بخش اول
بررسی ترجمه قرآن کریم از ایتالیایی به زبان عبری
ترجمه قرآن در اروپای میانه و جدید یکی از مهمترین مراحل ارتباط اروپا با قرآن است؛ چه به‌عنوان مرحله‌ای برای چهره قرآن در آینده غرب و چه به‌عنوان نوعی تعامل اروپایی با قرآن که تأثیر خود را بر اندیشه اروپایی گذاشته است.
به گزارش ایکنا به نقل از تفسیر نت، ترجمه‌های یهودی یکی از موضوعات مهم در زمینه ترجمه قرآن به حساب می‌آیند که این امر به دلیل جایگاه ویژه یهودیان در اروپا و در بحث‌های قرون وسطایی و رنسانس درباره اصلاحات مذهبی و نیز به دلیل موضع متفاوت در مورد تمدن اسلامی است.
این مقاله به یک ترجمه قدیمی یهودی از قرآن کریم می‌پردازد. این ترجمه اثر «یاکوب بن یسرائیل هالیوی» است که از زبان ایتالیایی به زبان عبری ترجمه شده است. رابرت کیتون آن را به زبان لاتین ترجمه کرده که این ترجمه را به بخشی از تاریخ ترجمه‌های مدرن اروپایی تبدیل می‌کند. ترجمه کیتون در بحبوحه مجادلات اصلاح‌طلبانه و جنجالی درباره اسلام در قرن شانزدهم و هفدهم آغاز شد و تلاش داشت ترجمه‌های جنجالی قرآن در آن دوران را بررسی کند.
آنچه در این مقاله حائز اهمیت است توجه به مراحل اولیه ترجمه قرآن در زمینه مکاتبات یهودی است که تأثیر مهمی بر پژوهش‌های کلاسیک قرآنی خواهد داشت.
آشنایی یهودیان با قرآن
با وجود اینکه در زمان خلفا، غیرمسلمانان از داشتن قرآن، یادگیری و یا خدای ناکرده، نقد این کتاب آسمانی، ممنوع بودند اما یهودیان قرآن را به خوبی می‌شناختند و از بدو نزول آن، با این کتاب آسمانی آشنا بودند. توجه روشنفکران یهود به قرآن در طول نسل‌ها به طرق مختلف نشان داده شد؛ لذا عجیب نبود که کتاب مقدس یک دین توحیدی جدید توجه پیروان ادیان توحیدی را جلب کند به ویژه که یهودیان تحت حمایت حکومت اسلامی زندگی می‌کردند.
این ممنوعیت‌ها برای غیرمسلمانان، مربوط به آشنایی با قرآن و تحقیق درباره آن بود که حاکمان مسلمان در قبال غیرمسلمانان اعمال می‌کردند و به نظر می‌رسد این اصول در شروطی که عمر، خلیفه دوم مسلمانان در دوران حکومت خود وضع کرده بود به وجود آمده و در بسیاری از متون دوران عمر آمده است که یادگیری قرآن برای یهودیان و مسیحیان ممنوع است؛ با وجود اینکه یهودیان در آن زمان با زبان عربی و قرآن آشنایی داشتند و در فرهنگ و ادبیات عربی و اسلامی تبحر بسیاری داشتند.
یهودیان در آن زمان آیات قرآن یا بخش‌هایی از آن را ترجمه می‌کردند و افرادی وجود داشتند که به شکل مخفیانه یا حتی به طور مستقیم اقدام به این کار می‌کردند؛ چنانکه در بسیاری از نوشته‌های یهود موجود است. این درحالی است که بسیاری از نویسندگان یهودی قرآن را به شکل کلی و بدون اشاره واضح به آیات قرآن، به زبان عبری ترجمه می‌کردند.
از جمله کتاب‌های یهودی که مقدار زیادی از اقتباس‌های قرآنی ترجمه شده به زبان عبری در آن دیده می‌شود، کتاب «ثروت نیک» است که یک کتاب جنجالی اثر شمعون بن تسمیح دوران، فیلسوف یهودی است.
