عاشورا تقابل اردوی اسفل‌السافلین با احسن تقویم است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد دانشگاه تهران، شامگاه 5 مردادماه در مراسم عزاداری شب عاشورا در مؤسسه فهیم در قم با بیان اینکه عاشورا قطعا در تاریخ بی‌نظیر است، گفت: به تعبیر یکی از لطیف‌اندیشان معاصر، خداوند عاشورا را برای کسانی که به خلقت آدم نق می‌زنند خلق کرده است؛ این حادثه را درست کرده است تا به مردم بفهماند در اردوی امام حسین(ع) کسانی هستند که به طفیل وجود یکی از آنها مانند حضرت ابوالفضل(ع) و علی بن الحسین(ع) می‌ارزید عالم را خلق کند.

تغییر مفهوم تاویل

وی افزود: یکی از معارف قرآنی بحث تاویل است، تاویل در فرهنگ اسلامی مبتلا به تاویل شده است و در لسان اهل بیت(ع) و در بیان عالمان قرون بعدی، تاویل به معنای تحدید معنای لفظ به یک مفهوم است و از وقتی مباحث مختلف کلامی و عرفانی و ... شکل گرفت معانی مختلفی بر تاویل بار شد.

مهدوی‌راد با بیان اینکه تاویل در معنای کنونی تا حدودی مدنظر بوده است و نه اینقدر، اظهار کرد: جاودانگی مفاهیم قرآن و معارف قرآنی از جمله در گرو این است که این موضوع به درستی تبیین شود؛ ائمه(ع) از دو زاویه این مسئله را برای معتقدان به قرآن بیان فرموده‌اند. یکی در روایاتی که فرموده‌اند:  قرآن ظاهری دارد و تاویلش هم مصادیقی است که برای آیه روشنگری دارد.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه در موارد فراوانی این موضوع را حتی در غیر ائمه هم شاهدیم، گفت: از جمله در ذیل آیه «و ان طائفتان من المؤمنین ...» منابع اهل سنت و شیعه آورده‌اند که وقتی این آیه در جنگ جمل خوانده شد زبیر بن عوام گفت ما نمی‌دانستیم خودمان مصداق فتنه باشیم و باز از زبیر نقل است که گمان نمی‌کردم که من و امثال من مصداق این آیه باشیم.

مناظره قنبر و حجاج

وی ادامه داد: روزی حجاج بن یوسف که از پلیدترین افراد بود گفت می‌خواهم یکی از یاران علی را پیدا کنید و من او را بکشم، قنبر را آوردند و گفت‌وگوی عجیبی بین‌شان رخ داد و قنبر گفت که او نمازگزار بود و هرگز شرک نورزید، حجاج خیلی دگرگون شد و گفت تو کنار علی چه کاره بودی و قنبر گفت برای او آب می‌آوردم تا وضو بگیرد و حجاج گفت او بعد از وضو چه می‌گفت و قنبر این آیه را قرائت فرمود: فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا ۚ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ؛ و حجاج گفت این آیه را برای ما تاویل کرد و ادامه داد اگر مرا بکشی من سعادتمند و تو شقاوتمند خواهی شد. این موارد در میراث ائمه و تابعان و صحابه آنها زیاد است.

مهدوی‌راد با بیان اینکه استفاده از سبک تاویل در آیات در حادثه عاشورا در بیان امام حسین(ع) و یارانش زیاد دیده می‌شود، تصریح کرد: مثلا در خطبه‌ آخری که امام فرمودند: قسمتی از آیه مربوط به نوح را قرائت کردند: وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقَامِي وَتَذْكِيرِي بِآيَاتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَشُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَلَا تُنْظِرُونِ ﴿۷۱﴾وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقَامِي وَتَذْكِيرِي بِآيَاتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَشُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَلَا تُنْظِرُونِ ﴿۷۱﴾  امام در آستانه شهادت است و  دشمن عربده می‌کشد، امام با استناد به این آیه می‌خواهند بگویند حالا که به حرف من گوش نکردید هر کاری دوست دارید بکنید. 

