کدام هنر از نظر اسلام حرام است؟

به گزارش خبرنگار ایکنا، حسن رحیم‌پور ازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، امروز دوشنبه 19 اردیبهشت‌ماه در نشست «عدالت در گام دوم انقلاب اسلامی» که به بهانه سالروز شهادت استاد مرتضی مطهری برگزار شد به سخنرانی پرداخت که در ادامه گزیده‌ای از سخنان وی را می‌خوانید:

 

مفهوم هنر و مفهوم‌شناسی زیبایی و معیار درباره مصادیق هنر و زیبایی را باید درست بفهمیم ولو اینکه در حدِ حداقل باشد. پیشنهاد بنده این است که آثار شهید مطهری را با دقت بخوانید و از جمله فلسفه اخلاق ایشان را مطالعه کنید. امثال شهید مطهری، مسلمانی را نه با عنوان یک عادت بلکه به مثابه یک تفکر مطرح می‌کنند. برخی معتقدند در عرصه هنر و زیبایی درست و غلط نداریم بلکه خوشم میاد یا بدم میاد داریم و مسئله صرفاً ذوقی است اما سؤال این است که تعریف زیبایی چیست؟ شهید مطهری می‌گوید هدف دین و اسلام، زیباسازی انسان است و اساساً دین آمده که انسان را زیبا تحویل دهد. هدف دین مبارزه با زشتی در عرصه روح، عقل و اخلاق است.

یک زیبایی و زشتی درونی وجود دارد که مختص انسان است و مثلاً گفته می‌شود روح شما بسیار زشت یا بسیار زیباست. زیبایی محسوس را همه می‌فهمند اما زیبایی معقول را همه نمی‌فهمند. آن افرادی که می‌گویند جهان فقط ماده است قدرت درک زیبایی معقول را ندارند و صرفاً زیبایی‌های شهوانی و جنسی را درک می‌کنند اما چنین کاری فقط احتیاج به غریزه دارد و نیازی به تعقل ندارد. سؤال این است که اسلام با کدام زیبایی در افتاده است؟ جواب این است که اسلام با هیچ زیبایی مشکلی ندارد اما هنر زیبا و اثرگذار را می‌پسندد.

 

اگر اسلام با مجسمه مقابله کرد به این دلیل بود که در آن زمان مجسمه از بزرگترین نمادهای بت‌پرستی بود لذا مجسمه‌سازی، هنری در خدمت حماقت بود بنابراین اسلام با مجسمه‌سازی درگیر نشد بلکه درگیری آن با شرک و حماقت بود. همین الان در هند و ژاپن، به لحاظ تکنولوژیک بسیار پیشرفته هستند اما همانند هزار و چهارصد سال پیش بت‌پرستی می‌کنند لذا در عرصه صنعت، پیشرفت کرده‌اند اما فرهنگ آنها پیشرفتی نداشته است. زیباترین زیبا، انسان کامل است و اگر فرم بدی را علیه این محتوای زیبا به کار بردید به معنای خدمت به زیبایی نیست بلکه به معنای خیانت است. 

 

خانمی عطرفروش در مدینه بود که می‌گفت بهترین مشتری من محمد(ص) است. در روایت داریم که بیشترین پولی که رسول اکرم(ص) خرج می‌کرد برای عطر بود بنابراین زیبایی به طور مطلق یک ارزش است به شرطی که زیبایی را علیه یک زیبایی بزرگتر به کار نبریم و زیبایی محسوس علیه زیبایی معقول یعنی اخلاق و عدالت به کار نرود. لذا اگر هدف دین زیبایی‌سازی انسان است بنابراین همه ابزارها باید در خدمت این زیبایی قرار گیرد. 