در برخی اوقات یهودیان عبارت‌هایی را از قرآن، احادیث، ادبیات عرب و یا از همسایگان عرب خود به صورت غیرمستقیم بدست می‌آوردند، اما به نظر می‌رسد که این عبارات به‌دست آمده مشهور نبودند و همچنین آنها به منبع این عبارات یعنی قرآن اشاره‌ای نمی‌کردند زیرا هدف آنها خود آن عبارت‌ها بود که در کتابت یا گفتار مسلمانان یا یهود و مسیحیت عرب‌زبان شایع شده بود.
این مسئله تنها مربوط به آن دوران نبود بلکه در عصر جدید نیز وجود داشت، مانند عبارت «الأَمْر بالمَعرُوفِ والنَّهْي عَنِ المُنْكَرِ» که منبع آن قرآن است (سوره آل عمران/110)؛ همچنین عبارات دیگری که در زندگی روزمره ما شایع است. از جمله این عبارات در سوره مبارکه فاتحه: «باسمِ الله و الحمدُللهِ» و عبارت «أَعُوذُ بِاللهِ» و همچنین آیه شریفه «كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ» در سوره مبارکه الرحمن (آیه 26) وجود دارد.
در احادیث نیز عباراتی وجود دارد که در میان عرب و غیرعرب دهان به دهان می‌گردد. مانند: (إنّما الأعمالُ بالنيّاتِ).
نسخ خطی قرآن به زبان عبری
پنج نسخه خطی قرآن در حجم‌های مختلف به زبان عبری وجود دارد که عبارتند از:
1- نسخه خطی واتیکان؛ که کامل نیست و بین سطرهای آن ترجمه مختصری از زبان لاتین وجود دارد.
2- نسخه خطی هاله در آلمان؛ گویا اصل این نسخه مربوط به شبه جزیره کریمه و شاید قرائی‌ها است.
3- نسخه خطی بودلیانا؛ که نسخه کامل قرآن است و در حاشیه آن توضیحات کوتاهی به زبان عبری در مورد مضمون آیات قرآن نوشته شده است.
4- قطعه دو صفحه‌ای جنیزا در کمبریج؛ که شامل سوره فاتحه و 10 آیه نخست سوره مبارکه بقره با حروف عبری است.
5- نسخه خطی کتابخانه ملی روسیه؛ که شامل 2 صفحه است و در آن سوره‌های تکویر، انفطار، ضحی، قدر، نصر و همچنین آیه 109 سوره کهف و آیات اول و دوم سوره انبیاء نوشته شده است. گویا این نسخه خطی مربوط به قرن 13 یا 14 میلادی است.
ترجمه‌های قرآن به زبان عبری
همانطور که در گذشته اشاره شد، یهودیان از آیات و بخش‌هایی از آیات قرآن اقتباس می‌کردند و آنها را با حروف عبری نسخه‌برداری می‌کردند. اما تحقیقات مربوط به ترجمه‌های قرآن، در مورد یهودیان قرون اولیه که قرآن را از زبان عربی ترجمه می‌کردند، اطلاعاتی به ما نمی‌دهد.
اولین ترجمه قرآن به زبان عبری که مستقیماً از یک منبع عربی انجام شده است، ترجمه هرمن رکندورف (لایپزیگ -1857) است. پیش از آن دو ترجمه عبری وجود داشته که از زبان‌های اروپایی ترجمه شده بود و به نظر می‌رسد که یکی از آنها ترجمه ایتالیایی قرآن که بر پایه ترجمه لاتین بود و دیگری ترجمه هلندی بود که بر پایه ترجمه فرانسوی انجام شده بود.
بنابراین ما با دو مسیر مختلف از ترجمه قرار داریم:
الف) قرآن به زبان عربی > ترجمه به زبان لاتین > ترجمه به زبان ایتالیایی > ترجمه به زبان عبری
ب) قرآن به زبان عربی > ترجمه به زبان فرانسوی> ترجمه به زبان هلندی> ترجمه به زبان عبری.
در بخش دوم این مقاله به بررسی ترجمه عبری قرآن توسط یاکوب بن یسرائیل خواهیم پرداخت.
ترجمه از فرشته صدیقی
انتهای پیام
مطالب مرتبط
