بن‌بست جذب هیئت علمی و پژوهشگر در رشته علوم قرآن و حدیث

به گزارش ایکنا، به منظور ترویج فرهنگ پژوهش در کشور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری چهارمین هفته آذرماه را با توجه به نامگذاری ۲۵ آذر ماه به نام روز پژوهش، با کسب مجوز از شورای فرهنگ عمومی، به نام «هفته پژوهش» نام نهاد و مسئولیت برگزاری این هفته را به معاونت پژوهشی و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سپرده است.

بر همین اساس 19 آذر تا 25 این ماه را هفته پژوهش نام نهاده‌اند و به همین مناسبت سعی کردیم در گزارشی خروجی این رشته و وضعیت شغلی پژوهشگران و پژوهش در رشته علوم قرآن و حدیث را بررسی کنیم.

رشته علوم و قرآن حدیث از رشته‌های با سابقه در مجامع دانشگاهی کشور است و سال‌ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این دروس در دانشگاه‌های کشور تدریس شده و با پیروزی انقلاب شکل منسجم و مستقل به خود گرفته است.

این رشته، فعالیت خود را بر اساس تحلیل و بررسی مباحث مرتبط با قرآن کریم در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری پیش می‌برد و از جمله اقداماتی که دانشجویان این رشته باید انجام دهند، تاریخ‌نگاری قرآن و بررسی تاریخ احادیث و صحت‌سنجی آن‌هاست. لازم به ذکر است که در حال حاضر، تقریباً در تمام دانشکده‌های الهیات و معارف اسلامی در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی کشور، رشته علوم قرآن و حدیث وجود دارد و دانشجو می‌پذیرد.

یکی از نکات مهم درباره جایگاه پژوهش و بازدهی این رشته در جامعه ما و همچنین آینده شغلی فارغ‌التحصیلان آن است چراکه با توجه به جایگاهی که علوم و معارف دینی در کشور و مخصوصا در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی دارد بسیاری از افراد، علاقه‌مند به کسب اطلاعات درباره وضعیت کنونی و آینده این رشته هستند که لازم است به آن بپردازیم. این سوال مهمی است که چه میزان از فارغ‌التحصیلان این رشته به عنوان پژوهشگر حرفه‌ای مشغول به کار می‌شوند و آیا می‌توانند از این راه امرار معاش داشته باشند؟

وضعیت کلی رشته علوم قرآن و حدیث

دانشجویان رشته علوم قرآن و حدیث در دوره کارشناسی ۱۰ واحد عمومی، ۵۷ واحد تخصصی و ۶۸ واحد دروس پایه، یعنی در مجموع ۱۳۵ واحد درسی را می‌گذرانند. واحدهای دوره کارشناسی ارشد نیز ۳۲ واحد دروس ضروری، همراه با پایان‌نامه و حداکثر ۱۲ واحد دروس جبرانی و در مجموع حداکثر ۴۴ واحد است. دانشجویان در مقطع دکتری رشته علوم قرآن و حدیث نیز 36 واحد درسی پاس می‌کنند که شامل ۱۸ واحد دروس نظری و ۱۸ واحد رساله است. البته لازم به اشاره است که ممکن است با توجه به برنامه‌های درسی در هر دانشگاهی این واحدها دچار تغییراتی شوند.

تسلط به زبان عربی یا یادگیری آن در طول دوران تحصیلی، اهمیت بسیار زیادی برای موفقیت در رشته علوم قرآن و حدیث دارد. همچنین کسانی‌که وارد این رشته می‌شوند باید علاقه‌مند به مطالعه و تحقیق در زمینه دینی باشند و قدرت تجزبه و تحلیل آنها در مباحث دینی و معارفی بالا باشد تا بتوانند پس از دوران فراعت از تحصیل، شرایط کاری و علمی مناسب‌تری برای خود رقم بزنند.

یکی از نکات مهمی که دغدغه بسیاری از دانشجویان رشته قرآن و حدیث یا علاقه‌مندان به تحصیل در این رشته‌ است وضعیت شغلی فارغ‌التحصیلان آن است. هرچند که در مجموع وضعیت بازار کار رشته‌های علوم انسانی در کشور به غیر از یکی دو رشته خاص، مناسب نیست اما برخلاف تصورات و بر اساس یافته‌های این گزارش، فرصت‌های شغلی مناسبی برای فارغ‌التحصیلان این رشته به نسبت سایر رشته‌های علوم انسانی وجود دارد چراکه فارغ‌التحصیلان این رشته، علاوه بر عضویت در هیئت علمی دانشگاه‌ها و فعالیت به عنوان پژوهشگر، مترجم و معلم، می‌توانند در بسیاری از نهادهای دولتی، حتی نهادها و وزارتخانه‌هایی همانند نهادهای صنعتی و نظامی که شاید در نگاه اول ارتباط چندانی با علوم انسانی نداشته باشند مشغول به کار شوند چراکه رشته علوم قرآن و حدیث از جمله رشته‌هایی است که تقریباً در تمام آزمون‌های استخدامی، برای آن کدمحل استخدامی تعریف می‌شود.

