تعظیم شعائر عاشورا و اربعین؛ ویژگی تشیع نسبت به دیگر مذاهب

به گزارش ایکنا، مجید معارف، استاد دانشگاه تهران، شامگاه 29 مردادماه در نشست علمی «از عاشورا تا اربعین» که از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد با بیان اینکه اربعین در آیات و روایات، عدد و رمز کمال است که نشانه‌هایی هم دارد، گفت: مثلا در آیه 142 اعراف؛ وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ۚ وَقَالَ مُوسَىٰ لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ، به اربعین لیله اشاره فرموده است؛ خداوند ابتدا با موسی(ع) 30 روز مواعده کرده بود ولی گویی 30 روز عبادت برای دریافت وحی از خدا برای موسی(ع) کافی نبوده و ده روز بر آن افزوده است. نشانه دیگر هم آیه 15 سوره احقاف است که فرموده است: وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا ۖ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا ۖ وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا ۚ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي ۖ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ.

معارف اضافه کرد: انسان تازه از سن 40 سالگی می‌فهمد زحمات پدر و مادر چه بوده و منعم او چه حقوقی بر گردنش دارد که می‌گوید: وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا ۖ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا ۖ وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا ۚ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي ۖ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ، و خدا هم می‌فرماید: أُولَٰئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَنَتَجَاوَزُ عَنْ سَيِّئَاتِهِمْ فِي أَصْحَابِ الْجَنَّةِ ۖ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ. استاد محمدباقر بهبودی یک مقاله علمی نوشتند و این آیه را با حسین بن علی(ع) تطبیق دادند و گفتند که درست است که مادران در وضع حمل، تحمل سختی می‌کنند ولی اکثر مادران از زایمان خوشحال می‌شوند ولی تنها کسی که از وضع حمل فرزندش ناراحت بود حضرت زهرا(س) بود چون در وقت تولد خبر شهادت امام را هم دریافت کرد. 

استاد دانشگاه تهران با اشاره به سخن پیامبر(ص) که فرموده‌اند؛ من اخلص لله قلبا جرت ینابیع الحکمه من قلبه الی لسانه، گفت: اخیرا یکی از روحانیون در فضای مجازی گفته بود که چهلم گرفتن برای اموات، بدعت است و هیچ ریشه‌ای در سنت نبوی ندارد مگر برای امام حسین(ع)؛ من متذکر می‌شوم بدعت یعنی چیزی که در دین نیست و ما به آن نسبت دینی بدهیم حتی اگر آن «اشهد ان علیا ولی الله» باشد چون در اذان و اقامه پیامبر(ص) و امام صادق(ع) و امام باقر(ع) این تعبیر را نداریم ولی شیعیان آن را به انگیزه یک شعار ولایی و ابراز ارادت به امیرمؤمنان(ع) بیان می‌کنند لذا بدعت نیست از این رو باید این مسئله را برای مردم بازگو کنیم که؛ اشهد علیا ولی الله، با این نیت بگویند. ما باید شعائر را تعظیم بکنیم زیرا اگر تعظیم شعائر نشود تفاوت ما با وهابیت که می‌گویند جشن تولد برای پیامبر(ص) بدعت است، چیست؟

برپایی مراسم شهادت و میلاد بدعت نیست

وی افزود: آیا ما وفیات و میلادها را که جشن می‌گیریم به عنوان یک سنت دینی برپا می‌کنیم؟ قاعدتا خیر لذا بدعت نیست بلکه فرصت‌هایی برای ابراز ارادت و دریافت معرفت و شناخت نسبت به شخصیت‌هایی دینی و بزرگ مذهبی است؛ در مورد امام حسین(ع) مطلب متفاوت است؛ روایتی از امام عسکری(ع) داریم که فرمودند علامات المؤمن خمس ...؛ 5 چیز جزء علامات مؤمن است؛ اول اینکه 51 رکعت نماز واجب و نوافل را بخواند، اهل زیارت اربعین باشد؛ در دست راست انگشتری بیندازد؛ جبین و پیشانی بر خاک بگذارد و بسم الله را در نماز بلند بخواند. منظور از مؤمن هم شیعه است؛ این روایت در مصباح شیخ طوسی و تهذیب آمده و در هر دو هم روایت، مرسل است لذا سند ندارد ولی محتوای آن توسط احادیث دیگر تایید می‌شود.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه زیارت اربعین سند دارد و سلسله سند آن به صفوان جمال از امام صادق(ع) می‌رسد، تصریح کرد: این زیارت شامل چند سلام و چند شهادت است؛ شهادت‌ها دو بخش است؛ اول خطاب به خود امام حسین(ع) است: اشهد انک ...؛ و چند شهادت با تعبیر اشهد ان الله ... داریم یعنی هم امام حسین(ع) به عهدش با خدا وفا کرد و هم خدا او را بلند مقام و مرتبه قرار داد و بخش دیگر هم اعلام معیت یک شیعه با امام(ع) است. 