اگر آرمان اصلی یک دین، تعالی و تکامل انسان است هنر حتماً به عنوان وسیله، مورد احترام است به شرطی که در خدمت تکامل هدف قرار گیرد. سؤال دیگر این است که منظور از هنر متعهد و غیرمتعهد چیست؟ اساساً هنر غیرمتعهد وجود ندارد بلکه همه آثار هنری متعهد هستند اما مسئله این است که متعهد به راست یا دروغ، نیکی یا پلیدی و امثالهم هستند.

 

هر نوع هنری که انسان را از عقلانیت و عدالت جدا کند آن هنر حرام است. علت حرام بودن مستی یا فحشا چیست؟ چون انسان از عقلانیت جدا می‌شود. لذا اینکه کسی از کاری خوشش می‌آید نباید ملاکی برای انجام آن کار باشد بلکه هرچه به عقل انسان صدمه می‌زند اسمش هنر، اقتصاد، پیشرفت و .... هم باشد حرام است بنابراین نباید به اسامی زیبا توجه کرد چون وقتی عقل نباشد مسئولیت هم نیست.

خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ؛ بگو چه کسی زینت‌های خدا را که برای بندگان خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده؟ بگو این نعمت‌ها در دنیا برای اهل ایمان است و خالص اینها (یعنی لذات کامل بدون الم، و نیکوتر از اینها) در آخرت برای آنان خواهد بود. ما آیات خود را برای اهل دانش چنین مفصل و روشن بیان می‌کنیم» (اعراف/ 32) این آیه بسیار مهمی است و با فکر تحریم زیبایی مبارزه می‌کند. چون همه زیبایی‌ها از خداوند است، هر زیبایی که در این دنیا وجود دارد انعکاس زیبایی خداوند است. 

 

هر اثر هنری که عقل و عقلانیت، اخلاق و عدالت را تضعیف یا تقویت می‌‌کند بر این اساس می‌توانیم آن را به اثر هنری خوب یا بد تقسیم کنیم. هنری که وفای به عهد را تقویت کند انسانی است در غیر این‌صورت غیر انسانی و شیطانی است. اثری که یأس و ناامیدی را رواج دهد نامشروع است اما اگر اثری، زیبایی را ترویج کند مشروع و مورد تأیید است. هنر و رسانه اسلامی آن است که زشتی را زشت و افراد منافق و دو چهره را رسوا کند نه اینکه آنها را تبدیل به قهرمان کند.

نمایشنامه خسیس اثر مولیر، کاری می‌کند که وقتی آن را به طور کامل مطالعه کردید از هرچه شخص خسیس است متنفر شوید. زشت‌ترین خیانت، بی‌آبرو کردن انسان و سرّ کسی را فاش کردن است و آیات و روایات زیادی هم در اینباره وجود دارد. در روایات آمده که چنین کاری، انسان را زشت و پلید می‌‌کند. رسانه و هنر اسلامی به این معنی است که خصلت‌های خوب الهی و انسانی که انسان را برای آخرت آماده می‌کند را ترویج کنیم. اساساً خدای متعال ما را فطرتاً به گونه‌ای آفریده که از زشتی بدمان می‌آید. ما دوست داریم زیبایی را ببینیم و زیبایی را تولید کنیم اما باید بدانیم که آسیب‌پذیر هستیم لذا نباید اجازه دهیم دیگران جای زشتی و زیبایی را عوض کنند.

شهید مطهری به گردن صدها هزار نفر دِین دارند چراکه عقلانیت را در میان مردم ترویج می‌کردند. آیه‌ای در قرآن با این مضمون وجود دارد که شهید مطهری هم به آن استناد می‌کند و مضمون آن این است که اگر کار شما ولو اینکه یک شخص یا خانواده را به سمت کمال ببرد یا دور کند شما را در گناهان و ثواب‌های او شریک می‌کند. لذا اگر کار هنری شما باعث شود یک گام به حقیقت و فضیلت نزدیک شوید شما اهل بهشت هستید و اگر یک گام افراد را به بی‌تقوایی و بی‌دینی نزدیک کنید در عذاب او شریک هستید و  این توصیه پیامبر اکرم(ص) است.