ظرفیت قرآن در شکوفایی تفکر نوجوان/ قرآن را زندگی کنیم

به گزارش ایکنا، جلسه «شکوفایی نوجوانی با قرآن» عصر امروز، هشتم اسفندماه با حضور هانی چیت‌چیان، از مدرسان مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران با حضور معلمان، مدیران مدارس متوسطه دوره اول، دبیران دینی و ... منطقه 15 تهران برگزار شد.

مشروح صحبت‌های هانی چیت‌چیان، از مدرسان مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران در ادامه می‌آید:

مبعث به تعبیری رونمایی از کلام وحی است، تمام اهمیت مبعث به قرآن کریم برمی‌گردد. مبعث آنجایی است که کلام وحی به انسان می‌رسد، پیامبر(ص) واسطه شایسته‌ای است برای اینکه این کلام به ما برسد. مبعث یعنی همه ما را به واسطه پیامبر(ص) مخاطب قرآن قرار دادند؛ لذا در سوره انبیا فرموده است: «لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا» به سوی همه شما کتاب را نازل کردیم این نکته بسیار مهمی است یعنی همه ما آدم‌ها مخاطب قرآن هستیم و عمیق‌ترین مطالب عالم هستی در قالب قرآن به تمام بشر منتقل شده، یعنی خواسته‌اند همه انسان‌ها مانند پیامبر(ص) مراتب بالای رشد و تعالی را تجربه کنند و به دست بیاورند و مبعث از این نظر روز مهمی در زندگی تمام بشریت است.

قرآن کریم کلام است نه کتاب

تمامی کتاب‌های آسمانی قبل از قرآن به صورت کتاب نازل شدند، یعنی الواحی بودند که پیامبران آن‌ها را گرفتند و برای بشر آوردند ولی قرآن نه به صورت کتاب بلکه به صورت کلام نازل شد، در واقع خدا گفت‌وگوی خود را با بشر آغاز کرد، اصل قرآن کریم، کلام است، کتاب نیست، به قرآن کتاب می‌گویند چون در بردارنده قوانین زندگی است.

در این جلسه می‌خواهیم بگوییم قرآن را همان طور که نازل شده مثل یک کلام بخوانیم، اگر قرآن را به شیوه کلام بودنش برای خودمان و مخاطبمان به‌ویژه نوجوانان بخوانیم، تمام انتظاراتمان در حوزه تعلیم و تربیت محقق می‌شود. اگر در زندگی آنطور که خدا فرموده با کلام خدا تعامل داشته باشیم، اتفاقات دیگری نیز رقم می‌خورد و بسیاری از آسیب‌هایی که ممکن است در فرد فرد ما وجود داشته باشد، درمان می‌شوند، همچنان که پیامبر(ص) نشان دادند چطور با این کلام می‌شود انسان‌های نورانی و پاکی را تربیت کرد.

یکی از مهم‌ترین اعمال مبعث زیارت امام علی (ع) است، چوم اساساً قرآن آمده بود تا انسان تربیت کند. امام علی (ع) نمونه شاخصی از یک انسان تربیت شده در مکتب قرآن است، اوست که به واسطه این قرآن تربیت شده و شاخص انسان تربیت‌شده به واسطه قرآن است.

آیا می‌توان چالش‌های نوجوانی را با قرآن به خوبی پشت سر گذاشت؟

موضوع جلسه ما شکوفایی نوجوانی با استفاده از قرآن است، آیا می‌توان با قرآن چالش‌های نوجوانی را به خوبی پشت سر گذاشت؟ چگونه از قرآن برای این دوره که پر از آسیب‌های فراوان است، استفاده کنیم؟ شکوفایی تفکر، مهم‌ترین راهبرد تربیتی در دوره نوجوانی است. مهم‌ترین اتفاق این دوره، بحث بلوغ است، یک بخشی از آن به تغییر جسمی و بخشی به تغییر نقششان در روابط اجتماعی برمی‌گردد.

نکته بسیار مهم، بحث ادراکی بلوغ است، یعنی آن جایی که انسان به صورت خودآگاه موضوع خوبی و بدی را درک می‌کند، مکلف می‌شود. ولی در این دوره بلوغ عقلی لازم یعنی اینکه نوجوان عاقبت‌نگری درستی داشته باشد اتفاق نمی‌افتد و حقیقت اصلی بلوغ که با بلوغ عقلی محقق می‌شود شکل نمی‌گیرد. نیاز داریم که اتفاقاً شکوفایی عقلی یا بلوغ عقلی در نوجوان اتفاق بیفتد، یعنی زندگی کردن بر اساس حقایقی که صدق و واقع هستند. بلوغ عقلی یعنی بر اساس حقایق زندگی کنیم، باید کمک کنیم تا نوجوان بتواند مسائل خودش را به این حقایق ارجاع دهد و بر اساس آن‌ها رفتار متناسب انجام دهد.

