آیا حضرت آدم پس از توبه به بهشت بازگشت؟ + صوت

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن کریم، توسط آیت‌الله علی‌اکبر سیفی مازندرانی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم، روز گذشته 24 دی‌‌ماه با موضوع آیه ۳۷ سوره بقره در مدرسه فیضیه برگزار شد.

در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید؛

بحث ما در آیه 37 سوره بقره بود. خداوند متعال در آیه ۳۷ می‌فرماید: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ؛ سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود و [خدا] بر او ببخشود آرى او[ست كه] توبه‏‌پذير مهربان است».

در روایتی از امام حسن عسکری(ع) ذیل این آیه می‌خوانیم: «قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: یَا آدَمُ(ع)، أَ مَا تَذْکُرُ أَمْرِی إِیَّاکَ أَنْ تَدْعُوَنِی بِمُحَمَّدٍ(ص) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ(ع) عِنْدَ شَدَائِدِکَ وَ دَوَاهِیکَ وَ فِی النَّوَازِلِ تَبْهَظُکَ؟ قَالَ آدَمُ(ع): یَا رَبِّ، بَلَی! قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: فَبِهِمْ وَ بِمُحَمَّدٍ(ص) وَ عَلِیٍّ(ع) وَ فَاطِمَهْ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ خُصُوصاً فَادْعُنِی أُجِبْکَ إِلَی مُلْتَمَسِکَ وَ أَزِدْکَ فَوْقَ مُرَادِکَ. فَقَالَ آدَمُ(ص): یَا رَبِّ یَا إِلَهِی! وَ قَدْ بَلَغَ عِنْدَکَ مِنْ مَحَلِّهِمْ أَنَّکَ بِالتَّوَسُّلِ إِلَیْکَ بِهِمْ تَقْبَلُ تَوْبَتِی وَ تَغْفِرُ خَطِیئَتِی وَ أَنَا الَّذِی أَسْجَدْتَ لَهُ مَلَائِکَتَکَ وَ أَبَحْتَهُ جَنَّتَکَ وَ زَوَّجْتَهُ حَوَّاءَ أَمَتَکَ وَ أَخْدَمْتَهُ کِرَامَ مَلَائِکَتِکَ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: یَا آدَمُ(ص)! إِنَّمَا أَمَرْتُ الْمَلَائِکَهْ بِتَعْظِیمِکَ بِالسُّجُودِ لَکَ إِذْ کُنْتَ وِعَاءً لِهَذِهِ الْأَنْوَارِ وَ لَوْ کُنْتَ سَأَلْتَنِی بِهِمْ قَبْلَ خَطِیئَتِکَ أَنْ أَعْصِمَکَ مِنْهَا وَ أَنْ أُفَطِّنَکَ لِدَوَاعِی عَدُوِّکَ إِبْلِیسَ حَتَّی تَحْتَرِزَ مِنْهَا لَکُنْتُ قَدْ جَعَلْتُ لَکَ وَ لَکِنَّ الْمَعْلُومَ فِی سَابِقِ عِلْمِی یَجْرِی مُوَافِقاً لِعِلْمِی فَالْآنَ فَادْعُنِی بِهِمْ لِأُجِیبَکَ

فَعِنْدَ ذَلِكَ قَالَ آدَمُ: «اللَّهُمَّ [بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏] بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ، وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ الطَّيِّبِينَ مِنْ آلِهِمْ لَمَّا تَفَضَّلْتَ [عَلَيَ‏] بِقَبُولِ تَوْبَتِي وَ غُفْرَانِ زَلَّتِي وَ إِعَادَتِي مِنْ كَرَامَاتِكَ إِلَى مَرْتَبَتِي».

فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: قَدْ قَبِلْتُ تَوْبَتَكَ، وَ أَقْبَلْتُ بِرِضْوَانِي عَلَيْكَ، وَ صَرَفْتُ آلَائِي وَ نَعْمَائِي إِلَيْكَ، وَ أَعَدْتُكَ إِلَى مَرْتَبَتِكَ مِنْ كَرَامَاتِي، وَ وَفَّرْتُ نَصِيبَكَ مِنْ رَحَمَاتِي. فَذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيم‏»

