نگاهی بر آسیب‌شناسی حفظ قرآن در بعد فردی و اجتماعی

به گزارش ایکنا از البرز، یکی از سفارش‌های مهم دین مبین اسلام و پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) قرائت، انس و تدبر و تفسیر قرآن کریم است. در این میان موضوع حفظ قرآن نیز اهمیت بالایی دارد و در احادیث مختلف از ارزش حفظ قرآن کریم سخن به میان آمده است.

پیامبر(ص) فرمودند: «حَمَلَةُ القُرْآنِ هُمُ المَحْفُوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المُلَبِّسونَ نُورَ اللهِ، المُعَلِّمونَ كَلامَ اللهِ مَنْ عاداهُم فَقَدْ عادَی اللهَ و مَنْ والاهُم فَقَدْ والَی اللهَ» حافظان قرآن مشمول رحمت خدا، در بركنندگان نور خدا و آموزگاران كلام خدایند. كسی كه با آنان دوستی نماید با خدا دوستی نموده است. یا در جای دیگر فرمودند: «حَمَلَهُ القرآنُ عُرَفا اَهلِ الجَنَّه وَ المِجاهِدونَ فی اللهِ قُوادُ اَهلِ الجَنَّه وَ الُرسُلُ سادَه اَهلِ الجَنَّه» حاملان قرآن(حافظان قرآن) عارفان اهل بهشت و تلاش‌کنندگان در راه خدا پیشوایان اهل بهشت و پیامبران، سادات و سروران اهل بهشت هستند و یا فرمودند: «اِنَّ اَکْرَمَ العِبَادِ اِلَی اللهِ بَعْدَ الاَنْبیاءِ العُلَماءُ ثُمَّ حَمَلةُ القُرآنِ یُخرِجونَ مِنَ الدُنْیَا کَمَا یُخرِجُ الاَنبیاءُ وَ یُحشَرونُ مِن قُبورِهِم مَعَ الاَنبِیاءِ وَ یَمُرُّونَ عَلَی الصِّراطِ مَعَ الانبیاءِ وَ یَأخُذُون ثَوابَ الاَنبیاءِ ...» با کرامت‌ترین مردم نزد خداوند، بعد از انبیا، علمایند، سپس حافظان قرآن. آنها از دنیا خارج می‌شوند، همان‌گونه که انبیا خارج می‌شوند و از قبرهایشان با انبیا محشور می‌شوند و از روی صراط با انبیا عبور می‌کنند و ثواب انبیا را می‌گیرند.

اهمیت عمل به قرآن در کنار حفظ

در حدیثی دیگر از رسول‌الله(ص) ضمن اشاره به اهمیت حفظ قرآن، عامل‌ بودن به قرآن کریم نیز مورد توجه ویژه قرار گرفته است، «لِحاملِ القُرآنِ إذا عَمِلَ بِهِ فَأحَلَّ حَلالَهُ و حَرَّمَ حَرامَهُ شَفْعٌ فی عَشْرَةِ أهْلِ بَیتِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ كُلُّهُم قَدْ وَجَبَتْ لَهٌ النّارُ» حافظ عامل به قرآن كه حلال آن را حلال و حرام آن را حرام می‌شمارد فردای قیامت در مورد ۱۰ نفر از بستگانش كه همگی آنها اهل آتشند حق شفاعت دارد.

امام صادق(ع) نیز در این زمینه می‌فرماید: «اَلْحافِظُ للْقرْآنِ الْعامِلُ بِه مَعَ السَّفَرةِ الْكِرامِ الْبَرَرَةِ» حافظ قرآن كه به آن عمل كند، در آخرت رفیق و همراه فرشتگان و سفیران الهی خواهد بود. یا در جای دیگری می‌فرمایند: «اِنَّ الذی یُعالِجُ القرآن وَ یَحفَظُه بِمَشّقةٍ مِنه وَ قَلة حفظٍ لَه اَجران» هر کس که در فراگیری قرآن کوشش کند و به خاطر کمی حافظه آن را به سختی حفظ کند، برای او دو پاداش است، پاداش حفظ و پاداش تحمل سختی.

