لزوم خوانش ویژه کودکان از عاشورا در هیئت‌های مذهبی

واقعه کربلا نه یک حادثه بلکه یک دانشگاه بزرگ تربیت حسینی است، واقعه‌ای که بسیاری از آموزه‌های دینی را دربر دارد و والدین به عنوان افرادی که نقش مهم و اساسی در تربیت فرزندانشان بر عهده دارند، می‌توانند با استفاده از ابزار‌های مهم تربیتی از ظرفیت قیام عاشورا برای تربیت دینی فرزندان خود بهره گیرند.

در این راستا خبرگزاری ایکنا درصدد برآمده است تا به بررسی ابزار‌های مهم تربیتی همچون بازی‌های رایانه‌ای، بازی‌های رومیزی، کتاب، نمایش، رسانه ملی، سرود، مسجد، هیئت‌های مذهبی و ... که می‌تواند معرف و مروج فرهنگ عاشورا برای کودکان و نوجوانان باشد بپردازد و به صورت روزانه در معرض مطالعه علاقه‌مندان قرار دهد. در ادامه موضوع هیئت‌های مذهبی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

هیئت‌های مذهبی محل مناسبی برای آشنایی کودکان و نوجوانان با معارف و فرهنگ عاشورا هستند. چنانچه بتوان در هیئت‌‎های مذهبی، کودکان و نوجوانان را با معارف حسینی آشنا کرد، می‌توان زمینه را برای زندگی حسینی آتی ایشان فراهم کرد. زمانی که کودکان خود را به هیئت‌های مذهبی می‌بریم، آن‌ها در ابتدا با کودکان کربلایی و منش و رفتار ایشان آشنا می‌شوند و همین مسئله باعث ایجاد ارتباط عمیق بین آن‌ها خواهد شد. 

زمانی که مصائب کربلا به ویژه مصائب کودکان کربلایی را با عاطفه و حماسه برای کودکان بیان کنیم، عمیقاً با آن ارتباط برقرار می‌کنند و سعی می‌‎کنند به ایشان تأسی کنند. امروز می‌توان کودکان و نوجوانان را متناسب با سن ایشان با کودکان اباعبدالله الحسین(ع) آشنا کرد و این آشنایی با کودکان کربلا فرصت بسیار خوبی است تا کودکان و نوجوانان عمیقا با کربلا و معارف عاشورایی ارتباط برقرار کنند.

در این راستا به سراغ هانی چیت‌چیان، کارشناس و مدرس قرآن رفتیم تا درباره ظرفیت‌های تربیتی هیئت‌های مذهبی برای جذب کودکان و نوجوانان به فرهنگ عاشورایی گفت‌وگو کنیم.

ایکنا ـ چگونه می‌توان از ظرفیت هیئت‌های مذهبی برای جذب کودکان و نوجوانان به فرهنگ عاشورایی استفاده کرد؟ 

پیش از آنکه به موضوع هیئت و تأثیر آن در جذب کودکان و نوجوانان بپردازیم، ابتدا باید به فرهنگ اباعبدالله(ع) اشاره کنیم. در رابطه با فرهنگ امام حسین(ع) نیز ابتدا باید به مفهوم آن پرداخته و سپس، ساحت کودکانه این مفهوم را بررسی کنیم. اینجاست که می‌توانیم به صورت دقیق‌تری به نقش هیئت در جذب کودکان به فرهنگ عاشورا و امام حسین(ع) بپردازیم. در حرکت امام حسین(ع) مفاهیمی مانند قیام، مبارزه با ظلم، یاری مظلومان، وفای به عهد، امر به معروف و نهی از منکر، حسن خلق و ... به وضوح مشاهده می‌شود و هر مطلبی راجع به قیام امام حسین(ع) شنیده می‌شود، معمولا در رابطه با یکی از این مفاهیم است. 

لذا در رابطه با حرکت امام حسین(ع) یا به جنبه‌های عاطفی مانند حسن خلق و ... پرداخته شده و این جنبه‌ها نمود زیادی دارد و یا به عقلانیت و ادب و عبودیت این حرکت اشاره شده است. بنابراین، برای درک این موضوع ابتدا باید حرکت امام حسین(ع) و سپس، نسبت کودکانه با این حرکت را بشناسیم تا بتوانیم به نقش هیئت‌های مذهبی در رابطه با تربیت عاشورایی کودکان اشاره کرده و آن را تبیین کنیم. 

حرکت امام حسین(ع) دارای سه رکن اصلی حماسه(حماسه، شور قیام)، عاطفه(عاطفه، عشق، علاقه‌مندی) و عقلایت و عبودیت (عقلانیت، تابع خدا بودن، امر به معروف و نهی از منکر و ...) است که این ارکان دارای حیثیت کودکانه نیز هستند، یعنی کودکان نیز در نسبت با عاشورا سه پیام اساسی دریافت می‌کنند که شامل حماسه(شور و رشادت و شجاعت)، عاطفه(محبت و عشق‌ورزی) و عقلانیت (چارچوب داشتن و متعادل بودن) است. تمامی این ارکان در کودکانی که در حادثه عاشورا حضور داشتند نیز بروز و ظهور داشته و مشاهده می‌شود، یعنی ایشان، هم رشید و با عاطفه بوده و هم چارچوبی از عقلانیت داشتند. واقعه کربلا به صورت ویژه دارای این مفاهیم است. البته باید بدانیم بیان روایاتی که باعث ایجاد غم و ناراحتی می‌شوند، البته غمی که معنای ترس و حس اندوه شدید دارد، برای کودکان مناسب نیست؛ چراکه اندوهی که بزرگسالان متوجه آن می‌شوند و نوعی از عاطفه در ایشان ایجاد می‌کند، درک عمیقی است که در کودکان شکل نگرفته است. لذا اندوهی که در برخی روایات وجود دارد، باعث ایجاد ترس و ناامیدی در میان کودکان می‌شود و باید مراقب باشیم روایتی از کربلا برای کودکان نداشته باشیم که به جای شجاعت، ترس و به جای عاطفه، غم شدید و به جای عقلانیت، حالتی از طغیان در ایشان ایجاد کند.

