ظرفیت‌شناسی دستگاه فقهی امام خمینی (ره) در محور فقه زنان
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی گفت: بررسی دستگاه فقهی امام در محور فقه زنان با توجه به عنصر زمان، مکان، به رسمیت شناختن جهان جدید و ضرورت‌های زیست انسان در این جهان، عنصر مصلحت در فقه، فقه معطوف به حاکمیت، خروجی متفاوت خواهد داشت.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی حجت‌الاسلام و المسلمین علی شفیعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی، در نشست تخصصی به مناسبت بزرگداشت مقام شامخ علمی، معرفتی و تمدنی حضرت امام خمینی (ره) که به همت اداره کل پژوهش و پژوهشگاه اسلام تمدنی به صورت حضوری و مجازی امروز 16 خرداد در محل پژوهشکده اسلام تمدنی برگزار شد، درباره «ظرفیت‌شناسی دستگاه فقهی امام خمینی (ره) در محور فقه زنان»، بیان کرد: کسانی که در باب ادوار فقه امام سخن گفته‌اند، معتقدند فقه امام دارای سه دوره بوده است. برخی معتقدند فقه امام قبل از تحریر‌الوسیله، پس از آن و پس استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران قابل رصد و گزارش کردن است. برخی این تقسیم‌بندی را از منظر دیگری نگاه کردند و معتقد به فقه پیش از دوران مبارزه، فقه حین مبارزه و فقه پس از مبارزه هستند.
وی اظهار کرد: به گمان من می‌توان فقه امام را در دو دوره تقسیم کرد؛ فقه پیش از نظام و فقه پس از نظام و بحثی که امروز خواهم داشت، بیشتر معطوف به فقه پس از نظام است، زیرا دستگاه فقهی امام پس از نظام هست که یک ظرفیت جدیدی می‌یابد که در آن ظرفیت جدید می‌توانید مباحثی همچون حقوق زنان و فقه آنان را در آن مطرح کنید.
شفیعی با بیان اینکه فقه امام در دوره اول و دوم تفاوت‌هایی با فقیهان دیگر دارد، تفاوت بسیار جزئی است، ادامه داد: فقه امام در دوره پیش از استقرار نظام با دیگر فقیهان در فروعات فقهی با دیگر فقیهان تفاوت‌هایی دارد، به‌گونه‌ای که برخی این‌گونه تعبیر می‌کنند که در این دوره گزارشی که از کارهای فقهی امام می‌بینید، آن چنان نیست که به تقابل فقهی با فقیهان دیگر منجر شده باشد.
وی گفت: در دوره پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، تفاوت‌های دستگاه فقهی امام با فقیهان دیگر مقداری عمقش بیشتر می‌شود، به طوری که می‌توان با کمی جسارت، تعبیر به تقابل کرد، یعنی دستگاه فقهی آنقدر متفاوت می‌شود که سر از تقابل در می‌آورد و لو در پاره‌ای موارد. در واقع امام خمینی (ره) مواجه می‌شوند با پاره‌ای از چالش‌ها در ساحت فقه و حقوقات که قبل از استقرار جمهوری اسلامی، این چالش‌ها اگر هم بود، عینیت نیافته بود. برای رفع پاره‌ای از این چالش‌ها امام یک مدل فقهی ارائه داد که این ورودهای فقهی امام اتفاقاً فقهای سنتی آن دوران را به عکس‌العمل وا می‌دارد، مثلاً امام در تشخیص ضرورت هرج، اضطرار و امثال این‌ها را به نهاد عرفی به نام مجلس شورای اسلامی واگذار می‌کند و می‌گوید اگر دو سوم نمایندگان به مصلحت این کار تشخیص دهند، اجرایی شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی تصریح کرد: در واقع در دستگاه فقهی امام، تفاوت‌هایی بین ایشان و بین فقیهان دیگر دیده می‌شود که قبل از استقرار نظام جمهوری اسلامی، بسیار فرعی و جزئی بوده است.
وی گفت: انتخاب تعبیر ظرفیت‌شناسی برای دستگاه فقهی امام در محور فقه زنان از این جهت است که با نگاه تطبیقی به آرای امام در 5 محور فقهی مربوط به حقوق زنان با آرای دیگر فقیهان معاصر پرداختم. نه تنها رأی امام هیچ تفاوتی با آنان نداشت، بلکه در پاره‌ای آراء مقداری رأی امام زمخت‌تر هم بود.