از سیره امام صادق(ع) استفاده می‌شود که یکی از راهکارهای مورد اهتمام ایشان، علاوه بر تشویق شیعیان به فراگیری علم و انتشار آن و تشکیل جلسات و کلاس‌ها و بحث احسن با مخالفان، تأکید بر حفظ قرآن بوده است؛ چراکه قرآن پایه و اساس دین اسلام است و کسی در بحث با مخالفان دین پیروز است که این عصاره و اساس دین را کامل در اختیار داشته و بر الفاظ و معانی آن مسلط باشد.

سفارش رهبری و علما بر حفظ قرآن کریم

آیت‌الله جوادی آملی در تبیین جایگاه حفاظ قرآن می‌فرمایند: همان‌گونه که خداوند می‌فرماید: «اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ اِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»(حجر/9)، خداوند وعده محافظت از قرآن را داده است، ظرفی را که قرآن در آن جای گرفته است را نیز حفظ می‌کند.

مقام معظم رهبری در یازدهم مرداد سال 90 در دیدار با جامعه قرآنی كشور اعلام کردند: «یكی از چیزهایی كه می‌تواند تدبر در قرآن را به ما ارزانی بدارد، حفظ قرآن است. ما حافظ قرآن كم داریم و من قبلاً گفتم كه در كشور ما حداقل باید یک میلیون نفر حافظ قرآن باشند. حالا یک میلیون كه عدد كمی است نسبت به این جمعیتی كه ما داریم، اما حالا چون دوستان الحمدللَّه یک مقدماتی فراهم كرده‌اند، كارهایی را مشغول شده‌اند و دارند برنامه‌هایی را فراهم می‌كنند برای اینكه ان‌شاءاللَّه حفظ راه بیفتد، ما هم امیدمان بیشتر شده و به جای یک میلیون، می‌گوییم ان‌شاءاللّه ما باید 10 میلیون نفر حافظ قرآن داشته باشیم».

مهم‌ترین و والاترین انگیزه و هدف از حفظ قرآن کریم چیست؟

همان‌طور که در سخنان مقام معظم رهبری به آن اشاره شده است، حفظ قرآن کریم مقدمه تدبر و تعمق و عمل به قرآن کریم است. این موضوع می‌تواند سرلوحه و مهم‌ترین هدف و انگیزه حافظان قرآن کریم قرار بگیرد.

در واقع در آسیب‌شناسی موضوع حفظ قرآن کریم در بعد فردی و اجتماعی اولین عامل هدف و انگیزه حافظ قرآن باید مورد توجه واقع شود. نیت و انگیزه در همه کارها از نظر اسلام باید قربة الی‌الله و نزدیکی به خداوند باشد و هر مقدار که شخص در این نیت خود خالصانه عمل کند در عمل خود موفق‌تر و نتیجه اخروی آن پا پرجاتر خواهد بود. اخلاص انجام دادن کار برای خدا است و عملی که از شرک و ریا به دور است. بنابراین، اول قدم در حفظ قرآن باید نیتی خالصانه برای رضا و قرب به خدا باشد.

شرکت در مسابقات و بهره‌ بردن از تشویق‌های معنوی و مادی و استفاده از امتیازات علمی و شغلی در مواردی هر چند محدود نمی‌تواند نیت و هدف یک حافظ قرآن باشد. اگرچه یک حافظ می‌تواند از تمام این امتیازات و دستاوردهای معنوی و مادی نیز بهره ببرد.

آیا برای حفظ قرآن کریم آموزش لازم است؟

یکی از مسائلی که ممکن است برای افرادی که قصد حفظ قرآن کریم را دارند، مطرح شود؛ نحوه انجام حفظ قرآن کریم است. بسیاری از افراد مایل هستند به‌طور شخصی بدون استفاده از مربی و کلاس آموزشی به امر حفظ قرآن کریم بپردازند. نداشتن تجربه، خسته شدن در طول مسیر و فَرّار بودن آیات قرآن و عدم آگاهی از نحوه تثبیت آیات از جمله مشکلاتی است که ممکن است در طول مسیر گریبانگیر این گروه از افراد شود.