راز پذیرش توبه آدم

معنای روایت این است که خداوند متعال فرمود: «ای آدم(ع)، آیا به یاد نداری که تو را فرمان دادم هرگاه دشواری و ناگواری بر تو روی آورده و به تنگنایت افکند، مرا به محمّد (و خاندان پاکش(ع) فراخوانی»؟ آدم(ع) گفت: «بله پروردگارم»، خداوند عزّوجلّ فرمود: «پس، به ‌واسطه‌ آنان به خصوص محمّد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن و حسین(ع) مرا فراخوان تا خواسته‌ات را برآورم و به تو بیش از آنچه خواسته‌ای عطاکنم». آدم(ع) گفت: «خدایا و بار پروردگارا، آیا جایگاه ایشان نزد تو تا آنجا رسیده که با چنگ ‌انداختن به دامان ایشان، توبه‌ام را می‌پذیری و از گناهم درمی‌گذری درحالی‌که من آن کسی هستم که فرشتگانت را به ‌سویش به سجده درآوردی و در بهشت خود جای دادی و کنیز خود حوا(س) را به همسری‌اش درآوردی و گرامی‌ترین فرشتگانت را به خدمتش گماردی». خداوند متعال فرمود: «ای آدم(ع) من فرشتگانم را از آن رو فرمان دادم تا به بزرگداشت تو به‌ سویت سجده آورند که تو ظرف این نورها (نور پنج‌تن) بودی و اگر پیش از گناهت، مرا به حق ایشان سوگند داده و خواسته ‌بودی تا تو را از آن گناه نگاه‌ دارم و از مکرهای دشمنت شیطان، آگاه سازم تا از آن گناه پروا کنی، قطعاً من این خواسته‌ات را برمی‌آوردم. امّا آنچه پیشتر در علم من آشکار بود اکنون به طور کامل و دقیق روی داده است و اکنون به حقّ ایشان مرا فراخوان تا تو را پاسخ دهم».

این روایت چند نکته مهم دارد؛ یکی اینکه امر به هبوط دو مرحله دارد که بحثش در جلسات قبل گذشت. نکته دیگر اینکه «وَ أَعَدْتُكَ إِلَى مَرْتَبَتِكَ» یعنی تو را به مرتبه رسالتت بازگرداندم، نه به جنت. این روایت دلالت ندارد که آدم به جنت برگردانده شده باشد ولی منافات ندارد که به مرتبه قبلی خودش برگشته بود. گویی ایشان صلاحیت رسالت و خلیفه اللهی را از دست داده بود و با توبه به مقام رسالت و نبوت بازگردانده شد و صلاحیت رسالت دوباره به ایشان برگشت.

سنت الهی درباره توبه بندگان

خداوند ایشان را از اول خلیفه قرار داد و مقام نبوت را به ایشان داد ولی وقتی خطا از او صادر شد این مرتبت از او سلب شد ولی وقتی توبه کرد دوباره به منصب رسالت که در تقدیر الهی برایش بود برگشت چون هم قبل از توبه و هم پس از توبه محکوم به قدر الهی و سنت است. سنت الهی چیست که قابل تغییر نیست اینکه با توبه آثار ذنب محو شود. این در قدر الهی است. خداوند در میان بشر چنین تقدیر کرده اگر انسان مناصبی را به واسطه گناه از دست داد با توبه آثار گناه محو شود. این روایت صریح در این معنا است و درست هم هست چون آن گناهی که آدم مرتکب شد ترک اولی بود و ترک اولی یعنی عملی که مناسب با شان خلافت و رسالت نیست ولی وقتی توبه کرد آثارش محو شد و رسالتش برگشت و این طبق قاعده است.

روایت دیگر معتبره دیگری از امام حسن عسکری(ع) است. حضرت می‌فرمایند: «یَا عِبَادَ اللَّهِ! إِنَّ آدَمَ(ع) لَمَّا رَأَی النُّورَ سَاطِعاً مِنْ صُلْبِهِ إِذْ کَانَ اللَّهُ قَدْ نَقَلَ أَشْبَاحَنَا مِنْ ذِرْوَهْ الْعَرْشِ إِلَی ظَهْرِهِ رَأَی النُّورَ وَ لَمْ یَتَبَیَّنِ الْأَشْبَاحَ، فَقَالَ: یَا رَبِّ! مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ؟ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ: أَنْوَارُ أَشْبَاحٍ نَقَلْتُهُمْ مِنْ أَشْرَفِ بِقَاعِ عَرْشِی إِلَی ظَهْرِکَ وَ لِذَلِکَ أَمَرْتُ الْمَلَائِکَهْ بِالسُّجُودِ لَکَ إِذْ کُنْتَ وِعَاءً لِتِلْکَ الْأَشْبَاحِ» مشاهده می‌کنید که در این روایت هم خدای تعالی همان مضمون روایت قبل را به آدم می‌گوید. روایات دیگر را در جلسه بعد بررسی خواهیم کرد.