شعر عاشورایی کالبدشکافی آن حماسه بزرگ به زبان شعر است
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه شعر غدیر و عاشورا فقط به تصویر کشیدن یک واقعه نیست، بلکه دریایی از معرفت را به تصویر می‌کشد، اظهار کرد: شعر غدیر، عاشورا و انتظار نماد بینش و معرفت عمیق است. بنابراین اگر شاعر مکتبی را اندیشمندی دارای فکر و معرفت شهودی بدانیم، سخنی گزاف نگفته‌ایم.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین جواد محدثی، استاد حوزه علمیه، شامگاه 9 مرداد در نشست تحلیلی درباره شعر عاشورایی و اهل بیتی(ع)، که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی فارس برگزار شد، گفت: اگر بپذیریم شعر و ادبیات هر قوم آینه افکار، باورها و گرایش‌های آنان است، در مورد شعر شیعی هم می‌توان گفت که نماد تفکر و اعتقادات و فرهنگ مکتبی شیعی است. از آنجا که غدیر و عاشورا نماد تشیع است، چندان گزافه نیست که بگوییم شعر غدیر و عاشورا با شعر شیعی هم خانواده و همسو است.
وی با بیان اینکه غدیر، انتظار و عاشورا همواره سرچشمه اشعار زیبا و ماندگار است، افزود: محبت به ائمه و ذوی‌القربی و امامت علی(ع) و فضایل و مناقب خاندان عصمت و مداحی و مراثی اهل بیت(ع) سبب شده است تا در طول تاریخ شاعران و مادحین با محوریت این موضوعات شعر بگویند و بسرایند و از آنجا که قیام عاشورا رمز ماندگاری بعثت است شاعران شیعی هم در سروده‌های آئینی خودشان به آن پرداخته‌اند و فرهنگ غنی شعر شیعی را بنیاد گذاشته‌اند.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه شعر شیعی هم مدیحه دارد و هم مراثی، گفت: بارزترین شاخصه شعر شیعی پرداختن به مسئله امامت اهل بیت(ع) و هدایتگری این خاندان و احیای نام و فضایل ایشان و افشای جنایات ظالمان نسبت به خاندان پاک پیامبر(ص) است. از این رو در آینه شعر شیعی و رواق ادبیات ولایی و آئینی و عاشورایی تصویری از پاکی‌ها، فضایل و مبارزات حق‌طلبانه و مظلومیت عترت مصطفی و فرهنگ غدیر و انتظار را می‌بینیم.
محدثی اظهار کرد: حقیقت تشیع باور ناب به حقایق عالم هستی است و چون حقایق ماندگار هستند شعر شیعی هم همواره ماندگار بوده است و گنجینه‌هایی از علوم و معارف اهل بیتی و قرآنی را در بر دارد؛ شعر شیعی نشئت‌گرفته از ذوق هنری معتقدین به ولایت علوی و حماسه حسینی است و آبشخور زلال و پاک آن حماسه حسینی و عاشورا است. اشعار شیعی دارای پیشینه‌ای غنی و سرشار و شاعرانی گرانقدر و متأثر از قرآن کریم و معارف اهل بیت(ع) و اشارات حدیثی است؛ این مسئله از زمان حسان بن ثابت انصاری که در روز غدیر به اذن پیامبر(ص) برخاست و واقعه غدیر را سرود تا دوره حاضر اشعار فراوانی با محتوای یاد شده و جوهره غدیری و عاشورایی سروده شده است. شاعران عرب و عجم در این‌باره ادای حق کردند و سنگ تمام گذاشتند و هر شیعه متعهد و ولایی احساس وظیفه کرده است که برای تجلی فرهنگ غدیر و عاشورا و احیای یاد و نام عاشورا از قدرت و طبع شعری خود بهره ببرد و رنگ ولایت به سروده‌های خود بزند تا به خاطر برخورداری از رنگ الهی جاودانه بماند و این سبب پیدایش حجم عظیمی از مدایح علوی و مراثی حسینی شده است.
