در باب اخلاص شهادت، خدمت و معرفت + فیلم

سعید بیابانکی، شاعر و پژوهشگر ادبی در پنجمین برنامه چشمه حکمت ایکنا که به مناسبت ماه مبارک رمضان تهیه شده، با بیان آنکه در این گفتار درباره مفهوم «اخلاص»، مفاهیم مختصری را روایت خواهیم کرد گفت: اخلاص به معنای خلوص و تصفیه عمل از تمام شوائب است.

وی ادامه داد: در کتاب «صد میدان» در تعریف اخلاص و انواع آن، چنین آمده است که از میدان موافقت؛ میدان اخلاص زاید. اخلاص ویژه کردن است و آن سه قسم است. «اخلاص شهادت» و آن در اسلام است؛ «اخلاص خدمت» و آن در ایمان است و «اخلاص معرفت» و آن درحقیقت است. اخلاص آن بُوَد که طاعت از بهر خدای کند، چنان‌که هیچ‌چیز دیگر با آن آمیخته نباشد و بدان طاعت، تقرب خواهد.

بیابانکی تصریح کرد: آنچه که از این مفاهیم برمی‌آید نشان‌دهنده آن است که اخلاص مفهوم بسیار ارزشمند و درعین‌حال تحقق و رسیدن به آن بسیار دشوار است. دیدید که در ادبیات روزمره با هم می‌گوییم که فلانی انسانی بسیار مخلص است؛ یعنی خلوص نیت در کارش وجود دارد. این عبارت را از ابوالحسن خرقانی بشنوید.

ابوالحسن خرقانی گفت: «هرچه بر دیدار خدا کنی اخلاص بُوَد. و هرچه بر دیدار خلق کنی، ریا بود.» یعنی هرچه که انسان فقط برای رضای خدا انجام می‌دهد آن اخلاص است و هر چه برای رضای خلق انجام می‌دهد، آن ریا تعبیر می‌شود.

این پژوهشگر ادبی خاطرنشان کرد: در دیوان شمس خیلی به اختصار به این تعبیر و عبارت «اخلاص» پرداخته شده است که در ادامه چند بیت را با شما قسمت می‌کنم.

ای صبر بخش زاهدان، اخلاص‌بخش عابدان

وی گلستان عارفان در وقت بسط و التقا

واجب کند ای دوست که آرم به صد اخلاص

در سایه‌ زلف تو مناجات، افندی

-که این واژه «افندی» از معدود واژه‌های ترکی دیوان شمس است!-

جان من چون درکشید آن جام خاصِ خاص را

در زمان برهم زند هم زهد و هم اخلاص را

بیابانکی در پایان یادآور شد: آن چنانکه که ذکرش رفت در دیوان شمس خیلی کم از عبارت و مفهوم «اخلاص» استفاده‌ شده است. امید آنچه که به واسطه این گفتار به شما عرض شد مورد توجهتان قرار گرفته باشد و از آن بهره برده باشید.