استاد دانشگاه تهران افزود: فردی از امام(ع) پرسید معنای این آیه چیست که فرموده است در روز قیامت هر کسی را با امامش فرامی‌خوانند و ایشان جواب دادند پیشوایان نار و پیشوایان نور وجود دارند و برخی به مسیر بهشت خواهند رفت و برخی به دوزخ؛ از نکات جالبی که ابن شهرآشوب نقل کرده این است که هر شهیدی که به خون می‌افتاد و می‌خواستند او را به خیمه بیاورند، خود امام و اصحابش این آیه شریفه را می‌خوانند: مِنَ المُؤمِنينَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيهِ ۖ فَمِنهُم مَن قَضىٰ نَحبَهُ وَمِنهُم مَن يَنتَظِرُ ۖ وَما بَدَّلوا تَبديلًا﴿۲۳﴾. یکی از مسیرهای فهم قرآن و قرآن را در گذرگاه زمان جاری و ساری کردن دقت و تامل در آیات و تناسب‌دادن آن با مسائل روز است. 

تقابل احسن التقویم و اسفل‌السافلین

مهدوی‌راد با بیان اینکه یک طرف اردوی عاشورا اسفل‌السافلین و طرف دیگر احسن تقویم است، اظهار کرد: به تعبیر شهید مطهری انسان همه  کمالات را در خود دارد و او باید آنها را شکوفا کرده و معمار خویشتن باشد و بهترین آیه در این باره آن است که فرمود: أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا ۚ...؛ در عاشورا کوچک و بزرگ چنان تربیت یافته بودند که مصداق این آیه بودند. در اردوی یزید عده‌ای فرصت‌طلب و نان به نرخ روز خور مانند شبث بن ربعی هستند که شش موضع عوض کرد. برخی‌ها به سرعت خط خود را عوض می‌کنند و مردم هم حافظه تاریخی ضعیفی دارند و نمی‌دانند اینها چه مواضعی داشتند؛ عده‌ای هم رذل و پست بودند و مرتکب جنایاتی شدند که جز مصداق اسفل السافلین برای آنها نمی‌توان چیزی دیگری گفت. 

مهدو‌ی‌راد افزود: مثلا کسی زیورهای فاطمه بنت الحسین را به زور می‌گرفت و گریه هم می‌کرد و وقتی گفتند چرا گریه می‌کنی گفت من زیور فرزندان پیامبر را از آنها می‌گیرم ولی اگر من نگیرم دیگری این کار را خواهد کرد. امام صادق(ع) فرمودند خدا اینها را مانند خنزیر و قرده مسخ کرده بود. 

وی ادامه داد: شمر در برابر امام ایستاد و گفت من تو را کاملا می‌شناسم ولی باز با تو می‌جنگم یعنی او از کرامت انسانی ساقط شده است؛ البته بخش عظیمی از اینها افراد ترسو بودند و یکی از ویژگی‌های تاریخ کربلا این است که خیلی نص دارد چون خیلی از اینها عذاب وجدان گرفتند و بعد از عاشورا رفتند و ماجرا را نقل کردند. در کوفه ابن زیاد اعلام کرده بود که باید رگ گردن مردها زده شود و حتی فردی یمنی را بدون اینکه بدانند کوفی است گردن زدند و ترس همه را فراگرفته بود.

تعبیر محمدتقی شریعتی درباره معاویه

استاد دانشگاه تهران در پایان تصریح کرد: به تعبیر مرحوم محمدتقی شریعتی، معاویه یکی از سیئات شیخین است زیرا آنها او را در شام کاشتند و بعد هر انسان پلیدی دور او را گرفت. در عوض اردوی امام حسین(ع) اردوی افراد با اراده و ولایتمدار است، برخی از ایشان صحابه پیامبر(ص) و علی(ع) و برخی کوفیان و بصریان و غلامان حبشی بودند. زهیر که برخی منابع گفته‌اند که عثمانی مذهب بود چنان در شب عاشورا رجز خوانده که معروف است و او فرمود اگر مرا هزار بار بکشند و زنده کنند باز دست از تو برنخواهم داشت.