با این تفاسیر اگر هیئت‌های مذهبی بتوانند شجاعت در انجام خوبی‌ها و ترک بدی‌ها و عاطفه و محبت نسبت به دیگران در انجام خوبی‌ها و ترک بدی‌ها و عقلانیت در انجام کارهای صحیح و ترک فعل‌های ناصحیح را به خوبی برای کودکان تبیین کنند، یکی از مهمترین بسترهای تربیتی کودکان و نوجوانان خواهند بود. در طول تاریخ نیز به همین صورت بوده و هیئت‌های مذهبی در به صحنه آوردن قشر کودک و نوجوان نقش بی‌بدیلی داشته‌اند. البته باید مراقب باشیم که تأکید بر شور بدون عقلانیت، عقلانیت بدون شور، عاطفه بدون عقلانیت، عاطفه بدون حماسه، آسیب‌هایی است که می‌تواند کودک مخاطب هیئت را از غایت اصلی خود دور کند.

از سوی دیگر بیان موضوعات و پرده‌‎هایی از صحنه عاشورا که به دلیل عدم درک صحیح ایراد می‌شود و به جای شجاعت، ترس و به جای عاطفه، تنفر و به جای عقلانیت، حالتی از طغیان را ایجاد کند، آسیب‌زا خواهد بود. در این صورت اگر این چارچوب‌ها به خوبی در هیئت‌های مذهبی رعایت شده و هیئت‌ها روایت داستانی از کربلا به کودکان ارائه داده و سعی کنند تا این روایات را با درک کودکان همراه کنند، می‌توانند بستری از تربیت صحیح را برای ایشان ایجاد کنند. 

ایکنا ـ هیئت‌های مذهبی برای جذب کودکان و نوجوانان از چه ابزارهایی برخوردار هستند؟ 

یکی از اتفاقات خوبی که طی دوران اخیر رخ داده، این است که هیئت‌های مذهبی نسخه کودکانه پیدا کرده‌اند و این بدان معناست که هیئت‌ها به این درک رسیده‌اند که بیان کودکانه از بیان بزرگسالان متفاوت است. این نکته از فضائل هیئت‌های مذهبی است اما در این زمینه آسیبی نیز وجود دارد که وقتی هیئت‌ها کودکانه شوند، با حجم گسترده‌ای از مداحان کودک و نوجوان مواجه هستیم که در بین برخی از آن‌ها شور و خواندن و میان‌داری کردن در هیئت‌ها بر معرفت و درکی که باید از حضور در هیئت به دست آورند، غلبه می‌کند.

برای مثال در برخی هیئت‌ها مداحان نوجوان در حال خواندن هستند و بزرگسالان نیز با آن‌ها همراهی می‌کنند. در واقع نوجوانان در حال خواندن متن‌های بزرگانه هستند که این متن‌ها قابل فهم برای کودکان نیستند. اینکه هیئت‌های امروزی به صورت ویژه به بخش کودک می‌پردازند، نشان دهنده آن است که ما فهمیده‌ایم برای جذب کودکان و نوجوانان به فرهنگ عاشورا نیازمند خوانش کودکانه در هیئت‌های مذهبی هستیم و این مسئله از نکات مثبت هیئت‌های مذهبی است. البته محتواسازی کودکانه در تمامی هیئت‌های مذهبی به خوبی صورت نمی‌گیرد و نوجوانان همان اشعار و نوحه‌های بزرگانه را می‌خوانند؛ در صورتی که در این زمینه نیازمند محتواسازی کودکانه هستیم که این مسئله باید به خوبی شکل گرفته و در میان تمامی هیئت‌های مذهبی رواج یابد.     

ایکنا ـ برای تداوم حضور و ماندگاری کودکان و نوجوانان در مسیر فرهنگ حسینی چه باید کرد؟ 

این مسئله نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است. هیئت‌های مذهبی که ممکن است در بسترهای مختلفی همچون مسجد و مدرسه و ... شکل گرفته باشد، باید یک برنامه مستمر آموزشی و معرفتی را جدای از برنامه‌های مستمر هیئت برای کودکان و نوجوانان در نظر گیرند. انسان زمانی در مسیر صحیح که همان مسیر حسینی و فرهنگ عاشورایی است، ماندگار می‌شود که مطالب و آموزه‌هایی که از هیئت‌ها دریافت می‌کند، با ادراک او گره بخورد. 

اگر هیئت‌های مذهبی در تمامی ابعاد خود بتوانند برنامه معرفتی ارائه دهند که در ساحت ادراک انسان بوده و موجب فهم قرآن و سیره ائمه معصومین(ع) متناسب با سن کودک و نوجوان شود و این برنامه‌ها موجبات استمرار و دوام کودکان در هیئت‌های مذهبی را فراهم کند، هیئت‌ها به محل تعلیم و تربیت تبدیل خواهند شد. 

گفت‌وگو از مجتبی افشار