استفاده قرآن از ظرفیت تجربه‌های زیسته انسان‌ها + فیلم
علیرضا آزاد ضمن اشاره به برخی از تشبیهات و تمثیلات قرآن بیان کرد: طبیعت نزدیک‌ترین امر به چشم و گوش و حواس ماست و این حواس راه فهم و اندیشه است به همین خاطر قرآن برای نزدیک کردن مسائل به ادراک انسانی، از تمثیل‌ها و تشبیه‌هایی مبتنی بر تجربه‌های زیسته طبیعی انسان استفاده می‌کند.
علیرضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و نویسنده کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک» است. وی مقالات قرآنی متعددی نیز به رشته تحریر درآورده است که از بین آنها می‌توان به مقالات «دین در هرمنوتیک فلسفی»، «نگاهی به رویکرد هرمنوتیکی فضل الرحمان در تفسیر قرآن»، و «رد سید حیدر آملی بر آراء ابن عربی در باب ختم ولایت» اشاره کرد.
علیرضا آزاد در سلسله جلساتی به مناسبت ماه مبارک رمضان، با استفاده از آیات کلام الله، به بیان نکاتی درباره «محیط زیست و قرآن» پرداخته است.
جلسه ششم این سلسله مباحث با عنوان «استفاده از طبیعت در تشبیه‌های قرآنی» را در ادامه می‌توانید ببینید و بخوانید؛
در ادامه سلسله مباحث محیط زیست و قرآن در این جلسه درباره تمثیل‌های قرآن و استفاده از طبیعت در تشبیه‌های قرآنی سخن می‌گوییم. طبیعت نزدیک‌ترین امر به چشم و گوش و حواس ماست و این حواس راه فهم و اندیشه است به همین خاطر قرآن برای نزدیک کردن مسائل به ادراک انسانی از تمثیل‌ها و تشبیه‌هایی مبتنی بر تجربه‌های زیسته طبیعی انسان استفاده می‌کند.
برخی از این تشبیهات و تمثیلات را با هم مرور کنیم. برای مثال در آیه 39 سوره نور خداوند اعمال کافران را به سراب‌هایی تشبیه می‌کند که هرگز تشنه را سیراب نمی‌کند: «وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّى إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا وَوَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ وَاللَّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛ و كسانى كه كفر ورزيدند كارهايشان چون سرابى در زمينى هموار است كه تشنه آن را آبى مىپندارد تا چون بدان رسد آن را چيزى نيابد و خدا را نزد خويش يابد و حسابش را تمام به او دهد و خدا زودشمار است».
در ادامه همین سوره در آیه 40 اعمال این کافران در تشبیه دیگری قرار می‌گیرد، تشبیه از فضای صحرا به فضای دریا منتقل می‌شود و خداوند می‌فرماید: «أَوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ؛ يا [كارهايشان] مانند تاريكي‌هايى است كه در دريايى ژرف است كه موجى آن را مىپوشاند [و] روى آن موجى [ديگر] است [و] بالاى آن ابرى است تاريكی‌هايى است كه بعضى بر روى بعضى قرار گرفته است هرگاه [غرقه] دستش را بيرون آورد به زحمت آن را مىبيند و خدا به هر كس نورى نداده باشد او را هيچ نورى نخواهد بود».
توجه به تجربه‌های متفاوت انسان، تجربه‌ای در صحرا تجربه‌ای در دریا و استفاده از این ترکیب بدیع در این تشبیهات و تمثیل‌ها جای تأمل فراوان دارد. کسانی که هیچ کدام از این دو را تجربه نکردند حتما تجربه وزیدن باد و پراکنده شدن ذرات را داشتند. در آیه 18 سوره ابراهیم می‌خوانیم: «مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ كَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ لَا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلَى شَيْءٍ ذَلِكَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِيدُ؛ مثل كسانى كه به پروردگار خود كافر شدند كردارهايشان به خاكسترى مىماند كه بادى تند در روزى طوفانى بر آن بوزد از آنچه به دست آوردهاند هيچ [بهرهاى] نمىتوانند برد اين است همان گمراهى دور و دراز». وقتی عملی ریشه الهی ندارد، ریشه انسانی و اخلاقی ندارد، مثل خاکستری می‌ماند که با هر بادی پراکنده خواهد شد و اصلی از آن باقی نخواهد ماند.
از آن سو تشبیهات زیبای دیگر مثل تشبیه اعمال نیکوی نیکوکاران به شجره طیبه را داریم: «أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ؛ آيا نديدى خدا چگونه مثل زده سخنى پاک كه مانند درختى پاک است كه ريشه‌اش استوار و شاخهاش در آسمان است».
انتهای پیام