یک اثر شیعی برجسته
وی گفت: اگر به کتاب الغدیر مراجعه شود، نویسنده یعنی علامه امینی مبنای این کتاب را براساس مدایح شاعران عرب از صدر اسلام تا دوره خودش سامان داده و قرن به قرن شاعران را معرفی کرده و نمونه‌هایی از اشعار آنها را در مدح و فضایل امام علی(ع) آورده است؛ این سروده‌ها فضایل اهل بیت(ع) و علی(ع) را بیان کرده است و هم باورهای شیعه موجود در روایات و آیات را با احساسات و با هنر شعر درآمیخته است. پیامبر(ص) و ائمه شیعه(ع) هم مروج و مدافع این نوع مراثی و مدایح بودند و شعر شاعران هم در این راستا ارزش یافت، زیرا به ستایش خورشید پرداختند.
محدثی با بیان اینکه در بررسی اشعار شیعه به چهره‌های قوی و اثرگذار عرب چون حسان بن ثابت و کمیت اسدی و سیدحمیری، عبدی کوفی و دعبل خزاعی، ابوفراس همدانی، صاحب بن عباد، مهیار دیلمی و سیدرضی و سیدمرتضی، ابراهیم مخزومی و مصطفی جمال‌الدین برمی‌خوریم، افزود: در بین شاعران ایرانی هم به شاعرانی چون کسایی مروزی، منوچهری دامغانی، ناصرخسرو، فردوسی، عطار، ابن یمین، حزین لاهیجی، هاتف اصفهانی، عمان سامانی و محتشم کاشانی، خوشدل تهرانی، شهریار تبریزی، الهی قمشه‌ای برمی‌خوریم و در چند دهه اخیر هم اشعار غدیری و ولایی و عاشورایی به اوج خود از جهت کیفیت و کمیت رسیده است و شاعران بسیاری داریم.
وی ادامه داد: این تلاش‌ها از دیرباز وجود داشته است و در آینده هم خواهد بود، زیرا آفرینش‌های شعری و ادبی بر محور ولایت و باورهای تشیع، بی‌انقطاع است و انگیزه ولایتمداران هم روزافزون است و انتظار این خلاقیت‌ها وجود دارد. رواست ما شعر شیعی را شعر شناخت و شهود بدانیم، بارقه و شور عرفانی و محبت که شاعر را به تمجید خورشید نبوت و ولایت می‌کشاند آغاز شهود است که بر دل‌های روشن و صفحه افکار پیراسته و شفاف پدید می‌آید و آکنده از معرفت و آمیخته با ایمان است.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه شعر غدیر و عاشورا فقط به تصویر کشیدن یک واقعه نیست، بلکه دریایی از معرفت را به تصویر می‌کشد، اظهار کرد: شعر غدیر، عاشورا و انتظار نماد بینش و معرفت عمیق است. کسی که از خدا و محمد و آل محمد می‌گوید، از زبان او حقیقتی را می‌شنویم که جوهره شعر شیعی است. اگر شاخصه شعر والای شیعی را برخورداری از بینش و حکمت بدانیم و شاعر مکتبی را اندیشمندی دارای فکر و معرفت شهودی بشناسیم، سخنی گزاف نگفته‌ایم.
وی افزود: بر این اساس بر شاعر مکتبی و شیعی سزاوار است و انتظار می‌رود پا به پای رشد شعری و بیانی و ادبی و زیبایی‌های واژگان و تعابیر در سروده‌ها بر عمق و محتوای آن هم بیفزاید و تابلوی معرفت و شهود را در اشعارش به نمایش بگذارد. در شعر شیعی ما به یک عنصر دیگر هم بر می‌خوریم و آن عنصر تعهد و داشتن موضع است؛ پیشینه شعر شیعی نشان‌دهنده این عنصر حتی در دوره خفقان بنی‌امیه و بنی‌عباس است. کسانی مانند فرزدق، دعبل و کمیت با زیباترین وجه مناقب و صفات آل‌الله را در قالب شعر بیان کرده‌اند و با مهیج‌ترین شکل، مظلومیت آل علی(ع) و شهدای وادی عشق درکربلا را به تصویر کشیده‌اند.
