمی ايران در پيشبرد علوم عربی و ادبی عصر عباسی اشاره کرد.

خامه‌یار در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد در این کتاب تلاش شده است مهم‌ترین مؤلفه‌های مؤثر بر جهت‌گیری و رفتار سیاست خارجی ایران نیز تبیین شود.

وی گفت: در این کتاب تلاش کردیم با تأکید بر مطالعه اصول و مبانی نظری سیاست خارجی ایران در فاصله زمانی 1979 تا 1991 میلادی، مؤلفه‌های مؤثر بر جهت‌گیری و رفتار سیاست خارجی ایران و تلاش طراحان این سیاست در راستای عینیت‌بخشی ام القرای جهان اسلام نیز تبیین شود.

وی افزود: یکی از اهداف کتاب تبیین این مسئله است که یکی از اهداف ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ایجاد یک اتحاد اسلامی راهبردی، فراگیر و جهانی است.

وی همچنین به وجه تمایز انقلاب اسلامی ایران با سایر انقلاب‌ها اشاره کرد و گفت: انقلاب اسلامی ایران برخلاف دیگر انقلاب‌ها، اكنون بیش از چهار دهه از عمر خود را می‌گذراند اما جمهوری اسلامی ایران با حفظ و پایبندی به شعارهای و آرمان‌های خود همچنان به پیش می‌رود، درحالی‌که در سایر انقلاب‌ها پس از گذشت چند سال، در نگرش‌ها و رفتار سیاسی آن انقلاب تغییرات ریشه‌ای ایجاد و از شعارهای اصلی دور می‌شود.

خامه‌یار در پایان گفت: پاسخ درباره سؤال مربوط به دلایل پایبندی ایران به اصول و ارزش‌های خود و يا عدول از آن و اساساً ميزان پايبندي به اصول اوليه همچنین دلایل بقا، تداوم و پایداری نظام پس از گذشت چهار دهه، آن هم در سایه تحولات، چالش‌ها و تحریم‌های فعلی، به خواننده پس از مطالعه كتاب واگذار می‌شود.

در پایان مراسم، آیین رونمايي و تجلیل از مؤلف برگزار و یک نسخه از کتاب نیز با امضای نویسنده اثر، به حاضران اهدا شد.

گفتنی است، این اثر عباس خامه‌دار به زبان عربی از سوی «مرکز الحضاره لتنمية الفكر الإسلامي» در لبنان چاپ و ابتدای سال میلادی جاری روانه بازار نشر شده است.