وضعیت اشتغال رشته

برای بررسی بیشتر وضعیت شغلی رشته علوم قرآن و حدیث، با داود صائمی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم به گفت‌وگو نشستیم که وی به خبرنگار ایکنا گفت: کسانی‌که وارد این رشته می‌شوند لازم است در زمینه علوم قرآن و حدیث تخصص پیدا کنند که عمدتاً هم همینگونه است اما مسئله مهم برای فارغ‌التحصیلان، اشتغال آنهاست که اگر قرار باشد در حوزه‌ای مرتبط، مشغول به کار شوند بهترین گزینه برای آنان، هیئت علمی شدن است که با توجه به شرایط کنونی کشور، ظرفیت چندانی برای هیئت علمی شدن وجود ندارد و این یکی از مهمترین مشکلات این رشته است.

وی در پاسخ به این سؤال که چه تعداد از فارغ‌التحصیلان رشته علوم قرآن و حدیث می‌توانند هیئت علمی شوند، گفت: بنده معتقدم کمتر از ده درصد از آنها می‌توانند به چنین موقعیتی دست پیدا کنند. البته لازم به ذکر است که برخی از فارغ‌التحصیلان رشته علوم قرآن و حدیث، نه در گروه‌های قرآنی بلکه در گروه‌های معارف دانشگاه‌ها جذب هیئت علمی می‌شوند. تعدادی از فارغ‌التحصیلان هم وارد سیستم کارمندی می‌شوند چراکه در اکثر ادارات، واحدهای فرهنگی و عقیدتی وجود دارد که به فارغ التحصیل این رشته نیاز دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم گفت: برخی از فارغ‌التحصیلان این رشته در نهادهای نظامی و عقیدتی همانند سپاه، نیروی انتظامی و ارتش جذب می‌شوند. امروزه استقبال از این رشته برای شغل معلمی هم بالاست چون در حال حاضر در کشور با کمبود معلم مواجهیم بنابراین جذب فارغ‌التحصیلان این رشته به عنوان دبیر بسیار پررنگ شده است. مابقی آنها هم وارد کارهای مؤسسه‌ای همانند فعالیت در مجتمع‌های قرآنی و مؤسسات خصوصی همانند دارالقرآن‌ها می‌شوند. 

صائمی تأکید کرد: بنابراین فارغ‌التحصیلان این رشته اگر مقداری تلاش کنند بی‌کار نمی‌مانند و اتفاقا بازار کار بسیار خوبی برای این رشته وجود دارد. حتی برخی از آنها می‌توانند کارهای تخصصی هم انجام دهند؛ مثلاً آنها که زبان انگلیسی و عربی را به خوبی بلدند می‌توانند از همین طریق درآمد خوبی کسب کنند.

خروجی رشته علوم قرآن و حدیث

نکته دیگری که ممکن است جای سؤال داشته باشد این است که با وجود دانشکده‌های قرآنی متعدد در کشور و تدریس رشته علوم قرآن و حدیث در بیشتر دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی و حتی در حوزه‌های علمیه، بازدهی و خروجی این رشته چیست و چه آثار مثبتی در جامعه ما در پی داشته و دارد؟

برای بررسی بیشتر این موضوع با علیرضا کاوند؛ رئیس دانشکده قرآنی تهران به گفت‌وگو نشستیم که وی چنین گفت: در این زمینه چند مطلب قالب طرح و بررسی است. از جمله اینکه رشته علوم قرآن و حدیث، رشته‌ای خاص در میان رشته‌های علوم انسانی است بنابراین هر رشته‌ای که ذیل علوم انسانی قرار می‌گیرد می‌تواند زمینه‌ای برای اشتغال جوانان ما باشد و با هدف و رویکرد جامعه‌سازی و فرهنگ‌سازی بر مبنای معارف قرآن و اهل بیت(ع)، دانشجویانی را برای خدمت به جامعه تربیت کند. با توجه به اینکه سابقه رشته علوم قرآن و حدیث در ایران حدود شصت سال و سابقه تدریس علوم معقول و منقول در دانشکده‌های علوم انسانی، حدود هشتاد سال است بنابراین می‌توان نتیجه گرفت رشته علوم قرآن و حدیث، زمینه مناسبی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان آن در سازمان‌ها، مراکز، پژوهشگاه‌ها، ارگان‌ها و نهادهای دینی فراهم می‌کند و رویکردهای این نهادها که به سمت جامعه‌سازی و فرهنگ سازی و حرکت بر مبنای تعالی انسان به سمت دولت مهدوی و جامعه مهدوی است از طریق این رشته و فعالیت فارغ‌التحصیلان آن با کارهای علمی و پژوهشی محقق می‌شود.

