فارابی رئیس مدینه فاضله را امام و نبی می‌داند

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «حکمت و غدیر» امروز چهارشنبه 14 تیر از سوی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

علی الله‌بداشتی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در این نشست با موضوع «جایگاه وجودی امام در هستی» به سخنرانی پرداخت و گفت: سخن گفتن در باب ائمه(ع) آسان نیست، چراکه شخصیت‌های بزرگی هستند که اعتدال و حق مطلب را رعایت کردن در مورد آنها بسیار سخت است. برخی از محبان، راه افراط را و برخی از مغرضان عناد را در پیش گرفته‌اند و هر دو گروه بر ائمه ستم روا داشته‌اند. برخی، امامان را تا مرز خدایی پیش بردند، چنانکه یکی از یاران امام صادق(ع) به ایشان می‌گوید که چرا برخی این حرف‌ها را در مورد شما می‌زنند و حتی به آیات قرآن استناد می‌کنند؟ امام فرمودند که آنان در گمراهی هستند و همه اعضای بدنم از آنها تبری می‌جویند و خدا هم از آنها تبری می‌جوید، چون این دین من یا پدرانم نیست و آنها از شیعیان ما نیستند. راوی در ادامه می‌گوید که گروهی دیگر شما را رسول می‌دانند که امام همین سخن را در مورد آنها تکرار می‌کنند.

مدینه فاضله در دیدگاه فارابی

وی افزود: عده‌ای هم در دشمنی با اهل بیت(ع) چنان پیش رفتند که گفتند مگر علی نماز هم می‌خواند. امام صادق(ع) می‌فرماید ما معصوم و ترجمان امر الهی هستیم و خداوند امر به طاعت از ما و نهی از معصیت ما کرده است لذا ما حجت خداوند برای همه کسانی هستیم که روی زمین هستند. بنابراین سخن گفتن در باب ائمه(ع) ظرافت بسیار زیادی می‌خواهد که نه از غالیان باشیم و نه از معاندان. یکی از بزرگان حکمت در دنیای اسلام، فارابی است. وی درباره معنای امام می‌نویسد که امام در زبان عربی کسی است که به او اقتدا می‌شود یعنی قبله دیگران قرار می‌گیرد که یا برای رسیدن به کمال یا مقصد است. وی می‌فرماید هر امتی را امامی است و مردم مدینه فاضله‌ای که تحت حرکت امام هستند به سعادت می‌رسند چون مدینه‌ای است که در آن تعاون و همکاری وجود دارد.

الله‌بداشتی ادامه داد: سعادت در اندیشه فارابی، مقوله‌ای مهم است. مقصد انسان‌ها و جامعه بشری رسیدن به سعادت است، اما چیستی و مصداق سعادت امر مهمی محسوب می‌شود. بخشی از سعادت مربوط به سعادت غرایز است که همین شهوات و لذات هستند و حیوانات هم چنین غرایزی دارند. مرتبه بالاتر، سعادت خیالی همانند رسیدن به ریاست‌هاست، اما سعادتی که حکما در پی آن هستند این است که انسان به سعادت عقلی برسد، چون انسان برای رشد عقل و کمالات عقلی خلق شده و وجه تمایز انسان بر سایر موجودات زمینی در کمال عقلی وی است و این رشد و کمال برای انسان حاصل نمی‌شود، مگر با داشتن یک معلم که فارابی از همین جا موضوع ریاست مدینه فاضله را مطرح می‌کند.

وی یادآور شد:‌ فارابی می‌نویسد از آنجا که مقصود از خلق انسان این است که به سعادت نهایی برسد بنابراین برای رسیدن به این سعادت نیازمند معلم است؛ معلمی که سعادت حقیقی را بشناسد و آن را غایت آدمیان و نصب‌العین آنها بداند. این همان مقام امامت است. البته فارابی بیشتر از مفهوم ریاست استفاده می‌کند و از نظر وی رئیس کسی است که توان ارشاد و هدایت دیگران را داشته باشد و بتواند مسئولیتی را برعهده دیگران نهد یا آنان را به کار بگمارد. پس رئیس در نظر فارابی تنها یک امر اعتباری نیست، بلکه امری حقیقی است، در حالی که برخی از ریاست‌ها اعتباری و قابل تغییر هستند.

جایگاه ولایت در قرآن

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: رئیس اول از نظر فارابی کسی است که دیگر بر او رئیسی نیست و او بر جامعه ریاست مطلقه دارد، چون متصل به عقل فعال است؛ یعنی انسان دیگری نیست که او را ارشاد و امر و نهی کند. تعبیری که جناب فارابی از رئیس اول دارد مطابق با نبی و امام است. در جایی می‌گوید رئیس اول کسی است که به او وحی می‌شود. این همان معنای نبی است. وی می‌گوید انسان‌هایی که زیر نظر این رئیس در مدینه فاضله هستند به سعادت می‌رسند و به همین دلیل در روایات آمده است که شیعیان علی(ع) از افرادی هستند که به سعادت می‌رسند و به همین دلیل در تفکر شیعی توجه به امام اهمیت فراوانی دارد.

الله‌بداشتی اظهار کرد: نگاه دیگر به امام به عنوان انسان کامل است. ولایت برای امام دو بُعد تشریعی و تکوینی دارد. ولایت در لسان قرآن دارای مراتبی است. اولین مرتبه ولایت، ولایت مطلقه الهیه است. «هو الولی» یعنی تنها خدا ولی است. در جای دیگری آمده است: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ؛ خدا یار اهل ایمان است که آنان را از تاریکیهای جهل بیرون آرد و به عالم نور برد، و آنان که راه کفر گزیدند یار ایشان شیاطین و دیوهایند که آنها را از عالم نور به تاریکیهای گمراهی در افکنند، این گروه اهل دوزخند و در آن همیشه خواهند بود»(بقره/257). در آیه 40 سوره انفال نیز آمده است: «وَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ ۚ نِعْمَ الْمَوْلَىٰ وَنِعْمَ النَّصِيرُ؛ و اگر پشت کردند، پس بدانید که البته خدا یار شماست، که بهترین یار و بهترین یاور است.» بنابراین موضوع ولایت در قرآن کریم و دین مبین اسلام جایگاه والایی دارد.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالله محمدی، دبیر نشست، در ابتدا گفت: ‌در باب غدیر و امامت فعالیت‌های بسیاری از منظر فقهی و کلامی صورت گرفته، اما یکی از مواردی که کمتر به آن توجه کرده‌ایم موضوع حکمت و غدیر بوده است، در حالی که فیلسوفان ما در عین دفاع از دیدگاه‌های کلامی خود، در مباحث فلسفی هم آرای بسیار فاخری درباره مسئله امامت و غدیر دارند. از جمله ملاصدرا در کتب خود مخصوصا در شرح اصول کافی، درباره امامت بحث و نیز ده استدلال عقلی را درباره ضرورت امامت بیان کرده‌ است. ایشان می‌گوید که نقش امام در جامعه فقط نقش هدایتی و تبلیغی نیست، بلکه نقشی مهم در هستی و کمال انسان دارد؛ این رویکرد جدید و متفاوتی را به مسئله امام باز کرد. شیخ اشراق هم درباره امامت بسیار بحث کرده‌ است و پس از وی ملاصدرا از منظر کلامی، جایگاه رفیع‌تری به بحث امامت داده. لذا چنین نشست‌هایی با پیگیری اساتید می‌‌تواند مباحث نهفته‌ای را که در این مورد وجود دارد روشن کند و اقدامات جدیدی را در زمینه غدیرپژوهی رقم بزند.