تفسیر متفاوت واژه «ذکر» و «بروج» در سوره حجر + صوت

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن سیدمجتبی حسینی، مفسر قرآن با محوریت آیات سوره حجر، شب گذشته 30 اردیبهشت برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

«وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ وَحَفِظْنَاهَا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ»

ترجمه: و به يقين ما در آسمان برج‌هايى قرار داديم و آن را براى تماشاگران آراستيم و آن را از هر شيطان رانده‏ شده‏‌اى حفظ كرديم مگر آن كس كه دزديده گوش فرا دهد كه شهابى روشن او را دنبال مى‌‏كند.

تا قبل از امروز در مورد آیه «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» می‌گفتیم منظور از ذکر، قرآن است و معنای آیه این است که خدا قرآن را از تحریف حفظ می‌کند. حالا اینجا می‌فرماید خدا آسمان را حفظ می‌کند از اینکه کسی بخواهد وارد آن شود. در مورد آیه قبل می‌گفتیم خدا ذکر را حفظ می‌کند چه در ورود و چه در خروج یعنی کسی نمی‌تواند آن را تحریف کند ولی این آیه می‌فرماید ما نسبت به ورود حفاظت می‌کنیم تا کسی نتواند پارازیت بفرستد. با این برداشت ما متوجه می‌شویم همانطور که اشاره کردیم ذکر دریای وسیعی است که یک بخش بزرگ آن قرآن است. این ذکر هر چه هست یک دایره وسیعی دارد و تمام تلاش ما این است که خودمان را به این دایره برسانیم.

ساحل دریای ذکر، امیرالمومنین(ع) است

این ذکر همان دریای وسیعی است که ساحل‌های مختلفی دارد. یک ساحلش امیرالمومنین(ع) است، یک ساحلش پیامبر(ص) است. لذا قرآن می‌فرماید: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ». این آیات می‌فرمایند برخی خواستند در این ذکر دست ببرند ولی خدا اجازه این کار را نمی‌دهد و آنها را با شهاب هدف می‌گیرد.

این «إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ» یعنی خداوند ذکر را از اینها حفظ نکرده است یا از آنها هم حفظ کرده است. اگر اینطور است پس معنای «الا» چیست. پاسخش این است که ما دو نوع استثنا داریم؛ استثنای منقطع و استثنای متصل. استثنای متصل یعنی مستثنی‌منه جزء مستثنی است مثلا من می‌گویم همه جلسه آمدند به جزء آقای فلانی ولی یکبار می‌گویم همه جلسه آمدند به جز مامور راهنمایی رانندگی. خب مامور که جزء افراد جلسه نیست لذا به این استثنای منقطع می‌گویند. اگر «الا» استثنای متصل باشد یعنی کسانی که استراق سمع کردند هم جزء همین گروه بودند ولی ما آنها را با شهاب مبین هدف قرار دادیم. اگر استثنای منقطع باشد یعنی اینها یک گروه دیگری هستند. جالب این است که می‌فرماید «مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ» یعنی یک شیطان نیست. قید «رجیم» هم یعنی ممکن است شیطان غیر رجیم هم داشته باشیم.

این شیطان چیست؟ شیطان فقط به معنای این نیست که به ضرر ما کار کند. شیطان کاری به سود و زیان ندارد و اصلا کارش همین است. شیطان هر عامل ضد سلامت است ولی گاهی همین ضد سلامت بودن برای چیز دیگری خوب است. پس شیطان در مجموعه این جهان وجود دارد ولی اینکه نسبتش با جناب ابلیس چیست بحث مفصلی است. پس ما شیطان رجیم داریم، شاید شیطان غیر رجیم هم داشته باشیم کما اینکه در قرآن هم بیان شده است شیاطین برای جناب سلیمان کار می‌کردند.

شهاب مبین امام حسین(ع) در شب عاشورا

پس اینجا چند نکته وجود داشت؛ یکی اینکه گفتیم «حافظون» یعنی ما محافظ گذاشتیم کسی داخل نشود. این وادی یک حائلی دارد و اگر قواعد لازم را نداشته باشی اجازه ورود به آن را نداری. همانطور که به جناب موسی گفته شد کفش خودت را دربیاور چون به وادی مقدس وارد شدی. این مخالف قواعد امروز است. ما فکر می‌کنیم یک چیزهایی برای همه است ولی واقعش این است چیزی که درش باز باشد چیز مهمی نیست. لذا یک چیزهایی مرز دارد. در شب عاشورا سپاه امام خیلی شلوغ شد ولی حضرت تصمیمی گرفت تا خلوتش کند. لذا گاهی یک شهاب می‌آید و افراد را از دایره خارج می‌کند. بنابراین مسائل عمومی برای همه است و همه می‌توانند آدم خوبی بشوند ولی قرار نیست همه به همه چیز برسند.

ابتدای آیه می‌فرماید: «وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا». یکی از بروج می‌تواند امام حسین(ع) باشد کما اینکه در روایت پیامبر(ص) بیان شده ائمه(ع) بروج دین هستند. بروج از برج گرفته شده و به معنای چیزی است که ظاهر شود، لذا خانه‌هایی که برای نگهبانی ارگ سلطنتی می‌ساختند را برج می‌نامیدند. ادامه آیه می‌فرماید: «وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ» یعنی تو باید ناظر باشی تا زینت‌هایی که خدا قرار داده است را بتوانی ببینی ولی ما ناظر نیستیم. آیا تو برای نظر آمدی یا برای شیطنت؟ قرآن دارد به ما چه می‌گوید ولی ما درس نمی‌گیریم. وقتی فهمیدیم ائمه(ع) نجوم هستند، این نجوم زینت‌دهنده برای ناظرین است، در کجا؟ در آسمان. ما ناظر نیستیم لذا نمی‌توانیم این زینت‌ها را ببینیم.