تعهد لازمه شعر شیعی است
محدثی بیان کرد: شاعران شیعه سنگرداران متعهد وپرشور و مبارزان نستوه این میدان بودند و جهاد تبیین آنها مورد حمایت از زمان پیامبر(ص) تا ائمه بعدی بوده است. امام صادق(ع) فرمودند که اگر کسی در مورد ما خاندان یک بیت شعر بگوید خدا در بهشت به پاداش آن، خانه‌ای عطا خواهد کرد. استفاده از مدح و مرثیه در یاد ائمه در دوره بعد از اموی و عباسیان هم تداوم یافت و شاعران از شعر در گسترش فضایل اهل بیت(ع) استفاده کردند و این تعهد هنوز ملاک در ارزش و اعتبار شعر شیعی است و نباید مورد غفلت قرار بگیرد.
محدثی اظهار کرد: جایگاه شعر عاشورایی در بین شعر شیعی مانند نگینی درخشان در حلقه ادبیات مکتبی و ولایی است؛ ورود کربلا به حیطه شعر و ادب از عوامل ماندگاری آن نهضت خونین است. ادبیات عاشورایی از غنی‌ترین ذخایر فکری و عاطفی شیعه است و حماسه کربلا هم در زبان شعری شاعران اثر گذاشته و سروده‌های مذهبی را غنا بخشیده است و شاعران هم ماندگاری نام خود را مدیون پرداختن به قیام کربلا می‌دانند و گاهی با یک شعر، شاعری در تاریخ جاودانه شده است از جمله محتشم کاشانی که اشعار ماندگار او؛ باز این چه شورش است که در خلق عالم است... در تاریخ مانا شده است.
محدثی با بیان اینکه امام صادق(ع) فرمودند که اگر کسی شعری در مورد امام حسین(ع) بسراید و بگرید و بگریاند خدا بهشت را بر او واجب می‌کند و می‌آمرزد، گفت: این ضمانت پشتوانه مهمی در تقویت ادبیات عاشورایی است؛ البته اشعار عاشورایی سبک‌های مختلفی دارد، برخی بیشتری به جنبه احساسی و عاطفی آن می‌پردازند مانند دیوان عمان سامانی که عاشورا را عاشقانه ترسیم کرده است، ولی برخی به خصوص شاعران متأخر چه عرب و چه عجم نگاهی منتقدانه به برخورد صرفاً سوزناک و گریه‌آمیز داشته‌اند و از جنبه حماسی و انقلابی به آن نگریستند و عاشورا را مکتب قیام و جنگ با ظلم و زور دانسته‌اند.
وی تصریح کرد: برخی در سروده‌های عاشورایی به بیان چه شد و نقل وقایع پرداخته‌اند، ولی برخی به ترسیم چرایی و فلسفه قیام و دروس و پیام‌های آن پرداخته‌اند که هر دو به جای خود لازم و مؤثر است، زیرا پرداختن به چرا جز با دانستن چگونه ممکن نیست و باید در هر دو بعد کار شود. شعر عاشورا ادعانامه شیعه علیه همه دستگاه‌های جبار و ستمگر است و بی‌جهت نیست که در دوره طاغوت از نوحه‌ها و مراثی که حال و هوای انقلابی داشت جلوگیری می‌شد. شعر عاشورا کالبدشکافی آن حماسه بزرگ به زبان شعر است و همان، پشتوانه قیام‌هایی چون مختار و توابین و نهضت‌های علویون در سده‌های نخست و قرون اخیر بوده است. خط روشن ائمه از این رهگذر ماندگار و روشن شده است؛ امام رضا(ع) به دعبل فرمود برای حسین مرثیه بگو زیرا تا تو زنده هستی یاور و ستایشگر مایی و تا توانی از یاری ما کوتاهی نکن. به همین دلیل در طول تاریخ شعرای ولایی در معرض خطر و تهمت و سرزنش بوده‌اند.
انتهای پیام
