سه رویکرد درباره حیوانات در قرآن + فیلم

علی‌رضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و نویسنده کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک» است. او مقالات قرآنی متعددی نیز به رشته تحریر درآورده است که از بین آنها می‌توان به مقالات «دین در هرمنوتیک فلسفی»، «نگاهی به رویکرد هرمنوتیکی فضل الرحمان در تفسیر قرآن»، و «رد سید حیدر آملی بر آراء ابن عربی در باب ختم ولایت» اشاره کرد.

علی‌رضا آزاد در سلسله جلساتی به مناسبت ماه مبارک رمضان، با استفاده از آیات کلام الله، به بیان نکاتی درباره «محیط زیست و قرآن» پرداخته است.

جلسه هشتم این سلسله مباحث با عنوان «سه رویکرد درباره حیوانات در قرآن» را در ادامه می‌توانید ببینید و بخوانید؛

سه رویکرد درباره حیوانات در قرآن شامل رویکرد غایت‌نگرانه، نشانه‌انگارانه و عبرت‌آموزانه هستند. هدف نهایی قرآن، رساندن انسان‌ها به درک توحیدی است و برای این کار، تمام آنچه که به عنوان نعمت داده شده را در راستای هدف توحیدی می‌داند. حیوان هم وقتی در راستای هدف الهی قرار می‌گیرد نیکو و مقدس می‌شود و آنجاست که خداوند به اسبان دونده در میدان جهاد در راه خدا سوگند یاد می‌کند و می‌فرماید: «وَالْعَادِيَاتِ ضَبْحًا؛ قسم به اسبانی که (سواران اسلام در جهاد با کفار تاختند تا جایی که) نفسشان به شماره افتاد» (عادیات/ 1)

حیوانات در برخی از آیات، نشانه‌هایی برای رساندن انسان به درک توحیدی هستند و آنچه که انسان در قبال آنها انجام می‌دهد در صورتی‌که در راستای توحید قرار بگیرد ارزشمند می‌شوند. در آیه 121 سوره انعام می‌خوانیم: «وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ ۗ؛ از آنچه نام خدا در آن برده نشده نخورید که این نشانه فسق است» در این رویکرد نشانه‌انگارانه و نشان توحید را در حیوانات پیدا کردن، مسئله زنبور عسل و آنچه خداوند در این باره می‌فرماید از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در آیات 68 و 69 سوره مبارکه نحل، خداوند به زیبایی می‌فرماید: «وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا ۚ يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ و خدایت به زنبور عسل وحی کرد که از کوه‌ها و درختان و سقف‌های رفیع، منزل گیر و سپس از انواع میوه‌های شیرین (و از حلاوت و شهد گل‌های خوشبو) تغذیه کن و راه پروردگارت را به اطاعت بپوی، آن‌گاه از درون آن، شربت شیرینی به رنگهای مختلف بیرون آید که در آن شفاء مردمان است. در این کار نیز آیتی (از قدرت خدا) برای متفکران پیداس.» خداوند به زنبور عسل الهام و وحی کرد که از کوه‌ها و درخت‌ها و آنچه برافراشته است برای خود خانه‌ای بسازد. آنچه که تا امروز حیرت ما را برمی‌انگیزد که چگونه زنبور عسل به این نیکویی خانه می‌سازد و عسلی تولید می‌کند که شِفَاءٌ لِلنَّاسِ است در این آیات در قالب «وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ» وحی و الهام و ویژگی‌ای که خداوند در زنبور قرار داده، خودش را نشان می‌دهد.

خداوند در ادامه می‌فرماید آنگاه از همه محصول‌ها و میوه‌ها بخور و سپس در راه‌های پروردگارت که برای تو هموار شده حرکت کن. انگار خداوند در اینجا با زنبور صحبت می‌کند. برخی این راه‌ها را پیدا کردن راه بازگشت به کندو و برخی، این راه‌ها را فرآیند تولید عسل می‌دانند؛ عسلی که رنگ‌های متعدد دارد و شما می‌دانید عسل از سفید تا زرد، قهوره‌ای و سبز و سیاه، تنوع رنگ دارد. در جلسات آینده درباره «شِفَاءٌ لِلنَّاسِ» بیشتر صحبت خواهیم کرد.