شفیعی با برشمردن 5 محور خواستگاری، ولایت بر دختر باکره رشیده، اشتغال زنان و نسبت آن با اجازه همسر، طلاق و ریاست مرد بر خانم مورد بررسی، اظهار کرد: اینکه تفاوتی میان آرای امام و دیگر فقیهان سنتی معاصر در این موارد نبود، دلایلی دارد و آنچه نزد ما در حوزه مربوط به زنان وجود دارد، مربوط به فقه امام پیش از استقرار نظام جمهوری است.
وی مطرح کرد: این موضوع به این معنا نیست که دستگاه فقهی امام، ظرفیت برای بازتولید نکات اصلی در حوزه فقه زنان را ندارد، بلکه برعکس ادعای من این است که دستگاه فقهی امام این ظرفیت را دارد و این کار باید شاگردان، یاران و فقیهان پس از امام می‌کردند که متاسفانه این اتفاق نیفتاد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی ادامه داد: دستگاه فقهی امام چند ویژگی دارد که ظرفیت ایجاد می‌کند که بتوان در حوزه مباحث فقهی زنان به نوآوری پرداخت. نخست بحث زمان و مکان و نقش آن در اجتهاد و استنباط است. متأسفانه برخی تلاش کردند پاره‌ای از این شاخصه‌های دستگاه فقهی امام را تقلیل دهند به موضوعی که جدید نیست و از قبل وجود داشته است.
وی با اشاره به سخن امام «زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند، مسئله‌ای که در قدیم دارای حکمی بوده، به ظاهر همان مسئله در روابط حاکم بر سیاست، اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدی پیدا کند» گفت: امام، عنصر زمان و مکان را به عنصر حاکمیتی، سیاست و اجتماع گره می‌زند. از نقل قول مشهور مرحوم مطهری که فقه فقیه دهاتی با فقه فقیه شهری متفاوت است، دو نکته برمی‌آید که در عنصر زمان و مکان است. یکی تعاملات اصلی و دیگری ذهنیت فقیه است. هنگامی که ذهنیت فقیه در دوران حاضر مورد توجه قرار گیرد، بسیاری از نکات پیرامونی از جمله دانش معاصر، تحولات و تکنولوژی و... سازنده ذهن فقیه است، بدین معنی که فقیه حاضر باید تکنولوژی جدید و تحولات اجتماعی را ببیند و همه این‌ها در دستگاه اجتماعی می‌تواند تأثیرگذار باشد.
شفیعی با اشاره به پاسخ امام به شاگردش مرحوم غدیری، افزود: به گمانم امام برخلاف بسیاری از فقیهان معاصر خودش، جهان جدید را به رسمیت شناخت. زیرا نمی‌توانیم به 1400 سال قبل برگردیم و یا در خلاء زندگی کنیم، این امر شدنی نیست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلامی تمدنی عنصر سوم را بحث مصلحت در فقه معرفی کرد و گفت: برخی برآنند که این موضوع قبلاٌ هم بوده و جدید نیست، نه اینکه مصلحت در فقه نبوده، بلکه منظور امام از آن یک گام بالاتر بوده است. اینکه احکام تابع مصالح و مفاسد هستند در فقه بوده است و امام نمی‌خواهد از امری که در دستگاه فقاهت وجود دارد، خبر دهد، بلکه توجه به مصلحت‌های اصلی است.
شفیعی فقه حاکمیت یا فقه معطوف به حاکمیت را نکته چهارم در دستگاه فقهی امام دانست که باید به آن توجه داشت و گفت: امام در امامت جمعه، شرط اذن ولی امر لازم را دانست. امام گفته‌اند «چون امامت جمعه از مناصب مربوط به ولی امر است، کسی بدون نصب نمی‌تواند تصدی یابد». این‌ها ظرفیت‌های دستگاه فقهی در دوران پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی است.
وی بیان کرد: با توجه به این موارد، دستگاه فقهی امام در حوزه‌های مربوط به زنان ظرفیت‌هایی دارد، یعنی اگر کسی فقه زنان را با توجه به عنصر زمان، مکان، به رسمیت شناختن جهان جدید و ضرورت‌های زیست انسان در این جهان، عنصر مصلحت در فقه، فقه معطوف به حاکمیت در دستگاه فقهی امام بررسی کند، حتماً خروجی فقه زنانش متفاوت خواهد بود، حتی با آن چیزی که در دستگاه فقهی امام معطوف به پیش از استقرار نظام جمهوری اسلامی است، متفاوت خواهد شد.
انتهای پیام