در اندیشه اسلامی تفکر را وزیر عقل می‌دانند، بر اساس آن حقایق، عمل متناسب و درست، شناسایی و به زیباترین شکل ممکن انجام داده می‌شود. این فرآیند را تفکر می‌گویند، تفکر در اینجا با آن چیزی که در جامعه مصطلح است فرق دارد. در جامعه به کشف رابطه‌ها تفکر می‌گویند، تفکر در قرآن به معنای قوه‌‌ای است که به شما کمک می‌کند حقیقت را ببینید و تاریکی‌های زندگی خود را با نور حقیقت روشن کنید، حرکت از موجود به مطلوبی که حق می‌گوید و حرکت به سمت حقیقت زندگی را تفکر می‌گویند.

مواجهه با مسائل و نیازها، رجوع به حق و تبدیل حقایق به عمل شایسته و هنرمندانه، محورهای سه‌گانه تفکر را می‌سازند و ما باید اینها را به نوجوانان یاد بدهیم. توصیه می‌کنم کتاب بلوغ عقلی، دوره سوم رشد دوره آداب و احسان را مطالعه کنید که در مورد مؤلفه دوره نوجوانی و این نکته‌ای که اشاره شد، به طور خاص صحبت کرده است.

نمی‌خواهیم بگوییم تربیت یعنی قرآن درس دادن، نوجوانان کارهای زیادی را در این دوران باید انجام دهند، خودشان ارزیابی کنند و بازخورد بگیرند. موضوع ما ظرفیت قرآن در شکوفایی تفکر نوجوان است. یکی از محورهای شکوفایی تفکر، شناخت حق است، قرآن به عنوان کلام خدا مهم‌ترین منبع شناخت حقیقت است که صحت حقایق کشف شده بر اساس آن سنجیده می‌شود.

اگر قرآن را فقط یک بار همراه با معنی روخوانی کنیم، حداقل 400 قانون از زندگی در آن می‌بینیم، کافی است این 400 قانون را در قالب‌های مختلف به نوجوانان منتقل کنیم، در اردو، در صحبت‌ها، در موقعیت‌های مختلف و... نمی‌توانیم برخورد درست داشته باشیم جون تعریف درستی نداریم. درست است که خداوند رأس همه چیست؟ ولی چرا خداوند این همه قانون وضع کرده است؟ خدا این همه صحبت کرده چون زندگی کردن بر اساس قانون الهی تفصیل می‌خواهد، به طور مثال در قرآن آمده اگر کسی کم‌فروشی کند دچار افسردگی می‌شود، این یک قانون است، یا اینکه در زندگی استعداد مهم‌تر است یا سعی و تلاش؟ در سوره عبس آمده که سعی و تلاش مهم‌تر است.

اگر همراه تدبر هم قرآن را بخوانیم، این 400 قانون به هزار مورد می‌رسد، بسیاری از بن‌بست‌ها با این قوانین حل می‌شود، حتی برخی از قانون‌ها آنقدر جذاب است که حتی نشنیده‌ایم و شگفت‌زده می‌شویم که چنین قانونی در قرآن است، در مورد سوره ماعون با کودکان یتیم کار می‌کردیم، به آیه‌ای رسیدیم که می‌گوید اگر کسی نماز بخواند ولی حواسش به ایتام و مساکین پیرامون خودش نباشد، وای بر چنین نمازخوانی. تعدادی از این کودکان آمدند و یکی از آن‌ها گریه می‌کرد و می‌گفت نمی‌دانستم خدا ما بچه‌ یتیم‌ها را دیده و ما برای او مهم بوده‌ایم. نماز خواندن برای خدا خیلی مهم است ولی اگر کسی نماز بخواند و کودک یتیم را ندیده باشد نمازش قبول نیست، اولین کارکرد قرآن، مجموعه این قوانین است.

قرآن فهرستی از نیازها را برای انسان بازگو می‌کند

نکته بعدی اینکه خود قرآن قهرستی از نیازها و مسائل حقیقی زندگی انسان را برای او بازگو می‌کند، قرآن فقط کتاب قانون نیست بلکه فهرستی از نیازها را نیز مطرح کرده است، مثلاً می‌دانستی نیاز به ارتباط با ملائکه الهی داری؟ می‌دانستی شما می‌توانی اطمینان قلب داشته باشی؟ خداوند در قرآن با طرح انواع سؤال، بیان مثل‌ها و مثال‌ها و استفاده از انواع دیگر بیان، فرآیند تفکر را در انسان تحریک کرده است. شما فقط یک جلسه از «وای می‌دانستیدها» برای نوجوانان برگزار کنید، می‌دانید اگر نوجوان اینها را بشنود چه اثری روی او خواهد گذاشت.

نکته سوم اینکه قرآن با معرفی اعمال شایسته در ارتباط با حقایق، مجموعه منحصر به فردی از رفتارهای نیکو را به انسان معرفی کرده و ضمناً سیر تبدیل حقایق به بایدها و نبایدها را آموزش داده است. در یک کلام می‌توان گفت واقعاً قرآن کتاب تفکر است، نه فقط کتابی که از آن برای تفکر استفاده کنیم، بلکه هر چه درباره تفکر می‌خواهیم در قرآن است.