معارف با بیان اینکه حوادث عاشورا تا اربعین در تاریخ طبری، ارشاد، مروج الذهب و تفسیر علی بن ابراهیم و ... آمده است، گفت: در عصر متاخرین این حوادث با تفسیر بیشتر مطرح شده که از جمله می‌توان به اثر ابن شهر آشوب و مثیرالاحزان ابن نما و ... اشاره کرد و بعد هم در بحارالانوار، باب الوقائع المتاخر عن قتله ...توسط علامه مجلسی نوشته می‌شود. در بین این آثار، شباهت زیادی بین مطالب ارشاد و طبری وجود دارد زیرا طبری از مقتل ابو مخنف استفاده کرده است؛ نجاشی، ابو مخنف را از صحابه امام صادق(ع) می‌داند و در مورد او گفته است شیخ اصحاب الاخبار و کان یسکن الی ما یرویه، لذا کتاب وی معتبر است. 

وی در ادامه به وقایع ورود کاروان اسرای کربلا به کوفه اشاره و اضافه کرد: اهل بیت(ع) در کوفه یک مواجهه با مردم و مواجهه دیگری با ابن زیاد دارند و در شام هم این اتفاق رخ داد؛ مردم کوفه نسبت به اهل بیت(ع) شناخت داشتند و امام را دعوت کردند و مسلم را پذیرفتند ولی بعد به او خیانت کردند؛ البته قاطبه مردم کوفه همان کسانی بودند که به تعبیر فرزدق «قلوبکم معک و لکن سیوفهم علیک». وقتی کاروان وارد کوفه شد مردم گریستند ولی امام سجاد(ع) فرمودند آیا شما بر ما گریه می‌کنید در حالی که خودتان باعث این کار شدید؟ حضرت زینب(س) هم سخن خود را با «یا اهل الکوفه» شروع و به این آیه سوره نحل اشاره فرمودند: وَلَا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكَاثًا تَتَّخِذُونَ أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبَىٰ مِنْ أُمَّةٍ ۚ إِنَّمَا يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ ۚ وَلَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ؛ آیه فرموده مانند زنی نباشید که صبح تا شب چیزی می‌بافد و شب آن را از هم باز می‌کند. حضرت زینب(س) خطاب به کوفیان فرمودند: شما حرمت‌شکنی و عهدشکنی کردید و دستتان به خون امام(ع) آغشته شده و جگر پیامبر(ص) را سوزانده‌اید. این خطبه مردم کوفه را منقلب کرد تا به انبار باروت تبدیل شوند و نتیجه آن در قیام‌های بعدی دیده شد. 

استاد دانشگاه تهران با اشاره به مواجهه اهل بیت(ع) با مردم شام، اظهار کرد: مردم شام شناخت لازم را نسبت به اهل بیت(ع) نداشتند و دلیل آن هم مغزشویی معاویه و بدگویی او نسبت به علی(ع) و فرزندان عزیز ایشان بود لذا مردم شام فکر می‌کردند اهل بیت کسانی هستند که علیه خلیفه شورش و خروج کرده‌اند. لذا یکی از آنان خطاب به امام سجاد گفت خدا را سپاس که شما را هلاک و امیر را پیروز کرد. امام سجاد(ع) خطاب به او فرمودند: ای شیخ قرآن خوانده‌ای؟ امام 4 یعنی آیات مودت، ذی القربی(و آت ذی القربی حقه ...)، خمس و تطهیر را قرائت فرمودند و تاکید کردند که ذی القربی و مصداق آیه تطهیر و ... ما هستیم؛ این فرد وقتی این سخنان را شنید گفت من از دشمنان محمد و آل محمد برائت می‌جویم.

وی افزود: امام سجاد(ع) وقتی در مجلس یزید سخنرانی کردند مستمعین ضجه و ناله زدند و مظلومیت امام حسین(ع) را متوجه شدند و از ظالمین ابراز برائت کردند. البته خیزش و انقلابی بعد از این حوادث در شام سراغ نداریم ولی باز نوعی آگاهی برای آنان ایجاد شد.