وی افزود: فارغ‌التحصیلان رشته علوم قرآن و حدیث از سال‌ها قبل وارد بازار کار شده‌اند و برای نمونه بسیاری از آنها در سازمان‌هایی همانند سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان دارالقرآن، سازمان اوقاف و امور خیریه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان‌های تابعه آن، سازمان حج و زیارت و همچنین در مؤسسات فرهنگی دولتی و غیردولتی مشغول هستند و یکی از راحت‌ترین و در دسترس‌ترین مشاغل برای فارغ التحصیلان این رشته در مقاطع دکتری، تدریس به عنوان استاد در دانشکده‌های قرآنی و الهیاتی و فعالیت‌های پژوهشی در مجموعه‌های علمی بوده است. این افراد سال‌ها با تربیت دانشجو، به خدمت در زمینه تحقق آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخته‌اند.

رئیس دانشکده قرآنی تهران با اشاره به آینده این رشته تأکید کرد: با این اوصاف، آینده این رشته بسیار روشن است و اصولا رشته‌ای مبتنی بر معارف دینی و قرآنی است و از دل گوهرهایی که در قرآن و روایات اهل بیت(ع) وجود دارد به جامعه خدمت می‌کند لذا تمام فارغ‌التحصیلان توانسته‌اند اهمیت خود را نشان دهند. همچنین در مراکز نظامی از جمله، سپاه، بسیج، ارتش، وزارت اطلاعات و بخش‌های فرهنگی مشغول شده‌اند لذا توانسته‌اند هم از نظر معیشتی، زندگی خود را اداره ‌کنند و هم از منظر فکری و فرهنگی به جامعه خدمت کرده‌ و توانسته‌اند جامعه‌ای بسازند که در راستای آرمان‌های امامین انقلاب و اهداف انبیا(ع) و رشد و تعالی بشریت باشد. لذا معتقدیم خروجی مهم این رشته، فرهنگ‌سازی در ابعاد مختلف در کشور بوده است و فارغ‌التحصیلان آن در پست‌های مهمی همانند وزارت، نمایندگی مجلس، مدیرکل، رئیس سازمان، مشاور و معاون وزیر، مسئول مجموعه‌های فرهنگی، اجرایی و نظامی، به خدمت پرداخته‌ و خدماتی ارائه داده‌اند لذا فارغ‌التحصیلان در هر سطحی توانسته‌اند مهارت‌های خود را عرضه کنند.

علوم قرآنی‌هایی‌ که به سمت مدیریت رفتند

طبق بررسی‌های خبرنگار ایکنا بسیاری از دانشجویانی که در مقطع کارشناسی، رشته علوم قرآن و حدیث خوانده‌اند برای مقاطع ارشد و دکتری وارد رشته‌های دیگر علوم انسانی و حتی رشته‌های فنی و مهندسی شده‌اند. کاوند در این زمینه نیز گفت: بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های الهیات از جمله علوم قرآن و حدیث، در مقاطع ارشد و دکتری، وارد رشته‌های دیگری همانند روانشناسی و مدیریت شده‌اند و توانسته‌اند با تکیه بر اطلاعات دوره لیسانس تبدیل به یک مدیر اجرایی توانمند مبتنی بر دانش قرآنی شوند و نقدهایی بر دانش‌های غربی وارد کرده و دانش مدیریت اسلامی، دانش مالی اسلامی، دانش روانشناسی اسلامی و .... را محقق کنند و حتی کسانی‌که برای مقاطع ارشد و دکتری وارد رشته‌های فنی و مهندسی شده‌اند توانسته‌اند تبدیل به متخصصی متعهد در رشته خود شوند. حتی برخی از فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها، در اقصی نقاط کشور، مدارس و مجتمع آموزشی با نگاه دینی تأسیس کرده‌اند که این هم خدمتی ارزنده به کشور است.

با این اوصاف و برخلاف تصوراتی که ممکن است درباره خروجی رشته علوم قرآن و حدیث و بازار کار آن وجود داشته باشد، باید گفت که این رشته، رشته‌ای بسیار پرکاربرد در مشاغل دولتی است و هنوز ظرفیت آن اشباع نشده است لذا کسانی که وارد این رشته‌ می‌شوند اگر مهارت‌های به‌روز داشته باشند همواره فرصت شغلی مناسب برای آنها فراهم است و علاوه بر کسب درآمد می‌توانند خدمات ارزنده‌ای به نظام و جامعه داشته باشند، اما کسانی که می‌خواهند به عنوان پژوهشگر در این رشته کار کنند ممکن است با معضلات درآمدی و معیشتی مواجه شوند چون هنوز شغلی به عنوان پژوهشگر در جامعه ما رونق نگرفته است و پژوهش‌های قرآنی عموما محصول کار کسانی است که شغل ثابتی مانند تدریس یا ترجمه دارند و در کنار آن به پژوهش نیز مشغولند.