تفاوت قرآن با سایر کتاب‌های آسمانی در نگاه به طبیعت + فیلم

علی‌رضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و نویسنده کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک» است. وی مقالات قرآنی متعددی نیز به رشته تحریر درآورده است که از بین آنها می‌توان به مقالات «دین در هرمنوتیک فلسفی»، «نگاهی به رویکرد هرمنوتیکی فضل الرحمان در تفسیر قرآن»، و «رد سید حیدر آملی بر آراء ابن عربی در باب ختم ولایت» اشاره کرد.

علی‌رضا آزاد در سلسله جلساتی به مناسبت ماه مبارک رمضان، با استفاده از آیات کلام الله، به بیان نکاتی درباره «محیط زیست و قرآن» پرداخته است.

جلسه چهاردهم این سلسله مباحث با عنوان «مقایسه طبیعت در قرآن با سایر کتاب‌های آسمانی» را در ادامه می‌توانید ببینید و بخوانید؛

با جلسه پایانی از سلسله مباحث قرآن و محیط زیست در خدمت شما هستیم. در این جلسه طبیعت از منظر قرآن را با جایگاه طبیعت در سایر کتاب‌های آسمانی مقایسه می‌کنیم. در همه کتاب‌های آسمانی از جمله تورات، انجیل، قرآن و سایر کتاب‌ها طبیعت نشانه قدرت و راهی به سوی توحید شمرده می‌شود در عین حال نوع بیان این کتاب‌ها و نوع تلقی‌شان از طبیعت تفاوت‌هایی هم دارد. در تورات تصویرهای هولناکی از طبیعت عرضه می‌شود مثلا بحث از لویاتان و اژدهای دریاها یا بحث از موج‌های سهمگین و نظائر آن را داریم ولی در قرآن نگاه لطیف‌تری به طبیعت صورت گرفته است. در آیه 15 سوره ملک می‌خوانیم: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ؛ اوست كسى كه زمين را براى شما رام گردانيد پس در فراخناى آن رهسپار شويد و از روزى [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوى اوست».

در آیه 70 سوره اسرا هم می‌خوانیم: «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا؛ و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم و آنان را در خشكى و دريا [بر مركب‌ها] برنشانديم و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از آفريده‌هاى خود برترى آشكار داديم».

در تورات تصویری طبیعت‌انگارانه از خدا عرضه می‌شود مثلا گفته می‌شود «کوه خدا باشان است، چرا ننگرید به این کوهی که خدا برای مسکن برگزید»، اما در قرآن کوه نه مسکن خدا که محل تجلی خدا است: «فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَى صَعِقًا؛ پس چون پروردگارش به كوه جلوه نمود آن را ريز ريز ساخت و موسى بيهوش بر زمين افتاد».

در تورات تصویری انسان‌وار از خدا ارائه می‌شود مثلا در داستان خلقت گفته می‌شود پس از 6 روز خلقت آسمان و زمین و انسان در روز هفتم که شنبه باشد خداوند استراحت کرد اما در آیه 38 سوره ق می‌خوانیم: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ؛ و در حقيقت آسمان‌ها و زمين و آنچه را كه ميان آن دو است در شش هنگام آفريديم و احساس ماندگى نكرديم».

در تورات ماجرای طبیعی مثل طوفان نوح بیان می‌شود ولی به عنوان یک داستان، در انجیل اشاره به طبیعت در ذیل بحث از معجزات حضرت عیسی است ولی در قرآن گویی طبیعت در دل معرفت توحیدی اصالت دارد و صرفا در ضمن بیان داستان‌ها به طبیعت پرداخت نشده است بلکه به حقیقت خود طبیعت و نشانه‌های توحیدی آن پرداخته می‌شود. در بعضی از ادیان مثل مسیحیت رهبانیت و دوری از طبیعت و غرائز طبیعی ارزش شمرده می‌شود اما در قرآن احترام به نیازهای طبیعی و احترام به طبیعت موج می‌زند به حدی که در آیه 32 سوره اعراف می‌خوانیم: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ؛ [اى پيامبر] بگو زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده و [نيز ] روزي‌هاى پاكيزه را چه كسى حرام گردانيده بگو اين [نعمت‌ها] در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده‌اند و روز قيامت [نيز] خاص آنان مى‌باشد اين گونه آيات [خود] را براى گروهى كه مى‏‌دانند به روشنى بيان مى‌كنيم».

قرآن تاکید می‌کند این نعمت‌ها برای استفاده شما است و نه برای دوری گزیدن، آنچه باید از آن دوری گزید راه‌های نادرست برای رسیدن به این نعمت‌ها است و نه خود این نعمت‌ها. امیدوارم در این جلسات توانسته باشم بخشی از اندیشه قرآنی درباره طبیعت را بیان کنم و به دوست داشتن طبیعت، طبیعی زندگی کردن و از طبیعت به توحید رسیدن کمک کنم.