مقابله امام سجاد و حضرت زینب(س) با جبرگرایی

معارف با اشاره به مواجهه اهل بیت(ع) با سردمداران ظالم در کوفه و شام، گفت: وقتی اهل بیت وارد کاخ کوفه شدند؛ اولین خطاب ابن زیاد این بود که؛ الحمدلله الذی فضحکم و قتلکم ... خدا را شکر که شما را رسوا کرد و کشت. زینب(س) هم در جواب فرمودند: الحمدلله الذی اکرمنا بنبیه ...؛ ما کسی نیستیم که خدا ما را مفتضح کرده باشد و ما فاسق نیستیم؛ ابن زیاد گفت: کیف رایت صنع الله باخیک و ...؛ و زینب(س) فرمودند: ما رایت الا جمیلا .. سکلتک امک یابن مرجانه. وقتی درگیری لفظی ایجاد شد ابن زیاد قصد داشت حضرت زینب(س) را بکشد ولی یک فردی پا در میانی کرد؛ حضرت زینب(س) در ادامه در سخنانشان همه اتفاقات کربلا را به گردن ابن زیاد انداخت. 

وی ادامه داد: در این جلسه ابن زیاد تلاش کرد تا کربلا را تقدیر خدا برای امام حسین(ع) و یارانش بداند؛ او خطاب به امام سجاد پرسید تو که هستی و امام جواب دادند؛ انا علی بن الحسین. ابن زیاد گفت مگر خدا فرزند حسین(علی اکبر) را نکشت؟ امام سجاد فرمودند: بله مردم برادرم علی اکبر را کشتند. یعنی ابن زیاد به گردن خدا می‌انداخت ولی امام سجاد(ع) نپذیرفتند و در جواب ابن زیاد فرمودند؛ اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا؛ وقتی بحث بالا گرفت ابن زیاد دستور داد گردن امام سجاد(ع) را بزنند ولی در اینجا حضرت زینب(س) خود را روی برادرزاده انداخت و فرمود اینقدر که از ما کشتی بس نیست و باز برخی پادرمیانی کردند و البته اراده الهی هم بر حفظ امام است. در نقل دیگری داریم که امام سجاد(ع) خودشان جواب دادند که تو مرا به قتل تهدید می‌کنی در حالی که شهادت، کرامت ما است و باکی از آن نداریم.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه جبرگرایی فرهنگ بنی‌امیه بود و آن را ترویج می‌کردند، گفت: یزید در مواجهه با اهل بیت(ع) تلاش کرد تا علی(ع) و امام حسین(ع) را خارجی معرفی کند ولی حضرت زینب(س) فرمودند تو اگر مسلمانی در سایه دین جدم و پدرم مسلمان شدی. یزید حضرت زینب(س) را متهم به دروغگویی کرد ولی حضرت خطاب به او فرمودند تو الان امیر هستی و از موضع ظلم بر ما سلطه می‌ورزی. خطبه حضرت زینب(س) در این مجلس فرازهای عجیب و زیبا و اثرگذاری دارد. از جمله همان تعبیر معروف فانتم الطلقاء. 

معارف با بیان اینکه یزید به یک فرد منبری دستور داد تا علیه علی(ع) و امام حسین(ع) بدگویی کند، ادامه داد: امام سجاد(ع) خطاب به او فرمودند تو برای رضایت  یک فرد رضایت خدا را فروختی و جهنم را برای خود خریدی. بعد هم امام سجاد(ع) آن خطبه معروف را ایراد فرمودند و مجلس بهم ریخت و این هم از نتایج روشنگری‌های امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) بود.

دو ویژگی لازم برای منبری و مداح

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه متاسفانه همواره پیرامون عاشورا مطالب نادرست و خرافه هم مطرح بوده است، گفت: محدث قمی دو ویژگی صداقت و اخلاص را برای اهل منبر و مداحی واجب و لازم دانسته است تا روضه او مؤثر باشد. شهید مطهری هم در حماسه حسینی به این آفات پرداخته است.

معارف در مورد پیاده‌روی اربعین با بیان اینکه بنده در آن شرکت کرده و خلوص مردم عراق را مشاهده کردم، گفت: بنده شکوه و عظمت مواکب و فعالیت آنان را دیدم و این حرکت و پیاده‌وری فرصتی برای بازگویی ابعاد قیام امام حسین(ع) است و به هیچ وجه نباید فراموش و تعطیل شود ولی توصیه شخصی من این است که دولتی نشود تا حد ممکن و جنبه مردمی آن حفظ شود.