امروزه بسیاری از مؤسسات و خانه‌های قرآنی با استفاده از اساتید و مربیان مجرب به شکل حضوری و غیرحضوری آماده کمک به افراد علاقه‌مند به موضوع حفظ قرآن کریم هستند. برخی از این دوره‌های آموزشی یک ساله و در موادری تا پنج سال نیز بر حسب سن و شرایط قرآن آموز در نظر گرفته شده است.

براساس نظر برخی کارشناسان، دوره حفظ قرآن کریم باید بسیار کوتاه و یا بسیار طولانی نباشد. عجله در امر قرآن‌آموزی و از سوی دیگر طولانی‌ شدن دوره حفظ هر کدام پیامدهای منفی به همراه خواهد داشت.

احمد نصيری، فعال قرآنی در این زمینه طی یادداشتی نوشت: به‌صورت ميانگين می‌توان دوره مناسب و استاندارد حفظ را از دو تا چهار سال دانست. اما اين به آن معنا نيست که حفظ‌هایی که در زمانی کمتر از دو سال يا بيشتر از چهار سال انجام می‌شوند، لزوما دچار آسيب خواهند شد، بلکه مراد آن است که زمينه آسيب در اين بازده‌های زمانی بيشتر است و حافظ بايد با احتياط بيشتری گام بردارد.

ضرورت حفظ قرآن همراه ترجمه و تفسیر

در حال حاضر بسیاری از قاریان و حافظان قرآن کریم در جامعه ما به امر قرائت آیات شریفه قرآن و یا حفظ جملات و عبارات عربی آن توجه می‌کنند و موضوع ترجمه و تفسیر و تدبر در مراحل بعدی مورد اهتمام آنها قرار دارد. حال آنکه براساس روایات و احادیث و توصیه علما و بزرگان قرائت و حفظ، مقدمه تفسیر و تدبر و عمل به قرآن کریم است.

اما خوشبختانه امروزه مؤسسات قرآنی در زمینه رشته ترجمه قرآن و تفسیر و تدبر فعالیت می‌کنند، حتی مؤسسات تخصصی تفسیر و تدبر قرآن کریم سال‌هاست که راه‌اندازی شده و در سطوح مختلف به امر ترویج تدبر قرآن می‌پردازند.

بایدها و نبایدهای حفظ قرآن کریم برای متقاضیان

مهین‌دخت زیدی، حافظ و فعال قرآنی در گفت‌وگو با ایکنا از البرز با اشاره به شرایط ضروری برای حفظ قرآن کریم، گفت: در مورد حفظ قرآن کریم مربی و مؤسسات باید هر دو حضور فعال داشته باشند تا یک حافظ مسلط وعامل به قرآن تربیت شود.

وی ادامه داد: مربی از طریق همراهی با قرآن پژوه و مؤسسه با برنامه‌ریزی‌های منظم وایجاد فضای مناسب و حمایت تشویقی قرآن‌پژوه در موفقیت یک حافظ قرآن تأثیرگذار هستند.

زیدی با بیان اینکه خانواده در فراهم‌ کردن زمینه حفظ قرآن متقاضی حفظ اثرگذار است، گفت: روزی حلال و آرامش در خانواده زمینه‌ساز موفقیت حافظان قرآن است.

وی در خصوص مقدمات ضروری برای یک حافظ قرآن، بیان کرد: هر فرد به لحاظ سنی و استعداد و شرایط خانواده قبل از حفظ باید از طریق یک تست روانشناختی ارزیابی شود تا مربیان قرآن با تجربه، فرد را مستعد حفظ کلام‌الله بدانند.

این حافظ قرآن، عملکرد و رفتار قرآنی یک حافظ قرآن را بسیار با اهمیت خواند و گفت: یک حافظ باید از بعد اخلاقی، دینی و مذهبی یک الگوی عملی در جامعه باشد، در غیر این صورت آسیب‌های جدی متوجه شخص وی و جامعه خواهد شد.

منابع:

پایگاه تخصصی قرآن کریم
الکافی، ج ۴، ص ۴۰۹
اصول كافی، ج ۴، ص ۴۰۴
النوادر للراوندی ص۱۹
مستدرك الوسائل ج۴/ص ۲۵۴