آیات «بلاغ مبین»؛ شروط تبلیغ مؤثر دین
پنج آیه 17 سوره «یس»، 20 سوره «آل عمران»، 39 سوره «احزاب»، 62 سوره «اعراف» و 67 سوره «مائده» را می‌توان آیات «بلاغ مبین» نامید که دربردارنده نکات بسیار ظریفی درباره اهمیت مسئله تبلیغ دین و شروط یک تبلیغ موفق و اثرگذار است.
به گزارش ایکنا، رهبر انقلاب اسلامی در بخشی از بیانات در دیدار مبلغین و طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور برای تبیین اهمیت مفهوم تبلیغ دین، به پنج آیه 17 سوره «یس»، 20 سوره «آل عمران»، 39 سوره «احزاب»، 62 سوره «اعراف» و 67 سوره «مائده» استناد کرده و فرمودند: «کلمه «بلاغ» یا «بلاغ مبین» در قرآن حدود دوازده سیزده جا آمده. «بلاغ مبین» یعنی آن رساندنی که جای شبهه‌ای باقی نگذارد: وَ ما عَلَینا اِلَّا البَلاغُ المُبین؛ باید جای شبهه باقی نگذارد. بلاغ، [یعنی] رساندن، رساندن پیام به گوش‌ها و به دل‌ها، این در قرآن بارها تکرار شده؛ دوازده سیزده مورد تکرار شده؛ از قول پیغمبران تکرار شده: ما عَلَینا اِلَّا البَلاغُ المُبین؛ از قول خدای متعال خطاب به پیغمبر تکرار شده: فَاِنَّما عَلَیکَ البَلاغ، از همین ماده بلاغ، «اَلَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَهِ وَ یَخشَونَهُ وَ لا یَخشَونَ اَحَداً اِلَّا اللَه» [هم هست] ــ آیه‌ای که [قاری محترم] تلاوت کرد ــ و آیات متعدّد دیگری هم در این زمینه هست: اُبَلِّغُکُم رِسالاتِ رَبِّی، بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّک.»
متن آیات:
آیه 17 سوره یس: «وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ»
ترجمه آیه: «و بر ما [وظيفه‌اى] جز رسانيدن آشكار [پيام] نيست.»
آیه 20 سوره آل عمران: «فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ ۗ وَقُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ ۚ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا ۖ وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ ۗ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ»
ترجمه آیه: «پس اگر با تو به محاجّه برخاستند، بگو: «من خود را تسليم خدا نموده‌ام، و هر كه مرا پيروى كرده [نيز خود را تسليم خدا نموده است].» و به كسانى كه اهل كتابند و به مشركان بگو: «آيا اسلام آورده‌ايد؟» پس اگر اسلام آوردند، قطعاً هدايت يافته‌اند، و اگر روى برتافتند، فقط رساندن پيام بر عهده توست، و خداوند به [امور] بندگان بيناست.»
آیه 39 سوره احزاب: «الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ ۗ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ حَسِيبًا»
ترجمه آیه: «همان كسانى كه پيام‌هاى خدا را ابلاغ مى‌كنند و از او مى‌ترسند و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند. و خدا براى حسابرسى كفايت مى‌كند.»
آیه 62 سوره اعراف: «أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنْصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ»
ترجمه آیه: «پيام‌هاى پروردگارم را به شما مى‌رسانم و اندرزتان مى‌دهم و چيزهايى از خدا مى‌دانم كه [شما] نمى‌دانيد.»
آیه 67 سوره مائده: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ»
ترجمه آیه: «اى پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ كن؛ و اگر نكنى پيامش را نرسانده‌اى. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‌دارد. آرى، خدا گروه كافران را هدايت نمى‌كند.»
همانطور که مشخص است محور این آیات، تبلیغ دین از سوی پیامبر(ص) با کلیدواژه «بلاغ» و «بلاغ مبین» است و خداوند تنها این ارسال پیام را وظیفه پیامبر(ص) معرفی کرده است.
پیامبران؛ مأمور به انجام وظیفه، نه ضامن نتیجه
در این آیات وظیفه انبیا روشنگری، تبلیغ آگاهی‌بخش و رساندن پیام الهی بدون کم و کاست به مردم اعلام شده و لذا پیامبران مأمور به انجام ظیفه هستند، نه ضامن نتیجه. براین اساس پیامبران و مبلغان الهی در امر تبلغ دین نباید به ستیز و محاجه با افراد لجوج و عنود بپردازند. زیرا آنها پیام حق را دریافت کرده و به حقانیت آن پی برده‌اند اما نمی‌خواهند تسلیم شوند پس مبلغان نباید به مجادله و بحث بیهوده و بی‌نتیجه با آنان بپردازند. در واقع خداوند از طریق پیامبران و ارسال پیام الهی به وسیله آنان است که با مردم اتمام حجت می‌کند اما پیامبران نیز موظف هستند شرایط و ظرایف ابلاغ پیام الهی را رعایت کرده تا این پیام از سوی مردم با هر سطح درک و فکری فهمیده شود تا بهانه‌ای باقی نماند.
درس مهمی که از این آیات در امر تبلیغ می‌توان گرفت این است که مبلغان دین باید به طور صریح، شفاف و بدون هیچ‌گونه پرده‌پوشی و دوپهلوگویی، مواضع خود را در گفت‌وگو با جامعه بیان کنند. به عبارتی قاطعیت و شهامت در ابلاغ دستورهای الهی به مردم منافاتی با مدارا، صبر، نرمش و سکوت در برخی مواقع برای جذب افراد ندارد، البته که لازمه داشتن شهامت و شجاعت برای یک مبلغ خداترسی است زیرا مبلغان الهی همواره در طول تاریخ دشمنان سرسخت و خطرناکی داشته‌اند.
نکته دیگر این است که مبلغ دین ضمن داشتن علم و آگاهی کافی باید خیرخواه و دلسوز جامعه نیز باشد که این خیرخواهی و دلسوزی نیز در جهت منافع مردم است، نه منافع شخصی.
شروط تبلیغ موفق دین
این آیات همچنین شروط یک تبلیغ موفق و مؤثر را نیز بیان می‌کنند؛ تداوم و استمرار تبلیغ، تقوا در عمل، شهامت و قاطعیت در ابلاغ پیام، توکل به خدا. در حقیقت تبلیغ موفق تنها متکی بر قدرت سخنوری و نفوذ کلام مبلغ نیست بلکه بیشتر از آن به نوع عمل مبلغ بستگی دارد و هرچه مبلغ از تقوای عملی بیشتری برخوردار باشد و سخنان او در رفتار و کردارش نمود بیشتری داشته باشد اثرگذاری و نفوذ تبلیغ در بین مردم بالاتر می‌رود و جمع بیشتری از مردم پیام او را می‌پذیرند.
درس دیگر این آیات در مسئله تبلیغ، توجه به مسئله زمان و مکان از یکسو و تفکیک بین جامعه هدف از سوی دیگر است. هر زمان و مکانی مقتضای یک نوع سخن گفتن و نیازمند به کار بردن یک ادبیات خاص آن برای فهم بیشتر جامعه است. همچنین مبلغ باید بداند که مخاطبان او نخبگان جامعه یا توده‌های عادی مردم هستند و باید براساس نوع و سطح فکری مخاطب سخنان و مطالب خود را تنظیم کند و بی‌توجهی به این مسئله موجب دفع مخاطب و بی‌اثر شدن پیام می‌شود.
مهدی مخبری
انتهای پیام