وقتی می‌گوییم قرآن بخوانیم منظورمان این نیست که آن را باز کنیم و بگوییم مثلاً بیایید درباره سوره اسرا صحبت کنیم. ما معلم‌ها سر هر کلاس درسی، ریاضی، فیزیک، شیمی، جغرافی، دفاعی و درس‌های دیگر، علاوه بر مطالبی که به نوجوان درس می‌دهیم و منتقل می‌کنیم، می‌توانیم قرآن را آموزش دهیم. اگر به مجموعه قوانین قرآن مسلط باشیم، بلافصله در همه چیز اول قانون قرآن به ذهنمان می‌رسد حتی در توضیح مسائل ریاضی و ...، ما حقایق را درست بیان نمی‌کنیم که بعد می‌گوییم نوجوانان دین‌گریز شده‌اند.   

لازم است در چنین رویکردی از پرداختن صرف به روخوانی و روان‌خوانی و حفظ قرآن پرهیز کرده و آموزش تدبر و تفکر در قرآن را مد نظر قرار داد. در این بهره‌مندی از قرآن، ضروری است نسبت به عمل به آیات و سوره‌های قرآن اهتمام جدی داشت.

قرآن فقط برای کلاس قرآن نیست

پرداختن به قرآن همراه با به‌کارگیری تفکر، به برپایی کلاس‌های آموزشی اختصاصی وابسته نیست، بلکه این رویکرد تربیتی است که می‌توان آن را در خلال تمامی فعالیت‌های آموزشی، تربیتی و فرهنگی مد نظر قرار داد. چرا فکر می‌کنیم قرآن فقط برای کلاس قرآن است.

نکته پایانی اینکه همه ما معلم‌ها در بحث آموزش، دغدغه طرح درس آموزشی را داریم، در خلال کارهایی که انجام می‌دهیم چالش بزرگمان طرح درس آموزشی است، چکار کنیم که بازخورد بگیریم؟ معلم‌هایی که خلاقیت دارند و می‌توانند طرح درس آموزشی ارائه دهند، نوجوان را با خود همراه می‌کنند و معلم‌های خیلی خوبی هستند، شاگردان درسشان را می‌فهمند و حتی جذابیت کلاس آن معلم می‌تواند آینده شاگردان را رقم بزند و تغییر بدهد.

قرآن طرح درس است نه محتوای درسی

قرآن اینطور نیست که آن را باز کنید و بگوید به مجموعه‌ای از قوانین اشاره می‌شود یک، دو، سه، چهار و ...، قرآن اینطور است که آیا شنیدید ماجرای غاشیه را؟ یا دیدی شتر را چطور خلق کردیم؟ اگر ندیدید قرار می‌گذاریم باغ وحش یا اگر نمی‌توانیم آنجا برویم تا هفته بعد روی ویژگی‌های شتر تحقیق کنیم، یا یک فیلم مستند می‌آوریم و به شاگردان نشان می‌دهیم. قرآن خودش طرح درس است نه محتوای درسی، اول یک سؤال می‌پرسد و شما را به چالش می‌کشد.

من، معلم و اهل طرح درس نوشتن هستم و به شگفت‌انگیزی سوره‌های قرآن تا به حال طرح درس ندیده‌ام، حالا اینطور که قرآن را می‌خوانیم که مثلاً خدا در سوره غاشیه می‌فرماید ... سپس خدا فرموده است ...، در واقع گزارش سوره را می‌دهی، این کار، قرآن خواندن نیست.

قرآن را تفسیر نکنید قرآن را زندگی کنید

قرآن را تفسیر نکنید قرآن را زندگی کنید، مثلاً جایی که سؤال پرسیده برای این است که به این سؤال جواب بدهیم، ما همین طور می‌خوانیم و می‌گذریم، بعد می‌گوییم چرا قرآن جذاب نیست، آنجا که سؤال است باید ایستاد و پاسخ داد.

یک وقتی به ما گفتند روی موضوع حجاب کار کنید، یک بار سوره نور را برای نوجوانان بخوانید، خودش طرح درس کرده است، ما چنین گنجینه‌ای در نظام طرح درس داریم بعد درگیر این موضوع هستیم. اگر اینطور قرآن بخوانید کلاس قرآن به شگفت‌انگیزترین کلاس تبدیل می‌شود. وقتی وسط یک سوره یک عمل وجود دارد یعنی تا آن را انجام ندهی مابقی را متوجه نمی‌شوی. اگر قرآن را بشناسیم لابه‌لای تمام درس‌ها می‌توانیم اتفاقات شگفت‌انگیزی را رقم بزنیم.

بنا بر این گزارش، در پایان جلسه برای راهنمایی بیشتر معلمان و استفاده از مطالب آموزشی رایگان تارنمای رهبر نوجوان به نشانی www.rahbarenojavan.ir برای استفاده معلمان معرفی شد.